Powodowie Anna M. i Tomasz M. wnieśli o ustalenie, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe zawarta przez nich 14 października 2008 r. z bankiem jest nieważna.
Sąd Okręgowy w Słupsku oddalił powództwo. Ustalił, że w 2008 r. powodowie podjęli decyzję, żeby kupić mieszkanie dla syna, na co potrzebowali 195 tys. zł z kredytu. W bankach informowano ich, że ich zdolność kredytowa wynosi 180 tys. zł.
Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Węgrzynowski Łukasz, Konsekwencje stwierdzenia abuzywności klauzuli indeksacyjnej dla ważności całej umowy kredytowej>
Spłata w złotych według tabel banku
Powodowie nie zmienili planów inwestycyjnych, nie rozważali kupna mniejszego ani tańszego mieszkania. W banku zaproponowano powodom kredyt waloryzowany do CHF, a oni zaakceptowali ofertę na 195 tys. zł, denominowanego (waloryzowanego) kursem franka szwajcarskiego (CHF). Było jednak zastrzeżenie, że równowartość kwoty kredytu w CHF zostanie określona według kursu kupna dewiz dla tej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu.
Strony przewidziały możliwość odstąpienia przez kredytobiorców od umowy bez podania przyczyny w terminie 10 dni od dnia jej zawarcia. Spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała następować w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat według kursu sprzedaży dewiz dla CHF, zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu spłaty.
Na pisemny wniosek kredytobiorców bank mógł zmienić sposób indeksowania kredytu na warunkach określonych w ogólnych warunkach kredytów mieszkaniowych. Po podpisaniu umowy syn powodów wyprowadził się do innego miasta, a powodowie przeznaczyli mieszkanie na siedzibę prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (biuro rachunkowe) i od 2010 r. koszty obsługi kredytu i utrzymania mieszkania wliczają do kosztów tej działalności.
Czytaj także komentarz w LEX: Kurosz Krzysztof, Nieważność umowy kredytu na skutek wadliwego określenia warunków zmiany oprocentowania>
Umowa ważna, choć naruszała interes strony
Zdaniem Sądu Okręgowego, postanowienia indeksacyjne w umowie rażąco naruszają interesy kredytobiorców, przy zawarciu umowy nie podano im bowiem żadnych reguł, z zachowaniem których bank będzie ustalał kursy waluty kształtujące wysokość ich zobowiązań. Nie ma przy tym znaczenia, jakimi regułami w istocie kierował się bank, ustalając kurs CHF. Z umowy nie wynika bowiem, czy kurs waluty jest kształtowany przez bank całkowicie dowolnie, czy też zależy od obiektywnych, mierzalnych parametrów.
Sąd Okręgowy uznał, że chociaż abuzywność dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, to podlegają one ocenie w świetle art. 3851 par. 1 k.c., skoro nie zostały sformułowane jednoznacznie i nie wiążą powodów jako uzależniające wysokość ich zobowiązania od jednostronnie ustalanego przez bank kursu waluty. Nie prowadzi to jednak do nieważności umowy.
Czytaj także w LEX: Spyra Marcin, Obowiązek ochrony interesów klienta banku>
Umowa zachowała charakter konsumencki
Wyrokiem z 17 stycznia 2022 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku zmienił wyrok Sądu Okręgowego i uwzględnił powództwo.
Sąd Apelacyjny zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, podzielił stanowisko że powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy.
Sąd Apelacyjny nie podzielił pozostałych ocen prawnych Sądu Okręgowego. Stwierdził, że klauzule dotyczące przeliczenia wartości zobowiązań stron stanowią całość (obejmującą klauzule ryzyka walutowego i klauzulę kursową, inaczej spreadu walutowego), wymagającą łącznego rozpatrywania, abuzywność jednej z nich wpływa bowiem na cały mechanizm przeliczenia świadczeń stron. Mechanizm indeksacji (waloryzacji) świadczeń nie został w umowie określony jednoznacznie, a powodowie nie zostali prawidłowo poinformowani o ryzyku związanym z zawieraną umową.
Sąd Apelacyjny nie zgodził się też z tezą, że aneksowanie umowy było po stronie powodów zgodą na związanie jej postanowieniami i to wyrażoną wtedy, gdy nie byli już konsumentami. Konsumencki status powodów przy zawieraniu umowy nie budził wątpliwości na etapie jej zawierania. Dopiero później powód i następnie powódka założyli działalność gospodarczą i w 2012 r. kwestia utraty przez powodów statusu konsumentów stała się sporna. Wobec konieczności oceny treści normatywnej klauzul umownych według stanu stosunków z daty zawarcia umowy, ta zmiana statusu powodów jest nieistotna dla wyniku postępowania.
Skarga kasacyjna banku
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego z 17 stycznia 2022 r. pozwany zarzucił m.in., że orzeczenie to zostało wydane z naruszeniem art. 22 1 k.c. w zw. z art. 3851 par, 1 i 2 k.c. i w zw. z art. 58 k.c. przez uznanie, że powodowie posiadali status konsumenta w ocenianym stosunku prawnym kredytu.
Bank powołał się także na orzeczenia TSUE z 2 września 2021 r., OTP Jelzalogbank Zrt., C-932/19. Z tych orzeczeń wprost wynika, że jeżeli bez abuzywnego postanowienia umowa nie może dalej obowiązywać, to sąd powinien dążyć najpierw do uzupełnienia umowy normą dyspozytywną prawa krajowego, o ile jednocześnie norma ta pozwala na przywrócenie równowagi kontraktowej stron w zakresie postanowień uznanych za bezskuteczne i kwestionowanych przez konsumenta.
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną banku. Wbrew zarzutom pozwanego, Sąd Apelacyjny dostrzegł, że na cały mechanizm waloryzacyjny świadczeń z umowy kredytowej składają się dwa rodzaje postanowień zawartych w umowie:
- te, które wprowadzają sam mechanizm indeksacji kwoty kredytu do waluty obcej, wiążący się z ryzykiem walutowym w konsekwencji zmian kursu waluty w okresie pomiędzy dniem wypłacenia środków z kredytu i spłaty poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych oraz
- te postanowienia, które określają samą technikę przeliczania świadczeń po kursach ustalanych przez bank.
Obie te klauzule określają główny przedmiot świadczenia stron w umowie kredytowej i – niezależnie od możliwości przeprowadzenia odrębnie analizy – ostatecznie wspólnie kształtują prawa i obowiązki stron umowy.
Istotne jest rozłożenie ryzyka zmiany kursu waluty pomiędzy strony umowy, zabezpieczone wpisanymi w umowę instrumentami. Gdy świadczenia drugiej strony mają być rozciągnięte w czasie na dziesięciolecia, ryzyko zmiany kursu waluty miało dotykać przede wszystkim tę stronę, która spełnia świadczenia w długim czasie. Ale w umowie nie było mechanizmów wyłączających to ryzyko po tym, gdy przekroczy pewien akceptowalny poziom w razie silnej deprecjacji złotówki do CHF.
Konsument właściwie poinformowany
Sąd Najwyższy podkreślił, że jeśli nawet powodowi można przypisać większą niż przeciętna wiedzę o czynnikach wpływających na kształtowanie się kursów walut, to w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE ochrona przewidziana w dyrektywie 93/13 przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko temu, którego można uznać za „właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta".
Jak uzasadniała sędzia Marta Romańska, w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego i klauzul przeliczeniowych, utrzymanie umowy nie jest zatem możliwe z prawnego punktu widzenia. Jest tak zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych. Ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją kredytu do waluty.
Zobacz także szkolenie w LEX: Rogoziński Dawid, Obowiązki informacyjne przy umowie kredytu konsumenckiego>
W konsekwencji art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.
Sąd Najwyższy orzekał w składzie: SSN Agnieszka Piotrowska (przewodnicząca), SSN Monika Koba oraz SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
Wyrok Izby Cywilnej SN z 14 marca 2025 r., sygnatura akt II CSKP 165/23.
Cena promocyjna: 8.9 zł
|Cena regularna: 89 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 8.9 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
