Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 530) nie zawiera w tym zakresie regulacji odrębnych, a całkowicie nietrafne jest przyjmowanie w tym zakresie przed końcem okresu rozliczeniowego przepisów dotyczących pracy w godzinach nadliczbowych.
Przepisy art. 42 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych przewidują pewien zakres odrębnych regulacji odnośnie czasu pracy w stosunku do tych, które zawarte są w Kodeksie pracy. Obejmują one:
- nakaz określenia w regulaminie pracy jednostki samorządowej porządku wewnętrznego i rozkładów czasu pracy w sposób zapewniający obywatelom załatwianie spraw w dogodnym dla nich czasie;
- nieco inne zasady zlecania pracy nadliczbowej (potrzeby, a nie „szczególne potrzeby”),
- modyfikację odnośnie grup pracowników, którym zlecanie pracy nadliczbowej wymaga ich zgody (pracownicy samorządowi sprawujący pieczę nad osobami wymagającymi stałej opieki lub opiekujący się dziećmi w wieku do ośmiu lat);
- odmienne zasady rekompensaty pracy w godzinach nadliczbowych (czas wolny w tym samym wymiarze lub wynagrodzenie – według wyboru pracownika samorządowego).
To całość szczególnych regulacji dotyczących czasu pracy. W pozostałym – ogromnym przecież – zakresie dotyczącym tej sfery prawa pracy sięgamy do przepisów głównie Kodeksu pracy (art. 43 ustawy o pracownikach samorządowych) ale również odpowiednio – do ustawy o czasie pracy kierowców, ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
WZORY dokumentów w LEX:
- Wniosek o rekompensatę za pracę w godzinach nadliczbowych >
- Regulamin Pracy - Państwowy Urząd Pracy >
- Umowa o pracę na czas określony z pracownikiem samorządowym >
Czytaj również: Rozliczanie nadgodzin - TK umorzył postępowanie ważne dla tysięcy pracujących Polaków>>
Praca w dniu wolnym według Kodeksu pracy
Praca świadczona w oparciu o szczególne potrzeby pracodawcy w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy rekompensowana jest dniem wolnym od pracy w terminie uzgodnionym z pracownikiem (art. 151(3) k.p.).
- Praca dniu wolnym, wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (np. w sobotę) powinna być zrekompensowana udzieleniem innego dnia wolnego, nie później niż do końca okresu rozliczeniowego. Uprawnienie to powstaje niezależnie od ilości godzin zatrudnienia w dniu wolnym wynikającym z rozkładu - nawet jeżeli praca była wykonywana krótko, np. przez 3 godziny, pracownik może domagać się pełnego dnia wolnego w zamian. Należy podkreślić, że pracodawca nie ma prawa wyboru sposobu rekompensowania pracy w dniu wolnym, wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Ustawowo przewidzianą formą jest udzielenie innego dnia wolnego od pracy - art. 151(3) kodeksu pracy nie przewiduje możliwości wypłaty żadnego dodatkowego wynagrodzenia. Nieudzielenie dnia wolnego, o którym mowa w przepisie art. 151(3) kodeksu pracy, jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, określonym w art. 281 pkt 5 kodeksu pracy, zagrożonym karą grzywny w wysokości 30.000 zł – podkreśla Główny Inspektor Pracy w piśmie dotyczącym rekompensowania pracy w wolną sobotę (pismo nr GPP-249-4560-52/09/PE/RP). I dalej: - Należy jednak podkreślić, że gdyby pracodawca nie miał możliwości udzielenia pracownikowi innego dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego (np. gdy pracownik przebywał do końca okresu rozliczeniowego na zwolnieniu lekarskim) i w ten sposób doszłoby do przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, wówczas pracownik - zgodnie z przepisem art. 151(2) par. 2 kodeksu pracy - nabywa prawo do wynagrodzenia, powiększonego o dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia. Jeżeli polecenie pracy w dniu wolnym, wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, spowoduje również przekroczenie dobowej normy czasu pracy, wynagrodzenie pracownika za takie godziny zostanie powiększone - zgodnie z przepisem art. 151(1) par. 1 pkt 2 kodeksu pracy - o 50-proc. dodatek (innymi słowy - za pierwsze osiem godzin pracy - dodatek w wysokości 100 proc., a pozostałe godziny należy opłacić dodatkiem w wysokości 50 proc.). (...).
Czytaj w LEX: Czas pracy pracowników samorządowych - poradnik na przykładach >>>
Jak podkreśla SA w Rzeszowie w wyroku z 10 lipca 2013 r., (sygn. akt III APa 7/13), w przypadku wykonywania pracy w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie pięciotygodniowego tygodnia pracy ustawodawca wymaga, aby pracodawca udzielił pracownikowi w zamian innego dnia wolnego w ramach okresu rozliczeniowego, w którym praca w dniu wolnym nastąpiła. Przesłanką stosowania art. 151[3] k.p. nie jest przekroczenie przeciętnej czterdziestogodzinnej normy tygodniowej - co oznacza, że pracodawca ma obowiązek udzielenia pracownikowi dnia wolnego nawet gdy nie doszło do przekroczenia obowiązującego pracownika wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym.
Przykład: Pracownik pracuje w systemie podstawowym, w stały rozkładzie dziennym czasu pracy pon. - pt. Otrzymał polecenie wykonywania pracy przez 4 godziny w sobotę.
W tym przypadku każda sobota jest dniem wolnym od pracy wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy i za tę pracę pracownik powinien mieć udzielony inny – cały – dzień wolny.
Czytaj w LEX: Czas pracy radcy prawnego zatrudnionego w administracji samorządowej >>>
Czytaj w LEX: Rekompensata za pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych przez pracowników samorządowych >>>
Jaka rekompensata dla pracownika samorządowego?
Przepisy ustawy o pracownikach samorządowych nie zawierają żadnej odrębnej od kodeksowej regulacji dotyczącej rekompensowania pracy w dniu wolnym. W pełni zastosowanie znajdują zatem do pracy w „wolną sobotę” regulacje art. 151(3) k.p.
Błędem jest – ciągle spotykane – kwalifikowanie takiej pracy jako pracy nadliczbowej i rozliczanie jej tym samym według zasad wynikających z art. 42 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych. Podejście takie wykształciło się po bardzo nietrafnym piśmie Departamentu Prawnego Kancelarii Prezesa Rady Ministrów z 29 maja 2009 r. (Rzeczpospolita, DF 2009/131/3), w którym wskazuje się, że praca w wolnym dniu w samorządzie powinna być rekompensowana wynagrodzeniem lub czasem wolnym w tym samym wymiarze według wyboru pracownika. Opinia ta opiera się na zasadniczo błędnym kwalifikowaniu takiej pracy jako pracy w godzinach nadliczbowych. Pracą w godzinach nadliczbowych – według definicji zawartej w art. 151 par. 1 k.p. - jest praca wykonywana ponad obwiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, który wynika z obowiązującego danego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.
Normy czasu pracy to norma dobowa (8 godzin) i średniotygodniowa (przeciętnie 40 godzin na tydzień w okresie rozliczeniowym). Dopóki pracownik nie przepracuje w dniu wolnym więcej niż 8 godzin (stanowiłoby to przekroczenie normy dobowej) nie powstają nadgodziny. Nie możemy mówić o przekroczeniu od razu w tym dniu, w którym wystąpiła taka praca normy średniotygodniowej, gdyż przekroczenia z tym związane ustalić można z końcem okresu rozliczeniowego. Dopiero też wówczas kilku godzinna praca w wolną sobotę pracownika samorządowego podlegałaby pod przepisy szczególne regulujące rekompensatę pracy nadliczbowej.
Ważne! Pracownik samorządowy ma mieć w okresie rozliczeniowym zapewnioną minimalną liczbę dni wolnych i w przypadku pracy w „wolną sobotę” pracodawca powinien dążyć do udzielenia w zamian innego dnia wolnego (w terminie ustalonym z pracownikiem).
- Zgodnie z treścią art. 43 ustawy o pracownikach samorządowych do kompensowania pracy w dniu wolnym z tytułu rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu stosuje się art. 151(3) k.p., obligujący do udzielenia całego dnia wolnego bez względu na liczbę przepracowanych godzin. Dyspozycja art. 42 ust. 4 ustawy będzie miała, zdaniem Inspekcji, zastosowanie, jeżeli pracownikowi nie udzielono dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego i praca w tym dniu stanie się pracą nadliczbową – czytamy w stanowisku Komisji Prawnej GIP z 12 września 2013 r.
Inne podejście byłoby nadinterpretacją przepisów szczególnych zawartych w ustawie o pracownikach samorządowych i prowadziłoby do naruszeń w zakresie ilości dni pracy oraz dni wolnych od pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
