Już sama nazwa „fundacja rodzinna” może sugerować, że chodzi o fundację stworzoną dla jednej, konkretnej rodziny. Tak pewnie w praktyce najczęściej będzie, ale czy może być inaczej i czy może to być działanie racjonalne ? Spróbujmy się zmierzyć z tym tematem.

Co mówią przepisy

Przepisy ustawy o fundacji rodzinnej stwierdzają, że fundacja może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora (art. 12 ust. 1) i nie na narzucają wymogu pokrewieństwa między nimi. Brak ograniczenia wynikający z tego przepisu doznaje wzmocnienia po analizie dalszych artykułów tej ustawy, np. art. 28 i 29, gdzie zdefiniowana jest proporcja wartości mienia wniesionego do fundacji rodzinnej. W uproszczeniu można powiedzieć, że proporcję tę, istotną z podatkowego punktu widzenia (o czym będzie mowa jeszcze dalej), ustala się osobno dla każdego fundatora wraz z jego najbliższą rodziną (obejmującą małżonka, wstępnych, zstępnych i rodzeństwo). Proporcja majątku wniesionego przez tego fundatora wraz z rodziną, w stosunku do całego majątku fundacji rodzinnej, na który może składać się także majątek wniesiony przez innego fundatora wraz z rodziną, będzie wyznaczać zakres zwolnienia z PIT dochodów uzyskanych z fundacji przez członków tej rodziny.

Przykład 1: Każdy z dwóch niespokrewnionych fundatorów A i B wniósł do fundacji rodzinnej aktywa warte 100 tys. zł. Wartość mienia fundacji rodzinnej wynosi w sumie 200 tys. zł, a proporcja wartości mienia przypadająca na fundatorów A i B wynosi po 50 proc.

A co na to fiskus

Fiskus nie kwestionuje takiej możliwości, ale należy zastanowić się, jak taka sytuacja mogłaby być postrzegana w kontekście wydanych ostatnio opinii zabezpieczających przed zastosowaniem klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania i odmów wydania takich opinii.

Przypomnijmy, że unikanie opodatkowania (wyrażone w klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania zawartej w art. 119a-119f  Ordynacji podatkowej) ma miejsce, jeżeli spełnione są łącznie trzy przesłanki:

  1. osiągnięcie korzyści podatkowej jest głównym lub jednym z głównych celów dokonania czynności,
  2.  wystąpi sprzeczność korzyści podatkowej z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisem,
  3. sposób działania podatnika jest sztuczny.

 

Biorąc pod uwagę trzy wydane opinie zabezpieczające przed zastosowaniem klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (DKP3.8082.5.2023 z 21.12.2023, DKP3.8082.8.2023 z 12.02.2024, DKP2.8082.2.2024 z 13.09.2024), jak również niedawne odmowy wydania takich opinii (DKP1.8082.7.2023, DKP1.8082.3.2024, DKP1.8082.4.2024), można dojść do wniosku, że szef KAS wydaje opinię zabezpieczającą jeżeli występuje:

  • cel ekonomiczny i społeczny: Oprócz korzyści podatkowych wskazano również istotne cele ekonomiczne prowadzące do zapewnienia stabilnego zarządzania rodzinnym majątkiem oraz zabezpieczenie finansowe członków rodziny;
  •  brak sztuczności działań: Fundacja nie została wykorzystana instrumentalnie do unikania podatków – działania mają charakter gospodarczy i są zgodne z intencją ustawodawcy;
  • zgodność z ustawą podatkową: Planowana działalność spełnia kryteria dozwolonej działalności gospodarczej fundacji rodzinnej;
  • fundacja jako wehikuł sukcesyjny: Statut fundacji zawiera mechanizmy zabezpieczające jej długoterminowe funkcjonowanie, eliminujące ryzyko konfliktów między beneficjentami.

 

Ale jeśli przedstawiony przez podatnika obraz nie składa się na przemyślaną, całościową koncepcję prowadzenia przez fundację rodzinną dozwolonej działalności gospodarczej w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów, szef KAS uzna plany podatnika za chęć uniknięcia opodatkowania i tym samym odmówi wydania opinii. I nie łudźmy się, szef KAS z pewnością nie da nabrać się na ogólnikowe stwierdzenia i dobre intencje podatnika; jeżeli będzie miał wątpliwości – z pewnością dopyta.

Przy formułowaniu swojego stanowiska Szef KAS może wziąć po uwagę:

  • wcześniejsze działania i zamiary podatnika w odniesieniu do majątku, który zamierza wnieść jak i te, które ma podjąć planowana fundacja,
  • zakres majątku, który fundator planuje wnieść do fundacji,
  • wystąpienie oznak instrumentalnego wykorzystanie fundacji (jako wehikułu do przeprowadzenia określonej transakcji),
  • intencje fundatora w odniesieniu do długofalowego zabezpieczenia majątku i rodziny.

 

Stanowisko szefa KAS, zaprezentowane w wyżej wymienionych pismach, stanowi cenną wskazówką mówiącą o podejściu fiskusa do tematu fundacji rodzinnych, ale trzeba też sobie powiedzieć, że wystąpienie o opinię zabezpieczającą nie jest bynajmniej w przypadku każdej fundacji potrzebne.

 

Jak to odnieść do niespokrewnionych fundatorów

Trzeba zaznaczyć, że jeżeli fundacja rodzinna założona przez niespokrewnionych fundatorów nie służy unikaniu opodatkowania według kryteriów, którymi posługuje się fiskus, to nie ma podstaw prawnych do formułowania wobec niej jakichkolwiek dodatkowych wymogów.

Przyczyny założenia wspólnej fundacji rodzinnej mogą być różnej natury:

  • fundatorzy (i ich rodziny) mogą być po prostu zaprzyjaźnieni ze sobą,
  • może występować komplementarność w zakresie aktywów, które zamierzają wnieść do wspólnej fundacji rodzinnej (synergia aktywów),
  • mogą występować korzyści wynikające z połączenia szeroko pojętego know-how fundatorów (synergia operacyjna),
  • wspólna fundacja może oznaczać niższe koszty działania niż w przypadku prowadzenia odrębnych fundacji (synergia kosztowa).

Okoliczności powyższe są o tyle ważne, że fiskus może dociekać przyczyn założenia wspólnej fundacji rodzinnej przez niespokrewnionych fundatorów, a nie odrębnych fundacji.

Występowanie synergii powinno być postrzegane jako okoliczność, która może doprowadzić do lepszej realizacji celów fundacji w zakresie szybszego pomnażania mienia fundacji, sprawniejszego nim zarządzania i przez to prowadzić będzie do lepszego spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. A zatem połączenie majątku fundatorów w jednej fundacji rodzinnej będzie prowadzić do lepszego zabezpieczenia ich majątków i lepszego zaspokojenia potrzeb ich rodzin.

 

Sprawdź również książkę: Fundacja rodzinna w praktyce. Pytania i odpowiedzi >>


Jaki będzie wpływ na opodatkowanie

W przypadku niespokrewnionych fundatorów łączne opodatkowanie dochodów beneficjentów uzyskanych ze świadczeń realizowanych przez wspólną fundację rodzinną (CIT i PIT) będzie wyższe niż w przypadku odrębnych fundacji. Wynika to z faktu, że w przypadku odrębnej fundacji założonej dla pojedynczego fundatora i beneficjentów należących do jego najbliższej rodziny, realizacja świadczeń na ich rzecz jest w całości zwolniona z PIT. Jak zostało już wspomniane na wstępie, w przypadku niespokrewnionych beneficjentów będących fundatorami (i członków ich najbliższych rodzin) zwolnienie z PIT ma zastosowanie jedynie do części ich dochodu. Tę zwolnioną z podatku część wyznacza proporcja majątku wniesionego przez tego fundatora wraz z rodziną, w stosunku do całego majątku fundacji rodzinnej.

Przykład 2: Kontynuując przykład 1 zakładamy w uproszczeniu, że fundatorzy A i B są jedynymi beneficjentami fundacji, która uzyskała roczny dochód w wysokości 160 (zwolniony w całości z CIT na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 25 ustawy CIT), który zostanie przeznaczony do wypłaty beneficjentom w równych częściach (po 80).

Fundator A i B

 

Łączne opodatkowanie (realne) na poziomie 19,56 proc. jest o 6,52 proc. wyższe niż realne opodatkowanie dochodu uzyskanego z odrębnych fundacji rodzinnych. To niemało, jednak korzyści wynikające z synergii występujących przy łączeniu majątków przez niespokrewnionych fundatorów mogą przewyższać to zwiększone obciążenie podatkowe.

 

Podsumowanie

Fundacja rodzinna, aby mogła być traktowana jako długofalowy i bezpieczny sposób zabezpieczenia majątku rodzinnego i finansowe zabezpieczenie rodziny, nie może być traktowana instrumentalnie, jako narzędzie optymalizacji podatkowej. Fiskus posiada skuteczne narzędzia przeciwdziałania takim praktykom. Dotyczy to zarówno fundacji założonej przez jednego fundatora dla swojej rodziny, jak i wspólnej fundacji założonej przez niespokrewnionych fundatorów.

Fundacja rodzinna założona przez niespokrewnionych fundatorów, którzy łączą swoje siły i środki w celu lepszego zabezpieczenia swoich majątków i rodzin, może mieć sens, pomimo wyższego łącznego opodatkowania dochodu beneficjentów.

Takie ulotne okoliczności jak plany, intencje czy założenia fundatorów, do których, oprócz formalnych celów fundacji, często odnosi się fiskus, powinny być skrupulatnie i całościowo zapisane w stosownych dokumentach.

Piotr Sobczak, doradca podatkowy, ACCA, partner w GWS Radcy Prawni i Doradcy Podatkowi