W latach 2015-2018 kwota wypłaconych zwrotów wciąż utrzymywała się na bardzo wysokim, przekraczającym 100 mld zł rocznie poziomie, stale wzrastała liczba deklaracji, w których żądano zwrotu podatku (w 2017 r. ich liczba przekroczyła 1,3 mln).
Problematyczne wyłudzanie VAT
Oczywiście obiektywne i rzetelne sprawdzanie przez organy kontroli takiej liczby deklaracji podatkowych jest niemożliwa w żadnym państwie, a wyłudzanie zwrotów jest wciąż relatywnie zajęciem bezkarnym. Przyczyną systemową utrzymywania się tak dużego poziomu deklaracji zwrotowych jest tzw. krajowe odwrotne obciążenie, czyli objęcie krajowych transakcji inaczej nazwaną stawką 0 proc., przez co podmiot każdy handlujący w sposób rzeczywisty lub fikcyjny tymi towarami może zażądać zwrotu podatku. Mimo zapowiedzi od trzech lat nie zlikwidowano tego przywileju, lecz nawet rozszerzono jego zakres. Odwrotne obciążenie ma być wreszcie usunięte w 2019 r., a towary i usługi dotychczas objęte tym przywilejem mają być realnie opodatkowane i dodatkowo objęte obowiązkową podzieloną płatnością.
Zobacz w LEX: Odwrotne obciążenie w księgach rachunkowych >
Podzielona płatność w VAT i inne narzędzia trudne na oceny
Do instrumentów, które miały - przynajmniej w założeniu - bezpośrednio przeciwstawiać się nadużyciom w tym podatku, należy zaliczyć dobrowolną podzieloną płatność wprowadzoną w 2018 r. Nie sposób jednoznacznie stwierdzić, czy rozwiązanie to realnie spełniły przynajmniej częściowo swoje zadanie, nie tylko ze względu na relatywnie krótki okres stosowania, lecz przede wszystkim ma marginalne znacznie praktyczne: podatnicy dobrowolnie nie chcą stosować tego rozwiązania, bo nie daje ono jakiejkolwiek ochrony w przypadku gdyby nabywca (usługodawca) został uwikłany w oszustwo podatkowe.
Efektywność fiskalna rozwiązań mających na celu zwiększenie skuteczności kontroli podatkowych i celnoskarbowych (JPK_VAT, JPK składane na żądanie oraz blokowanie rachunków bankowych) jest jeszcze trudniejsza w ocenie, bo brak jest nawet danych pozwalających ocenić ich faktyczne wykorzystanie, co kontrastuje z nachalną propagandą ich przydatności.
Zobacz również: Obowiązkowy split payment od stycznia 2020 roku >>
Nowa matryca stawek VAT dopiero po wyborach? >>
Błędne założenia JPK_VAT
Najważniejszy wśród nich – JPK_VAT został zbudowany na błędnych założeniach, bowiem jego autorzy byli przekonani, że podatnicy ewidencjonują dla potrzeb tego podatku wszystkie wystawione i otrzymane faktury, co tylko świadczy o braku profesjonalizmu w jego przygotowaniu. Skuteczność tego instrumentu (automatyczna kontrola krzyżowa) uzależniona jest od realnej możliwości zmuszenia podatników do księgowania w ewidencjach podatkowych wszystkich otrzymanych faktur, co jest niewykonalne a nawet niecelowe. Pozostałe rozwiązania były wykorzystane przez właściwe organy w niewielkim zakresie, przez co ich wpływ na skalę oraz formy nadużyć w tym podatku mają marginalny charakter (jeśli w ogóle ma).
Zobacz w LEX: Odpowiedzialność karna skarbowa za nieprzestrzeganie obowiązku przekazywania danych w formie JPK >
Zmiany w kodeksie karnym
Wprowadzenie zmian w kodeksie karnym (przede wszystkim art. 270a i 271a) być może miało efekt odstraszający, ale również krótki okres obowiązywania tych przepisów i specyfika prawa karnego nie pozwalają ocenić ich wpływu na ograniczenie nadużyć w tym podatku. efektywność fiskalną tego podatku oraz ograniczenie nadużyć. Efekt psychologiczny został jednak wywołany, bo fałszowanie faktur w tym podatku przestało, przynajmniej w świadomości publicznej, uchodzić za proceder bezkarny lub zagrożony minimalnymi, nieproporcjonalnymi do uzyskiwanych z nadużyć korzyści, karami.
Podsumowując, należy stwierdzić, że dotychczasowa ewolucja materialnego prawa podatkowego, mająca na celu ograniczenie nadużyć w tym podatku stanowić tylko przysłowiowy krok we własnym kierunku, jest dopiero początkiem drogi a zastosowanie rozwiązania mają lub mogą mieć zróżnicowaną wartość praktyczną. W jakimś, bliżej nieokreślonym zakresie rozwiązania te przyczyniły się do ograniczenia nadużyć w tym podatku, lecz ich główny defekt ma charakter prewencyjny: skończyło się przyzwolenie na oszustwa i to jest być może najważniejsze.
Zobacz w LEX: Raportowanie schematów podatkowych przez biura rachunkowe >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
