Istota sporu dotyczyła wykładni art. 16 ust. 2a pkt 1 w związku z art. 16 ust. 1 pkt 26a ustawy o CIT. Zdaniem strony skarżącej, za dostateczne uprawdopodobnienie nieściągalności wierzytelności uznać należało sytuację, w której podatnik spełnia warunki dotyczące utworzenia odpisów aktualizacyjnych określonych w ustawie o rachunkowości w odniesieniu do należności uprzednio zaliczonych na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o CIT do przychodów należnych. Ponadto występuje do sądu powszechnego jako wierzyciel o zasądzenie należności objętych tymi odpisami, a pozwany w tym procesie dłużnik, odpowiadając pismem procesowym na pozew, kwestionuje istnienie dochodzonych należności i odmawia dokonania zapłaty.
Odpowiedź na pozew a powództwo sądowe
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, odesłanie zawarte w art. 16 ust. 1 pkt 26a ustawy o CIT nakazuje identyfikować przesłankę uprawdopodobnienia przez pryzmat art. 16 ust. 2a pkt 1 tej ustawy. Zgodnie z nim, nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną w przypadku określonym w ust. 1 pkt 26a, w szczególności jeżeli dłużnik zmarł, został wykreślony z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, postawiony w stan likwidacji lub została ogłoszona jego upadłość albo zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub został złożony wniosek o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie ‒ Prawo restrukturyzacyjne, lub zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków. Dotyczy to także sytuacji, gdy wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, albo wierzytelność jest kwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego.
Czytaj w LEX: Rozliczanie w CIT należności nieściągalnych krok po kroku >
W ocenie NSA, to jedynie przykładowe wyliczenie zdarzeń, których wystąpienie przesądza o uprawdopodobnieniu nieściągalności wierzytelności. Oznacza to, że uprawdopodobnienie zajdzie w każdej z wymienionych sytuacji oraz w sytuacjach do nich podobnych. Wymaga to rozstrzygnięcia, czy opisana we wniosku o interpretację sytuacja, w której dłużnik kwestionuje dochodzoną w postępowaniu sądowym wierzytelność poprzez złożenie odpowiedzi na pozew jest równoważna, czy choćby podobna do kwestionowania przez dłużnika wierzytelności na drodze powództwa sądowego.
Sprawdź w LEX: Czy nieściągalność wierzytelności w egzekucji uzasadnia odpisanie wierzytelności jako nieściągalnej? >
NSA przypomniał, że wszczęcie postępowania cywilnego następuje przez wytoczenie powództwa. To ono wyznacza granice, w jakich sąd uprawniony jest do rozpoznania przedstawionej mu sprawy a sformułowane w pozwie żądanie określa zarówno istotę dochodzonego roszczenia, jak również wyznacza rolę procesową strony ubiegającej się o sądową ochronę, czyli powoda.
Zobacz również: Resort finansów poleca rozwiązania, których nie ma w przepisach >>
Odpowiedź na pozew to co innego
Czym innym jest natomiast odpowiedź na pozew, stanowiące w istocie pismo procesowe formułowane przez pozwanego w toku postępowania cywilnego. Odpowiedź na pozew jest zaliczana do pism przygotowawczych, a podstawowym warunkiem jej złożenia jest uprzednie doręczenie pozwu.
Czytaj w LEX:
Nowe obowiązki pełnomocników procesowych - reforma KPC 2019 >
Zmiany opłat sądowych w związku z reformą KPC >
W ocenie NSA, porównanie przede wszystkim skutków tych dwóch różnych pism procesowych wskazuje, że kwestionowanie określonej wierzytelności przez dłużnika na drodze powództwa sądowego, o czym stanowi art. 16 ust. 2a pkt 1 lit. d ustawy o CIT wymaga wszczęcia z jego inicjatywy procesu sądowego. Nie można uznać, że podjęcie obrony przez dłużnika przed dochodzoną przez wierzyciela należnością pieniężną poprzez złożenie odpowiedzi na pozew odbywa się w drodze powództwa sądowego, gdyż jest odwrotnie, a mianowicie odpowiedź na pozew jest formą przeciwstawienia się wytoczonemu powództwu sądowemu. Nie można także przyjąć, aby za sytuację równoważną lub podobną do wniesienia powództwa, z którym wiąże się cały szereg innych skutków, a także obowiązków instrumentalnych, uznać podjęcie przez dłużnika obrony w procesie poprzez złożenie odpowiedzi na pozew, w którym ujawnia on jedynie swoje stanowisko wobec dochodzonego w drodze powództwa sądowego roszczenia.
Uprawdopodobnienie nieściągalności wierzytelności
Możliwość zaś uprawdopodobnienia nieściągalności wierzytelności, czyli sytuacja przewidziana w art. 16 ust. 2a pkt 1 lit. c ustawy o CIT wymaga, aby wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego.
Sprawdź w LEX: Na jakiej podstawie ująć w kosztach przeterminowane wierzytelności? >
Nie można zatem ‒ w ocenie NSA ‒ uznać za równoważną, czy nawet podobną sytuację, w której dochodzi jedynie do wszczęcia postępowania z powództwa podatnika, które zwalczane jest w toku procesu cywilnego przez pozwanego dłużnika odpowiedzią na pozew, w której kwestionuje on istnienie wierzytelności. Dla uprawdopodobnienia nieściągalności wierzytelności w rozumieniu art. 16 ust. 2a pkt 1 ustawy o CIT nie jest wystarczające jej kwestionowanie przez dłużnika odpowiedzią na pozew złożoną w trakcie procesu sądowego wszczętego przez wierzyciela.
Wyrok NSA z 16 lipca 2019 r., sygn. akt II FSK 2271/17
Czytaj w LEX: Dokumentowanie nieściągalności za pomocą protokołu sporządzonego przez podatnika >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
