Prawo do urlopu wypoczynkowego jest jednym z najważniejszych uprawnień pracowniczych. Art. 24 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. zalicza prawo do urlopu i wypoczynku do praw człowieka.
Pracownik nie może się zrzec urlopu
Prawo do urlopu jest prawem podmiotowym pracownika o charakterze osobistym, dlatego nie może on się go zrzec poprzez jednostronne oświadczenie woli albo w drodze postanowień umownych dokonanych przez obie strony stosunku pracy. Takie postanowienia są z mocy prawa nieważne i zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy dotyczące urlopów. Pracownik nie może też przenieść swojego uprawnienia urlopowego na osobę trzecią. Przepisy Kodeksu pracy gwarantują, że urlop wypoczynkowy powinien być: coroczny, nieprzerwany i płatny. Podkreśla się, że służy on regeneracji sił pracownika, więc należy go wykorzystać w naturze. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach, ściśle określonych w art. 171 Kp, dopuszcza się zamianę wykorzystania urlopu w naturze na ekwiwalent pieniężny.
Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.
20 albo 26 dni urlopu
Wymiar urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi w trakcie roku kalendarzowego został określony ustawowo i może wynosić 20 albo 26 dni, w zależności od tego, jaki urlopowy staż pracy posiada pracownik. Jest to oczywiście podstawowy wymiar przysługujący pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy przez cały rok kalendarzowy i dotyczy pracowników, którzy nie są objęci przepisami szczególnymi. W orzecznictwie podkreśla się, że przepisy wyznaczają jedynie podstawowy wymiar urlopu wypoczynkowego, który może być odmiennie, tj. korzystniej unormowany choćby w umowie o pracę, czy też w układach zbiorowych pracy, biorąc pod uwagę specyficzne warunki panujące na danym stanowisku pracy, bądź charakterystyczne dla określonego zawodu (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2 grudnia 2008 r., sygn. akt III AUa 449/08).
Wymiar urlopu przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy, biorąc za podstawę wymiar określony w art. 154 par. 1 kp. Niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.
Ogólny staż pracy ma znaczenie
Z art. 154 kp wynika, że wymiar urlopu przysługującego pracownikowi nie jest uzależniony od rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanego stanowiska, czy też zakładowego stażu pracy. Jedyne co go warunkuje to ogólny staż pracy, jaki pracownik osiągnął w czasie całego swojego zatrudnienia, powiększony o okresy równorzędne i wskazane w Kodeksie pracy okresy nauki. Na podstawie art. 154 par. 1 pkt 1 kp, minimalny wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi 20 dni. Prawo do urlopu w wyższym wymiarze (26 dni) pracownik nabywa po osiągnięciu co najmniej dziesięcioletniego stażu pracy. W art. 154(1) par. 1 kp ustawodawca wskazał wprost, że do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy.
Zgodnie z art. 154(1)par. 2 kp, w przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy, wliczeniu do urlopowego stażu pracy podlega także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy.
Sprawdź: Kalkulator opłat sądowych i wymiaru urlopu wypoczynkowego >>
Trudności o charakterze praktycznym sprawia kwestia odpowiedniego udokumentowania niezakończonych okresów zatrudnienia w sposób mogący być podstawą zaliczenia ich do urlopowego stażu pracy pracownika. Skoro stosunek pracy nie został jeszcze zakończony, pracownik nie dysponuje przecież świadectwem pracy dokumentującym okres zatrudnienia. Tymczasem obowiązujące przepisy nie wskazują, w jaki inny sposób okres ten może zostać udokumentowany. W piśmiennictwie wskazuje się, że najczęściej spotykanymi w praktyce sposobami są w tym wypadku:
- złożenie przez pracownika oświadczenia o czasie trwania niezakończonego stosunku pracy;
- wydanie przez pracodawcę zaświadczenia o czasie trwania niezakończonego stosunku pracy.
Okres nauki liczy się przy wymiarze urlopu
Możliwość zaliczenia do urlopowego stażu pracy okresów nauki wynika z art. 155 par. 1 kp. W przepisie tym ustawodawca określił także, ile lat należy wliczyć do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu z tytułu ukończenia poszczególnych szkół. Nie ma przy tym znaczenia jej charakter, rzeczywisty okres pobierania nauki oraz jej tryb. I tak, z tytułu ukończenia:
- zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
- średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
- średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
- średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata,
- szkoły policealnej - 6 lat,
- szkoły wyższej (niezależnie czy studia ukończono z tytułem zawodowym licencjata, czy magistra) - 8 lat.
Co istotne, wskazane okresy nauki nie podlegają sumowaniu. Oznacza to, że jeśli pracownik np. ukończył szkołę wyższą, to do jego stażu pracy należy zaliczyć z tego tytułu 8 lat. Nie podlega już jednak wówczas zaliczeniu do tego stażu okres z tytułu ukończenia szkoły średniej, mimo że pracownik tę szkołę ukończył. Kwestią wzbudzającą na gruncie zaliczania okresów nauki do urlopowego stażu pracy wątpliwości zarówno pracodawców, jak i pracowników jest problem pobierania nauki w czasie zatrudnienia. Ustawodawca wskazał wprost w art. 155 par. 2 kp, że jeżeli pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika.
Ponadto przepisy prawa pracy zakładają wliczanie do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego także innych okresów. Kodeks pracy przewiduje wliczanie m.in. okresu czynnej służbowy wojskowej (art. 301 par. 2 kp), służby w Policji lub innych formacjach (art. 302 kp) albo okresu za który pracownik otrzymał odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę (art. 36(1) par. 2 kp), a także np. w sytuacjach wymienionych w art. 51 par. 1 i art. 57 par. 4 kp, art. 51 par. 2 i art. 61 kp. Takiego typu regulacje zostały też zawarte w przepisach pozakodeksowych, np. art. 1 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
