Sąd Okręgowy w Warszawie zwrócił uwagę, że art. 376 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe wskazuje podmioty legitymowane do wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
Zatem wniosek o wszczęcie postepowania zakazującego prowadzenie działalności gospodarczej może wnieść:
- wierzyciel,
- tymczasowy nadzorca sądowy,
- zarządca przymusowy,
- syndyk,
- prokurator, a także
- Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Komisji Nadzoru Finansowego.
Jednak na gruncie tego przepisu powstaje zagadnienie, czy użyte przez ustawodawcę określenie „zarządca przymusowy” odnosi się wyłącznie do zarządcy ustanowionego w formie zabezpieczenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości na podstawie Prawa upadłościowego, czy też ustawodawcy chodzi również o zarządcę przymusowego ustanowionego na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Dwa rodzaje poglądów
Warto zwrócić uwagę, że zarządca przymusowy – to osoba powoływana w cywilnym sądowym postępowaniu zabezpieczającym lub w cywilnym sądowym postępowaniu egzekucyjnym z przedsiębiorstw lub gospodarstw rolnych. Gdy zachodzi egzekucja z gospodarstw, zarządca jest organem egzekucyjnym i funkcjonariuszem. Natomiast zarządca w egzekucji z przedsiębiorstw ma częściowo uprawnienia komornika a częściowo syndyka.
Sąd drugiej instancji wskazał na dwa poglądy. W myśl jednego uznaje się, że art. 376 ust. 1 zdanie pierwsze Prawa upadłościowego ustawy odnosi się wyłącznie do zarządcy przymusowego ustanowionego w toku postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, za czym przemawia przede wszystkim wykładnia językowa, systemowa i celowościowa, w tym założenie racjonalnego prawodawcy oraz poprawności systemu prawnego.
Gdyby zamiarem ustawodawcy było przyznanie uprawnienia do złożenia wniosku o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej zarządcy przymusowemu, ustanowionemu na podstawie przepisów kpc, to użyłby tego pojęcia wprost, jak to uczynił w art. 20 ust. 2 pkt 8 Prawa upadłościowego.
Za argumentem o braku legitymacji zarządcy przymusowego ustanowionego na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego przemawia również jego zakres uprawnień.
Charakter postępowania
W ramach drugiego poglądu zarządcy przymusowemu, powołanemu na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, przysługuje legitymacja czynna do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, za czym przemawia charakter postępowania o pozbawienie prawa do prowadzenia działalności gospodarczej.
Postępowanie to ujęte zostało w art. 373 i nast. Prawa upadłościowego i jest prowadzone przez sądy upadłościowe, jednak toczy się według przepisów o postępowaniu nieprocesowym, przy czym orzeczenia mają charakter quasi-kary, dotykają bowiem pozbawienia uczestnika określonych uprawnień osobistych. Postępowanie to nie jest zatem postępowaniem upadłościowym (uchwała Sądu Najwyższego z 24 lutego 2004 r., III CZP 87/04).
Sąd Okręgowy zaznaczył, że jeżeli racjonalny ustawodawca zamierzałby wyłączyć zarządcę przymusowego ustanowionego na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego od udziału w postępowaniu upadłościowym, uczyniłby to, zamieszczając w Prawie upadłościowym stosowne uregulowanie.
Sam brak doprecyzowania tego podmiotu w wyliczeniu zawartym w art. 376 ust. 1 Prawa upadłościowego nie stanowi dostatecznej podstawy do jego wyeliminowania z postępowania należącego do szeroko pojmowanego postępowania cywilnego.
Sąd drugiej instancji wskazał, że o tym, czy czynna legitymacja do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przysługuje również zarządcy przymusowemu ustanowionemu na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, świadczy kontekst celu regulacji przewidzianej w art. 373 i następne Prawo upadłościowego.
Podkreślił przy tym, że zarówno zarządca przymusowy powołany na podstawie przepisów Prawa upadłościowego, jak i zarządca przymusowy powołany na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, mają możliwość zapoznania się ze stanem majątkowym dłużnika oraz jego działaniami podejmowanymi w ramach prowadzonej działalności gospodarczej i w związku z tym mogą dysponować wiedzą konieczną do skutecznego złożenia wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Odmowa uznania legitymacji czynnej zarządcy przymusowego, powołanego na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w sposób nieuzasadniony ograniczałaby zatem krąg podmiotów, które dzięki swoim kompetencjom i wiedzy mogłyby doprowadzić do wyłączenia z obrotu gospodarczego osób szkodliwych i niebezpiecznych dla uczestników rynku - uważa sąd pytający.
Sąd Okręgowy przypomniał, że zarówno zarządca przymusowy powołany na podstawie art. 40 ust. 2 Prawa upadłościowego, jak i zarządca przymusowy powołany na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego są podmiotami wyłanianymi spośród osób mających licencję doradcy restrukturyzacyjnego.
Uprawnienia i obowiązki zarządców przymusowych sprawujących swoje funkcje na podstawie przepisów Prawa upadłościowego i kpc są również bardzo podobne. Oba rodzaje zarządów zmierzają do zabezpieczenia interesów wierzycieli dłużnika i ochrony całości lub części (przedsiębiorstwo) majątku dłużnika przed jego działaniami zmierzającymi do pokrzywdzenia wierzycieli. Z tych względów nie ma podstaw do różnicowania pozycji zarządców przymusowych w kontekście legitymacji czynnej do złożenia wniosku, o którym mowa w art. 373 Prawa upadłościowego.
Czy zarządca przymusowy ustanowiony na podstawie art. 106410 § 1 ustawy - Kodeks postępowania cywilnego jest legitymowany do wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z przepisem art. 376 ust. 1 ustawy - Prawo upadłościowe?
Sąd Najwyższy 3 grudnia 2021 r. podjął uchwałę, zgodnie z którą zarządca przymusowy ustanowiony na podstawie art. 106410 k.p.c. nie jest uprawniony do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 373 ustawy - Prawo upadłościowe.
Sygnatura akt III CZP 90/20, uchwałą Izby Cywilnej z 3 grudnia 2021 r.
