Limity pracy w godzinach nadliczbowych

Czas pracy podlega różnego rodzaju limitom tworzonym przez normy czasu pracy, maksymalne dobowe wymiary w systemach równoważnych, minimalne odpoczynki dobowe i tygodniowe. Limitowana jest również praca w godzinach nadliczbowych poprzez:

limit dobowy wynikający z obowiązku zapewnienia minimalnego odpoczynku,
limit średniotygodniowy w okresie rozliczeniowym,
w ciągu roku.

Limity te są od siebie w dużej mierze niezależne, tzn. np. wyczerpanie limitu średniotygodniowego w okresie rozliczeniowym skutkuje brakiem możliwości zlecania pracy nadliczbowej w tym okresie nawet wówczas, gdy z limitu rocznego wykorzystano zaledwie stosunkowo drobną część.

Czytaj w LEX: Zakaz planowania pracy nadliczbowej >>>

Czytaj w LEX: Limit godzin, którego przekroczenie uprawnia pracowników niepełnoetatowych do dodatku za nadgodziny >>>

Czytaj w LEX: Praca nadliczbowa w zadaniowym systemie czasu pracy - LINIA ORZECZNICZA >>>

Limit w trakcie doby

W każdej dobie (w ciągu 24 godzin liczonych od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy) pracownik powinien mieć zapewniony co najmniej 11 godzinny, ciągły odpoczynek dobowy.

Wypoczynek dobowy może zostać skrócony jedynie w dwóch grupach przypadków:

w stosunku do pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
w razie zaistnienia konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

W przypadku pracy nadliczbowej zlecanej w oparciu o konieczność uczestnictwa w akcji ratowniczej możliwe jest zatem nieuwzględnienie odpoczynku dobowego i polecenie jej w trakcie doby w zasadzie w nieograniczonym wymiarze – przepisy art. 132 k. p. nie wskazują w takich sytuacjach na minimum wolnego, jakie ma zostać zapewnione. Brany oczywiście musi być pod uwagę wpływ wydłużonej znacząco pracy na bezpieczeństwo pracownika i innych osób.

Więcej w LEX: Rozliczenie pracy w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia dobowej normy czasu pracy >>>

Praca nadliczbowa wynikająca ze szczególnych potrzeb pracodawcy nie może jednak nigdy naruszać odpoczynku dobowego.

Przykład: Pracownik według rozkładu ma pracować w poniedziałek od 8:00 do 20:00 (jest zatrudniony w systemie równoważnym), we wtorek od 10:00 do 18:00. W poniedziałek ma zlecone 2 godziny nadliczbowe w związku z koniecznością zakończenia pracy (szczególne potrzeby pracodawcy) – pracodawca stwierdził, że jest to możliwe, gdyż do 10:00 we wtorek będzie jeszcze 12 godzin wolnego.

Polecenie pracy nadliczbowej w opisanej sytuacji narusza przepisy o minimalnym odpoczynku. Ten bowiem musi być zapewniony w ramach doby pracowniczej (do godz. 8:00 we wtorek) a nie do godziny rozpoczęcia pracy kolejnego dnia kalendarzowego. Pracownik w poniedziałek mógłby mieć zleconą tylko jedną godzinę nadliczbową.

WZORY DOKUMENTÓW:

Prawo pracownika do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych

Anita Kwecko-Podświadek

Sprawdź

Limit w okresie rozliczeniowym

Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym (ograniczenie to nie obejmuje pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy).

Limit ten dotyczy faktycznego czasu pracy danego pracownika (praca zgodna z rozkładem + praca nadliczbowa związana z potrzebami pracodawcy) – obejmuje wymiar czasu pracy (czyli przeciętnie 40 godzin na tydzień) oraz godziny nadliczbowe (przeciętnie 8 godzin na tydzień). Limit średniotygodniowy obejmuje wszystkie godziny nadliczbowe, także zlecane w związku z akcją ratowniczą.

Czytaj w LEX: Zlecanie wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych w praktyce >>>

W konkretnym tygodniu pracownik może mieć zlecone dużo więcej godzin nadliczbowych niż 8. Istotne jest zachowanie tej średniej liczby. W tym zakresie duże znaczenie będzie miała zatem długość okresu rozliczeniowego. Jeżeli u pracodawcy pojawiają się np. dwa – trzy razy w roku większe natężenia zapotrzebowania na pracę i wypracowywane jest przez kilka tygodni z rzędu po kilkanaście godzin nadliczbowych tygodniowo miesięczny okres rozliczeniowy nie sprawdzi się na pewno, gdyż mogą w nim wystąpić maksymalnie 32 godziny nadliczbowe. Skumulowanie zatem w ciągu jednego miesiąca np. 42 godzin nadliczbowych byłoby wykroczeniem – naruszeniem przepisów o czasie pracy. Taka jednak liczba nadgodzin w ciągu jednego miesiąca w trzymiesięcznym okresie rozliczeniowym nie prowadziłaby do przekroczenia przeciętnie 8 godzin nadliczbowych na tydzień.

Czytaj w LEX: Czas pracy w godzinach nadliczbowych w urzędach i innych samorządowych jednostkach organizacyjnych >>>

Sprawdź również książkę: Prawo pracownika do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych >>

Stanowisko MRPiPS z 15.10.2018 r.

- Trzeba mieć na uwadze, że ze względu na sposób ustalania, czy doszło do przekroczenia 48-godzinnego, średniotygodniowego (uwzględniającego także godziny nadliczbowe) wymiaru czasu pracy pracownika w danym okresie rozliczeniowym – zgodnie z którym przy obliczaniu tego wymiaru nie uwzględnia się iloczynu 8 godzin i liczby dni tzw. wystających poza pełne tygodnie, przypadających od poniedziałku do piątku – dopuszczalna liczba godzin nadliczbowych w okresie rozliczeniowym obejmującym miesiąc, zdaniem MRPiPS, nie może przekroczyć 32 – stwierdziło Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w stanowisku z 15 października 2018 r.

Takie podejście uznać należy za najbardziej bezpieczne dla pracodawcy w związku z tym, że przepisy Kodeksu pracy w żaden sposób zaś nie odnoszą się do obliczania limitu dla niepełnych tygodni.

Czytaj również: Niepełny wymiar czasu pracy wymaga limitu - powyżej godziny nadliczbowe >

Limit roczny

Przepisy wprowadzają dwa limity roczne nadgodzin:

150 godzin w roku kalendarzowym (art. 151 par. 3 k.p.),
260 godzin dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy kierowców (art. 20 ust. 3 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców – tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 1473).

Limit roczny obejmuje tylko godziny nadliczbowe zlecane w oparciu o szczególne potrzeby pracodawcy. Nie są do niego zaliczane nadgodziny wykonywane w związku z koniecznością prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

Możliwe jest zwiększenie tego limitu w drodze wewnątrzzakładowej regulacji. Dokonuje się tego w:

układzie zbiorowym pracy lub
w regulaminie pracy albo
w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

Więcej w LEX: Roczny limit godzin nadliczbowych – problemy z jego ustaleniem >>>

Czytaj w LEX: Odpracowywanie czasu prywatnych wyjść w godzinach pracy a praca w godzinach nadliczbowych >>>

Zlecanie pracy nadliczbowej powyżej limitu jest wykroczeniem, a zatem w tych wszystkich przypadkach, gdy historia zatrudnienia wskazuje, że pracownicy w ciąg roku nawet nie tyle przekraczają limity, co „podchodzą” do ich górnej granicy warto wcześniej pomyśleć o podwyższeniu maksymalnej liczby godzin nadliczbowych w roku. O ile umowę o pracę można bowiem zmienić – za zgodą pracownika – nawet z dnia na dzień, o tyle zmiana regulaminu pracy wchodzi w życie po upływie dwóch tygodni od podania do wiadomości pracowników. Nawet jeżeli zostanie ona szybko przygotowana nie uda się więc dokonać jej tak, by pracownikowi , który ma już przepracowanych w danym roku np. 148 godzin nadliczbowych zlecić za 2 dni 3 godzinne realizowanie dodatkowej pracy.

W piśmie Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 listopada 2008 r., nr DPR-III-079-612/TW/08) wskazano, że przepis art. 151 par. 3 KP nie upoważnia do wprowadzenia 416-godzinnego limitu pracy nadliczbowej. Ustalając większą liczbę godzin nadliczbowych niż 150, pracodawca powinien uwzględnić to, że pracownikom przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 20 lub 26 dni.

Oznacza to zdaniem MPiPS, że maksymalny limit może zostać wskazany w wysokości:

384 godzin – w stosunku do pracowników dysponujących 20-dniowym urlopem,
376 godzin – w stosunku do pracowników dysponujących 26-dniowym urlopem.

Komisja Prawna GIP w piśmie z 7 grudnia 2009 r. (GPP-417/501-4560-12/09/PE/RP) stwierdza, że maksymalny limit godzin nadliczbowych może wynosić 416 godzin w roku kalendarzowym. Wynika on z przemnożenia 52 tygodni w roku przez osiem godzin. Ten maksymalny limit godzin nadliczbowych odnosi się zarówno do pracowników podlegających kodeksowi pracy (art. 131 par. 1 k.p.), jak i pracowników, do których stosuje się ustawę o czasie pracy kierowców.

Zdaniem autora, należy przyjąć możliwość wprowadzenia – jako maksymalnego możliwego - limitu 416 godzin rocznie. Mówimy bowiem na tym etapie o samym ustaleniu limitu, a nie jego wykonaniu. To drugie będzie już faktycznie musiało uwzględniać np. realizowane przez pracownika urlopy wypoczynkowe.

Czytaj w LEX: Praca w godzinach nadliczbowych osób zajmujących stanowiska kierownicze w świetle orzecznictwa SN >>>

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.