Według przewodniczącego Rady prof. Marka Szydło zawarte w ustawie o zarządzie sukcesyjnym z 31 lipca br. nowe przepisy budzą zastrzeżenia natury systemowej, merytorycznej i techniczno-legislacyjnej.
Czytaj: Pakiet uproszczeń dla firm podpisany przez prezydenta>>
Jak podkreśla, przede wszystkim należy rekomendować ustawodawcy, wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą do czynności tymczasowego przedstawiciela przekraczających zwykły zarząd majątkiem spadkowym w zakresie praw z udziału małżonka przedsiębiorcy w przedsiębiorstwie wymagana jest zgoda osób uprawnionych. Zaś w razie jej braku – zezwolenie sądu, podobnie jak ma to miejsce w przypadku czynności zarządcy sukcesyjnego w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku przekraczających zwykły zarząd (art. 22 ust. 2 ustawy o zarządzie sukcesyjnym).
Czytaj w LEX: Doradca podatkowy jako zarządca sukcesyjny przedsiębiorstwem osoby fizycznej >
Usprawnienie zarządzania
Jak podkreśla legislator, wprowadzane rozwiązania, polegające na utworzeniu instytucji tymczasowego przedstawiciela, „mają na celu umożliwienie lub usprawnienie wykonywania praw w stosunku do majątku przedsiębiorstwa, w sytuacji, gdy udział w przedsiębiorstwie wejdzie do spadku po zmarłym małżonku przedsiębiorcy jednoosobowego. Chodzi zatem o przypadki śmierci małżonka, jeżeli przedsiębiorstwo stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy wpisanego do CEIDG i jego małżonka, a małżonek ten nie był przedsiębiorcą”
Śmierć małżonka przedsiębiorcy w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo stanowiło w całości mienie obydwu małżonków, może powodować utrudnienia w zarządzie majątkiem, gdyż :
- ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej oraz
- następuje wejście udziału małżonka w składniki przedsiębiorstwa do spadku po zmarłym małżonku przedsiębiorcy
- następuje dziedziczenie tego udziału przez jego spadkobierców
Istnieje ryzyko braku zgody współwłaścicieli (spadkobierców) na dysponowanie poszczególnymi przedmiotami należącymi do spadku, o której mowa w art. 1036 k.c. Może to wręcz prowadzić do paraliżu firmy.
Zobacz procedury w LEX:
- Osoby uprawnione do zarządu przedsiębiorstwem w spadku do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego >
- Właściciel przedsiębiorstwa w spadku w rozumieniu ustawy o zarządzie sukcesyjnym >
- Ustanowienie zarządu sukcesyjnego >
Tymczasowy przedstawiciel
Aby umożliwić lub usprawnić wykonywanie praw w stosunku do majątku przedsiębiorstwa ustawa łączy obowiązujące już rozwiązania, właściwe dla zarządu sukcesyjnego i wykonawcy testamentu w nowej instytucji tymczasowego przedstawicielstwa w zakresie udziału małżonka przedsiębiorcy w przedsiębiorstwie.
Tymczasowemu przedstawicielowi przysługiwałoby prawo do wykonywania praw w odniesieniu do majątku spadkowego w zakresie udziału małżonka w przedsiębiorstwie. Tymczasowy przedstawiciel nie będzie uzyskiwał uprawnień do wykonywania działalności gospodarczej ani związanych z tym uprawnień i obowiązków (nie stanie się np. pracodawcą, uprawnionym do wystawiania faktur czy korzystania z koncesji). Jego rola powinna ograniczać się do zarządu majątkiem, co jest istotą uprawnień wykonawcy testamentu.
Według prawników Rady Legislacyjnej z ustawy wynika chęć i potrzeba zapobieżenia paraliżowi przedsiębiorstwa w następstwie śmierci małżonka przedsiębiorcy współuprawnionego do składników przedsiębiorstwa, który to problem jest tożsamy z problemem wywołanym śmiercią samego przedsiębiorcy.
Czytaj w LEX: Czynności notarialne związane z zarządem sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej >
Zgoda sądu?
I temu ma zaradzić instytucja zarządcy sukcesyjnego. Skoro tymczasowy przedstawiciel ma z jednej strony pełnić funkcję zbliżoną do zarządcy sukcesyjnego, z drugiej jednak zakres jego uprawnień ma być „znacznie węższy” w stosunku do uprawnień zarządcy sukcesyjnego, należy się zastanowić, czy przyznanie mu uprawnień wykonawcy testamentu, nie powinno zostać złagodzone modyfikacją polegającą na uzależnieniu dokonywania przez niego czynności przekraczających zwykły zarząd od zgody osób uprawnionych, a w razie jej braku – od zgody sądu.
Prof. Szydło podkreśla, że kompetencje wykonawcy testamentu w zakresie zarządzania majątkiem spadkowym są nieograniczone, a więc może dokonywać również czynności przekraczających zwykły zarząd i to bez konieczności uzyskiwania zgody innych osób czy zezwolenia sądu, co słusznie podnosi Ministerstwo Sprawiedliwości w swoich uwagach.
Czytaj w LEX: Zarząd sukcesyjny – wątpliwości w podatkach >
Zatem według Rady należałoby rozważyć, czy nie istnieje ryzyko dokonywania przez takiego tymczasowego przedstawiciela czynności, które mogłyby np. utrudnić sprawne funkcjonowanie przedsiębiorstwa.
Odpowiedzialność i ryzyko
W takich przypadkach nie wystarczy pociągnięcie tymczasowego przedstawiciela do odpowiedzialności cywilnej, jeżeli jego zachowanie doprowadziło do nieodwracalnych szkód.
Ryzyk tych nie łagodzi również fakultatywny charakter instytucji tymczasowego przedstawiciela (nie ma przecież obowiązku jego powoływania).
Ustawa nie zrealizowała postulatu Rady, by nałożyć na tymczasowego przedstawiciela obowiązku takiego wykonywania zarządu majątkiem spadkowym , który najpełniej urzeczywistniałby cel, jakim jest sprawne funkcjonowanie przedsiębiorstwa w tym newralgicznym okresie po śmierci małżonka przedsiębiorcy.
Teraz prawnicy będą musieli odnieść się do wykładni historycznej i funkcjonalnej bazując na uzasadnieniu ustawy.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
