Ustawa o wskazaniu organu prowadzącego punkt kontaktowy do spraw produktów oraz o odpowiedzialności za naruszenie przepisów rozporządzenia w sprawie wzajemnego uznawania towarów zgodnie z prawem wprowadzonych do obrotu w innym państwie członkowskim”, zwana w powszechnym obiegu „Ustawą o wzajemnym uznawaniu towarów w UE” weszła w życie 10 września br. Wprowadza ona dla polskich przedsiębiorców sporo zmian. Stanowi również kolejną z regulacji prawnych mających na celu ujednolicenie przepisów oraz dostosowanie polskiego porządku prawnego do ram wyznaczonych przez instytucje unijne służących realizacji jednego z filarów Unii Europejskiej jakim jest jej rynek wewnętrzny. Warto więc pochylić się nad brzmieniem nowej Ustawy oraz przeanalizować ją z punktu widzenia najbardziej zainteresowanych czyli przedsiębiorców.
Czytaj również: Wzajemne uznawanie towarów - będzie kara za fałszywe oświadczenia >>
„Informacja” prezydencka
Z ogólnymi założeniami na temat analizowanej Ustawy polska opinia publiczna mogła się zapoznać przede wszystkim za pośrednictwem Kancelarii Prezydenta RP. 20 sierpnia br. w zamieszczonej na stronie internetowej Kancelarii „Informacji” można było odczytać, iż podpisana przez Prezydenta Ustawa „[…] ma na celu umożliwienie stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/515 z dnia 19 marca 2019 r. w sprawie wzajemnego uznawania towarów zgodnie z prawem wprowadzonych do obrotu w innym państwie członkowskim oraz uchylającego rozporządzenie (WE) nr 764/2008”. Na potrzeby niniejszego artykułu przyjęto, że pierwsze ze wspomnianych Rozporządzeń, dalej nazywane jest: „Rozporządzeniem 2019/515”. Dodano, iż jego zadaniem jest z kolei „[…] wzmocnienie funkcjonowania rynku wewnętrznego Unii Europejskiej przez przyczynienie się do ograniczenia barier w swobodnym przepływie towarów dzięki szerszemu stosowaniu i skuteczniejszemu funkcjonowaniu zasady wzajemnego uznawania zarówno w obszarze niezharmonizowanym, jak i częściowo zharmonizowanym, tj. w obszarze, w którym prawo europejskie nie określa wymagań dla towarów lub określa je częściowo”.
Powrót do przeszłości
W tym miejscu nie sposób nie wspomnieć, że w obszarze rynku wewnętrznego i swobody przepływu towarów stanowiącej fundament integracji europejskiej, kluczowa jest tzw. „zasada wzajemnego uznawania” wykreowana wiele lat wstecz przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE. Mówi ona, że każde państwo członkowskie musi umożliwić wprowadzenie na swój rynek towaru, który został już wprowadzony do obrotu (zgodnie z prawem) w innym państwie członkowskim lub w państwie EFTA. Przewidziano od tejże zasady co prawda pewne wyjątki umożliwiające wprowadzenie przez państwo zakazu w tej materii. Musi on jednak być zawsze uzasadniony i zgodny z kolejną z fundamentalnych zasad unijnych – czyli zasadą proporcjonalności. Ta z kolei mówi, iż środki zastosowane do realizacji konkretnego celu muszą być zawsze odpowiednie (proporcjonalne) do jego istoty.
PCP i jego ministerialna przeszłość
Analizując ustawę, uwagę zwraca wspominany już w jej tytule „Punkt Kontaktowy do Spraw Produktów”. Wydawać by się więc mogło, iż owy tajemniczy „Punkt” to kolejny nowy twór ustawodawczy. Okazuje się jednak, iż „PCP” bo tak w skrócie określa się „Punkt” - działa w Polsce już od ponad 10 lat. Do jego zadań należy udzielanie informacji na wniosek podmiotu gospodarczego lub właściwego organu innego państwa członkowskiego m.in. na temat polskich przepisów technicznych jakie obowiązują dla różnych kategorii towarów, obowiązku uzyskania zezwolenia jeszcze przed wprowadzeniem na polski rynek określonych kategorii towarów czy też wskazania danych kontaktowych Punktów Kontaktowych ds. Produktów działających w innych państwach członkowskich UE. Jednakże przez ponad dekadę, w polskim porządku prawnym brakowało aktu prawnego na szczeblu ustawowym, który dawałby odpowiedniemu ministrowi kompetencję do prowadzenia „PCP”. Ustawa o której mowa, doprecyzowała więc, że organem właściwym do prowadzenia tegoż „Punktu” będzie minister właściwy ds. gospodarki co zostało uzasadnione zapewnieniem właściwego funkcjonowania, kluczowego dla tej materii - Rozporządzenia 2019/515.
Oświadczenie o wzajemnym uznawaniu
Z punktu widzenia przedsiębiorcy, najistotniejszą informacją wynikającą z wprowadzonych przez tą krótką, bo zaledwie czteroartykułową ustawę jest możliwość sporządzania przez podmiot gospodarczy dobrowolnego oświadczenia o zgodnym z prawem wprowadzeniu towarów do obrotu. Powszechnie nazywa się je „Oświadczeniem o wzajemnym uznawaniu". Najistotniejsze jest jednak to, iż podmiot je składający będzie ponosił za nie odpowiedzialność w oparciu o prawo krajowe. Ponadto, ustawa określa też zasady odpowiedzialności za rzetelność informacji zawartych w ww. „Oświadczeniu” dla szerokiej gamy podmiotów gospodarczych. Zalicza się do nich bowiem nie tylko producenta, ale również: dystrybutora, importera czy upoważnionego przedstawiciela.
Z brzmienia art. 3 ustawy wynika, że przekazywane informacje dot. wprowadzenia towarów do obrotu muszą być pełne oraz zgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. Przedsiębiorca może je zawrzeć w: „Oświadczeniu” o zgodnym z prawem wprowadzeniem do obrotu towarów (art. 4 ust. 1 Rozporządzenia 2019/515), po drugie - w dowodach niezbędnych do weryfikacji informacji zamieszczonych w dobrowolnym oświadczeniu o zgodnym z prawem wprowadzeniu do obrotu towarów (art. 5 ust. 4 lit. a Rozporządzenia 2019/515) oraz po trzecie - w dokumentach lub informacjach niezbędnych do oceny, czy towary lub towary danego rodzaju są zgodnie z prawem wprowadzane do obrotu w innym państwie członkowskim, (chodzi tutaj o cechy towarów lub rodzaju towarów oraz zgodnego z prawem wprowadzenia towarów do obrotu w innym państwie członkowskim) co zostało uregulowane w art. 5 ust. 5 Rozporządzenia 2019/515.
Artykuł 5 sztywną ramą dla organów administracji publicznej
Za przekazanie niepełnych informacji lub niezgodnych ze stanem faktycznym lub prawnym wskazanych w art. 3 ustawy, podmiotowi gospodarczemu grozi administracyjna kara pieniężna do wysokości 100 tys. zł, która w przypadku braku zapłaty podlega egzekucji w trybie przepisów Ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Kara może być nałożona wyłącznie w formie decyzji administracyjnej przez właściwy organ administracji publicznej. Należy wspomnieć, iż przy ocenie towaru musi on stosować procedury określone w art. 5 Rozporządzenia 2019/515.
Mowa jest w nim chociażby o: niezwłocznym kontaktowaniu się z zainteresowanym podmiotem gospodarczym (w przypadku gdy organ zamierza dokonać oceny towarów), umożliwieniu podmiotowi gospodarczemu udostępnienia towarów na rynku w państwie członkowskim przeznaczenia, w czasie gdy właściwy organ przeprowadza już procedurę oceny na podstawie ust. 1 art. 5 wspomnianego Rozporządzenia (od czego przewidziano jednak wyjątki) czy też o zamieszczeniu w decyzji administracyjnej szeregu obligatoryjnych elementów takich jak: krajowego przepisu technicznego, który stanowi podstawę wydania decyzji administracyjnej, uzasadnionych względów interesu publicznego uzasadniających zastosowanie krajowego przepisu technicznego, na którym oparta jest decyzja administracyjna czy dowodów wykazujących, że decyzja administracyjna jest odpowiednia do osiągnięcia realizowanego celu oraz że nie wykracza ona poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia.
Złagodzenie administracyjnej kary pieniężnej
Kara wskazana przez Ustawę, nakładana jednak zgodnie z procedurami z Rozporządzenia 2019/515 może ulec złagodzeniu. Przy ustalaniu jej wysokości ustawodawca przewidział bowiem uwzględnienie kilku czynników, a mianowicie: wagi i okoliczności naruszenia prawa, w szczególności liczby towarów udostępnionych na rynku, potrzebę ochrony, życia lub zdrowia lub ochrony ważnego interesu publicznego lub wyjątkowo ważnego interesu strony oraz czasu trwania tego naruszenia (art. 3 ust. 4 pkt 1 Ustawy), jak również wysokości korzyści, którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła, czy też uprzedniego ukarania administracyjną karą pieniężną, o której mowa w ww. art. 3 ust. 1 Ustawy. Pod uwagę w charakterze okoliczności łagodzącej wzięto również: działania podjęte przez stronę dobrowolnie w celu usunięcia skutków naruszenia prawa, współpracę z organem prowadzącym postępowanie w sprawie nałożenia administracyjnej kary pieniężnej, a w szczególności przyczynienie się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępowania. Uwagę zwraca zaś ostatnia z okoliczności łagodzących dotycząca wyłącznie osób fizycznych. W ich przypadku pod uwagę należy bowiem brać „warunki osobiste strony, na którą administracyjna kara pieniężna jest nakładana”.
Co ustawodawca miał na myśli?
Ustawa została przygotowana przez rząd. Jego argumentacja i postulat wprowadzenia takiej ustawy oparte zostały przede wszystkim na popularyzacji (zwłaszcza wśród przedsiębiorców) wiedzy dotyczącej istoty stosowania zasady wzajemnego uznawania. Autorzy projektu wskazywali, że z powodu braku tejże wiedzy dochodziło dotychczas do tworzenia się (niezgodnych z prawem) przeszkód w swobodnym przepływie towarów między państwami Unii Europejskiej. Na etapie prac legislacyjnych, wpłynęły liczne uwagi ze strony podmiotów specjalistycznych, np.: Górniczej Izby Przemysłowo Handlowej (GIPH), Rady Głównej Instytutów Badawczych (RGIB), Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa (PIIB) czy Polskiej Izby Rzeczników Patentowych (PIRP). Uwzględniono około połowę z nich np. te dotyczące wspomnianego „deficytu wiedzy na temat zasady wzajemnego uznawania towarów w praktyce” i konieczności przeprowadzenia kampanii informacyjnej przed wejściem w życie Ustawy, czy też rezygnacji z proponowanego zakresu kar od 10 tys. zł do 200 tys. zł, bez wskazania uzasadnienia nałożenia takiej kary. Nie uwzględniono jednak dwóch bardzo ważnych uwag.
Pierwsza z nich, zgłoszona przez RGIB zwracała uwagę, że ustawa może mieć duży wpływ na działalność krajowych jednostek badawczych i jednostek oceny technicznej. Zdaniem autorów tej uwagi, dla jednostek badawczych będzie to skutkowało zmniejszeniem ilości badań, a dla jednostek oceny technicznej znaczącym zmniejszeniem liczby wydawanych krajowych ocen technicznych.
Druga z uwag, autorstwa GIPH wskazywała z kolei na brak precyzyjniejszych zapisów dotyczących organizacji wymiany informacji na temat towarów. Izba krytycznie wypowiedziała się o roli i funkcjach PCP w brzmieniu projektu, które nie rozwiewały wątpliwości np. co do jakości i jednoznaczności informacji w zakresie listy towarów uznawanych. W treści uwagi napisano wprost, że „[…] Praktyka kontaktów przedsiębiorców z organami administracji państwowej wskazuje, że kwestie platformy wymiany danych, procedur i terminów udzielania odpowiedzi na zapytania oraz minimalnego zakresu takiej informacji powinny być precyzyjnie określone już na wstępie. W przeciwnym przypadku zaniżenie jakości informacji udzielanej przez Punkt(y) Kontaktowy(e) jest bardzo prawdopodobne”.
W związku z powyższym, można stwierdzić, że intencją ustawodawcy był kolejny etap ujednolicania przepisów do standardów unijnych, co należy ocenić pozytywnie. Nie uwzględniono jednak w brzmieniu Ustawy uwag o charakterze „krajowym” zgłaszanych przez podmioty zewnętrzne dotyczących m.in. nowego „zaktualizowanego położenia” krajowych jednostek badawczych i jednostek oceny technicznej oraz nie do końca poprawnego funkcjonowania PCP i relacji na linii organ – przedsiębiorca, co należy ocenić negatywnie.
Radosław Chudy, konsultant ds. podatków, zespół cen transferowych GWW