TSUE stwierdził, że ochrona przyznana konsumentom przez prawo unijne nie jest ograniczona jedynie do okresu wykonania umowy, lecz obowiązuje również po jej wykonaniu - w przypadku unieważnienia umowy z powodu nieuczciwego charakteru jednego z jej warunków należy przywrócić sytuację prawną i faktyczną, jaka istniałaby przy braku w umowie klauzuli abuzywnej.
Czytaj również Frankowicze mogą pozywać banki, ale raczej nie za korzystanie z kapitału
Pytania do TSUE
Po kilku latach wykonywania umowy kredytu hipotecznego indeksowanego do franka szwajcarskiego konsumenci uznali, że zawarte w niej postanowienia, które pozwalają bankowi na dowolne kształtowanie kursu waluty indeksacji kredytu, mogą stanowić nieuczciwe warunki w rozumieniu prawa europejskiego (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG). Wystąpili w związku z tym z powództwem do sądu.
Zdaniem konsumentów, po usunięciu klauzuli indeksacyjnej, wysokość raty należałoby ustalić z pominięciem indeksacji, a kredyt uznać za udzielony w walucie polskiej z oprocentowaniem opartym na wskaźniku LIBOR. Niezależnie od tego, wyrażają oni zgodę na stwierdzenie nieważności umowy.
Rzecznik TSUE: Banki mają przestrzegać prawa, a konsument - "frankowicz" potrzebuje ochrony
Polski sąd był skłonny uznać postanowienia dotyczące indeksacji za niedozwolone. Nie wykluczył przy tym, że wobec wyeliminowania spornych postanowień umowa obiektywnie nie będzie mogła być wykonywana. Konsekwencją tego byłoby stwierdzenie, że umowa jest nieważna oraz zobowiązanie konsumentów i banków do zwrotu świadczeń.
Konsumenci, którzy wytoczyli proces nie posiadają jednak żadnych istotnych oszczędności. W związku z tym polski sąd zwrócił się do Trybunału, z pytaniem:
- czy skutki unieważnienia umowy należy oceniać wyłącznie z perspektywy prawa krajowego (tj. z pominięciem dyrektywy 93/13),
- czy ciąży na nim obowiązek zbadania z urzędu sytuacji majątkowej konsumenta w celu weryfikacji, czy ewentualne unieważnienie umowy nie narazi go na szczególnie niekorzystne konsekwencje.
- czy wolno zastąpić nieuczciwy warunku umownego przepisem prawa powszechnie obowiązującego, który to przepis nie ma zastosowania wprost do danego stosunku prawnego, lecz byłby stosowany odpowiednio bądź przez analogię.
Kluczowe znaczenie sądu krajowego
W czwartkowym wyroku Trybunał wskazał, że "ochrona przyznana konsumentom na podstawie prawa unijnego (dyrektywy 93/13) nie jest ograniczona jedynie do okresu wykonania umowy, lecz obowiązuje również po wykonaniu tej umowy". Na tej podstawie TSUE przyjął, że w przypadku unieważnienia umowy z powodu nieuczciwego charakteru jednego z jej warunków do państw członkowskich należy uregulowanie, w drodze prawa krajowego, skutków tego unieważnienia, z poszanowaniem przepisów unijnych. - Regulacja ta powinna w szczególności przywrócić sytuację prawną i faktyczną, jaka istniałaby w braku wprowadzenia do umowy klauzuli abuzywnej - podkreślił TSUE.
WZORY DOKUMENTÓW:
- Pozew dotyczący kredytu indeksowanego (pozew frankowy - teoria dwóch kondykcji) >
- Pozew dotyczący kredytu denominowanego (pozew frankowy - teoria dwóch kondykcji) >
- Pozew o ustalenie nieistnienia stosunku kredytu indeksowanego do CHF i o zapłatę (pozew frankowy - teoria salda) >
W tym kontekście Trybunał sprzeciwił się zastosowaniu przepisów prawa krajowego, które, w związku z unieważnieniem umowy, prowadziłyby do równego podziału strat między jej stronami. - Rozwiązanie to podważyłoby ochronny skutek dyrektywy 93/13 i nie zniechęciłoby przedsiębiorcy do stosowania w przyszłości nieuczciwych warunków umownych wobec konsumentów - wyjaśnił.
Trybunał przypomniał także, że system ochrony ustanowiony w prawie unijnym nie znajduje zastosowania, jeżeli konsument się temu sprzeciwia. Konsument może bowiem nie podnosić zarzutu nieuczciwego i niewiążącego charakteru warunku umownego, wyrażając w ten sposób dobrowolną i świadomą zgodę na dany warunek, i unikając tym samym unieważnienia umowy.
- Aby jednak konsument mógł udzielić takiej zgody, sąd krajowy winien wskazać stronom, w sposób obiektywny i wyczerpujący, konsekwencje prawne, jakie może pociągnąć za sobą usunięcie nieuczciwego warunku, i to niezależnie od tego, czy strony są reprezentowane przez pełnomocnika zawodowego. Taka informacja jest tym bardziej istotna, gdy niezastosowanie nieuczciwego warunku może prowadzić do unieważnienia całej umowy, narażając konsumenta na roszczenia restytucyjne - zaznaczył Trybunał Sprawiedliwości UE.
TSUE podsumował, że do sądu krajowego należy przy tym podjęcie, przy uwzględnieniu całości prawa krajowego, wszelkich środków niezbędnych dla ochrony konsumenta przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami, jakie mogłoby dla niego mieć unieważnienie umowy.
Konsekwencje wyroku
Prawnicy tłumaczą, że TSUE wskazał, że nie jest uzasadnione podejmowanie próby wyważenia interesów stron przy ocenie żądania unieważnienia umowy.
- Według TSUE, ograniczenie negatywnych dla banków skutków związanych z zastosowaniem niedozwolonych charakterem klauzul w umowach prowadziłoby do wyeliminowania zniechęcającego przedsiębiorców skutku, przewidzianego przez dyrektywę 93/13. Tym samym mogliby oni przykładowo kalkulować, czy pomimo zastosowania nieuczciwych wzorców umownych, udałoby im się uniknąć negatywnych skutków takiej praktyki właśnie z powołaniem się na próby „wyważenia interesów obu stron”, takimi jak np. unieważnienie umowy kredytu i obowiązek zwrotu wpłat) - wyjaśnia Maciej Wojciechowski, radca prawny w Xaltum Barczak Rozpara Kancelaria Radców Prawnych.
Czytaj też: Kwestionowanie umów frankowych o charakterze mieszanym >>>
Według niego TSUE potwierdził również, że wyrażenie woli unieważnienia umowy kredytu (i związanych z tym skutków) jest wiążące, a sąd nie może badać np. zdolności finansowej frankowiczów pod kątem rozliczenia. Podtrzymał także stanowisko, zgodnie z którym brak jest podstaw do uzupełniania umowy kredytu po usunięciu z niej postanowień niedozwolonych. Takie działanie uniemożliwiłoby zachowanie celów Dyrektywy 93/13 oraz systemu ochrony konsumentów.
- Orzeczenie to nie stanowi przełomu – natomiast jasno pokazuje, że TSUE przyjęło jednolitą ścieżkę interpretacji przepisów i podtrzymuje wysoki standard ochrony konsumentów - podkreśla mec. Maciej Wojciechowski.
Opinia Rzecznika Generalnego z dnia 16 lutego 2023 r. C-520/21 >>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.