Na problem kwalifikowania okresów odbywania praktyk zawodowych w trakcie nauki w zasadniczej szkole zawodowej do okresów nieskładkowych uwagę zwróciły posłanki - Iwona Michałek i Magdalena Sroka. W interpelacji poselskiej nr 36744 wskazały, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, aby szkoła zawodowa była zaliczana do stażu pracy muszą być od takiej osoby odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne. Aby były odprowadzane składki, musi być zawarta umowa o pracę pomiędzy zakładem a uczniem. Sam fakt uczęszczania do ZSZ i odbywania praktyk nie generuje obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne, a tym samym nie ma wpływu na ustalanie prawa do emerytury. Niewątpliwie jest to sytuacja krzywdząca dla osób, które ucząc się jednocześnie pracują na rzecz danego zakładu pracy – podkreślają autorki interpelacji. I pytają: - Dlaczego nie potraktować tej sytuacji jako okresu nieskładkowego czyli takiego, za który pracodawca jako płatnik składek nie odprowadzał ich do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

- Problem polega na tym, że szkolnictwo zawodowe było realizowane w różnych formach. Funkcjonowały tzw. szkoły przyzakładowe i to ich absolwenci mają największe oczekiwania co do zaliczania okresu nauki w nich jako stażu pracy - mówi Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy, ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego. I dodaje: - Były jednak różne sposoby odbywania praktyk, tzn. zarówno w warszawach szkolnych, jak i u pracodawców. Ponadto zdobywanie kwalifikacji zawodowych odbywało się różnymi  ścieżkami, tzn. w szkołach, ale także na podstawie umów o przygotowanie zawodowe lub przyuczenie do zawodu. Wszystko to sprawia, że występują odmienności, jeśli chodzi o sytuację prawną i staż ubezpieczeniowy poszczególnych osób.

Czytaj również: Instruktor praktycznej nauki zawodu musi mieć odpowiednie kwalifikacje>>
 

Uczeń pracownikiem

Przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 z późn. zm.) zawierają katalog okresów składkowych i nieskładkowych oraz określają zasady uwzględniania ich przy ustaleniu prawa do emerytury i jej wysokości. -Wprowadzona od 1999 r. reforma systemu emerytalno-rentowego ma na celu powiązanie prawa do świadczeń z faktem podlegania ubezpieczeniu społecznemu, a tym samym partycypowaniu w tworzeniu środków niezbędnych dla opłacania późniejszych świadczeń. Dlatego też przede wszystkim okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia czy okresy innej działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego powinny skutkować prawem do świadczenia – podkreśla w odpowiedzi Stanisław Szwed, wiceminister rodziny i polityki społecznej.

Według niego, okres praktycznej nauki zawodu, która może być organizowana jako zajęcia praktyczne i praktyki zawodowe, podlega wliczeniu do okresu uprawniającego do świadczeń i uprawnień pracowniczych, o ile uczeń szkoły zawodowej w tym czasie pozostawał w stosunku pracy z danym pracodawcą. Oznacza to, że okres nauki zawodu jest okresem zatrudnienia tylko wówczas, gdy uczeń szkoły zawodowej był jednocześnie zatrudniony przez pracodawcę na podstawie umowy o pracę w celu nauki zawodu lub w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Okres zatrudnienia powinien być udokumentowany świadectwem pracy wydanym przez pracodawcę, u którego uczeń zasadniczej szkoły zawodowej był zatrudniony. Natomiast odbywanie przez ucznia zasadniczej szkoły zawodowej jednocześnie praktycznej nauki zawodu w zakładzie pracy na podstawie umowy zawartej między szkołą a zakładem pracy, a więc niemającej podstawy w stosunku pracy, nie stanowi okresu zatrudnienia i nie podlega wliczeniu do okresu warunkującego nabycie prawa do uprawnień pracowniczych – wyjaśnia wiceminister Szwed. I dodaje: - Powyższe zasady odnoszą się do uczniów wszystkich szkół zasadniczych i zawodowych odbywających praktyczną naukę zawodu u pracodawcy.

 

Obowiązek wykonywania pracy przez pracownika

Agnieszka Zwolińska

Sprawdź  

Zmiany prawa

MRiPS przypomina, że praktyczna nauka zawodu została uregulowana w rozporządzeniu Rady Ministrów z 11 grudnia 1992 r. w sprawie organizowania i finansowania praktycznej nauki zawodu, praw i obowiązków podmiotów organizujących tę naukę oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu (Dz. U. poz. 479, z późn. zm.) oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz. U. poz. 278).

Obowiązujące do 15 listopada 1991 r. przepisy ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. poz. 267, z późn. zm.) do uprawnień emerytalno-rentowych zaliczały m.in. okresy: pracy wykonywanej przed dniem 1 stycznia 1975 r. na podstawie umowy o naukę zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub odbycia wstępnego stażu pracy; umowy te zgodnie z ustawą z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. poz. 226, z późn. zm.) oraz przepisami wcześniejszymi były jedynymi dopuszczalnymi formami umów indywidualnych, na podstawie których następowało zatrudnianie młodocianych.

Zarówno ta ustawa, jak i przepisy wcześniejsze (ustawa z 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, Dz. U. poz. 6, z późn. zm., oraz dekret z 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, Dz. U. z 1958 r. poz. 97, z późn. zm.) zawierają to samo rozstrzygnięcie w sprawach zaliczania do uprawnień emerytalno-rentowych wymienionego okresu. Tak więc zaliczeniu do emerytury lub renty podlegały okresy pracy młodocianych zatrudnionych w dopuszczalnej prawem formie.

 

Sprawdź również książkę: Obowiązek wykonywania pracy przez pracownika >>


Okresy składkowe

Z dniem 15 listopada 1991 r. weszła w życie ustawa  17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. poz. 450, z późn. zm.). Na warunkach określonych tą ustawą do okresu, od którego zależy prawo oraz wysokość emerytury lub renty, zalicza się m.in. okresy składkowe, tj. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia pracownika lub podlegania imiennemu ubezpieczeniu społecznemu. Do takich okresów ustawa zalicza, jako okresy składkowe, okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze państwa polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r.

- Warunkiem skuteczności zatrudnienia młodocianego przez pracodawcę było zawarcie pisemnej umowy określającej prawa i obowiązki stron. Skutek prawny w postaci zatrudnienia młodocianego nie powstał jednak na gruncie umów zbiorowych, jakie o praktyczną naukę zawodu uczniów zawierały szkoły zawodowe wszystkich typów i szczebli z zakładami pracy. Umowa, której stronami są szkoła i zakład pracy, nie może być źródłem stosunku wzajemnych zobowiązań między uczniem szkoły odbywającym praktykę a zakładem pracy. Praktyczna nauka zawodu ucznia jest dokumentowana świadectwem szkolnym, natomiast młodocianego pracownika - świadectwem pracy – podkreśla Stanisław Szwed. I dodaje: - Tylko świadectwo pracy, umowa o naukę zawodu, o przyuczenie do określonej pracy albo odbycie wstępnego stażu pracy lub zaświadczenie zakładu pracy potwierdzające fakt zawarcia jednej z takich umów mają znaczenie przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych. Natomiast okres nauki w szkole zawodowej wszystkich typów i szczebli połączony z praktyczną nauką zawodu będącą elementem programu nauczania w szkole (gdy nie została zawarta umowa między zakładem pracy i uczniem) nie podlega uwzględnieniu.

Również obowiązująca od 1 stycznia 1999 r. ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanu prawnego w tym zakresie nie zmienia. W myśl jej art. 6 ust. 2 pkt 3 okresami składkowymi są okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r.

- Zatem przesłanką zaliczenia do okresu składkowego zatrudnienia młodocianego przed 1 stycznia 1975 r., jest spełnienie warunków określonych ustawą z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, która to ustawa wymagała zawarcia przez zakład pracy indywidualnej umowy o praktyczną naukę zawodu z młodocianym (art. 9 ust. 1 powołanej ustawy). Do takiego okresu nie może być uwzględniony fakt odbywania szkolenia praktycznego w ramach nauki w zasadniczej szkole, na podstawie umowy zawartej pomiędzy szkołą a uczniem – zaznacza minister Szwed.

Czytaj również: Branżowe centra umiejętności mają wspierać szkolnictwo zawodowe>>
 

Praktyczna nauka zawodu i jej dokumentowanie

Z wyjaśnień ministerstwa wynika, że praktyczna nauka zawodu ucznia szkoły zawodowej jest dokumentowana świadectwem szkolnym, natomiast młodocianego pracownika - świadectwem pracy. Na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych tylko świadectwo pracy ma znaczenie przy ustalaniu praw oraz wysokości emerytur i rent. Natomiast okres nauki w szkole zawodowej, jeżeli z uczniem nie została zawarta umowa o pracę, nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu uprawnień emerytalno-rentowych. Zaliczeniu do okresów składkowych podlega jedynie okres pracy pracownika młodocianego na podstawie umowy o naukę zawodu/o przyuczenie do określonego zawodu, jeżeli pomiędzy pracownikiem, a zakładem pracy została zawarta indywidualna umowa o naukę zawodu. Okres ten może zostać uznany jako okres składkowy tylko na podstawie świadectwa pracy/zaświadczenia pracodawcy, w którym stwierdzono, że osoba zainteresowana w trakcie odbywania nauki była równocześnie pracownikiem.

Za okresy składowe uznaje się tylko takie okresy uczęszczania do szkół, w których uczniowie oprócz wykonywania obowiązku nauki teoretycznej pozostawali, jeśli chodzi o zajęcia praktyczne, w stosunku pracy młodocianego pracownika. Wykonywanie natomiast zajęć praktycznych w ramach tzw. praktyki warsztatowej, wynikającej z procesu kształcenia uczniów zawodu, objętych jedynie administracyjnoprawnym stosunkiem między uczniem a szkołą, nie były i nie są okresami wliczanymi do stażu ubezpieczeniowego.

 

Zmian nie będzie z uwagi na koszty

- W omawianej sprawie nie można również pominąć jej aspektu finansowego. Wnioskowanie rozszerzenia okresów ubezpieczeniowych o okresy nauki w szkołach zawodowych spowodowałaby wzrost wypłat z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Obecnie stan środków FUS jest taki, że wpływy ze składek nie wystarczają na pokrycie wydatków na świadczenia emerytalno-rentowe. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest w związku z tym dotowany z budżetu państwa – przekazał wiceminister Stanisław Szwed.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.