Zauważalna jest diametralna zmiana w wydawanych wyrokach. Niespełna dwa miesiące po wydaniu orzeczenia pojawiły się liczne rozstrzygnięcia oddalające powództwa konsumentów przeciwko bankom oparte na artykule 39 ustawy o kredycie hipotecznym. Sądy odeszły od stosowania analogii do przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, czego skutkiem jest orzekanie o braku obowiązku rozliczania prowizji na zasadach tożsamych z art. 49 wspomnianej ustawy.

Możliwość przedterminowej spłaty kredytu hipotecznego

Przepisy ustawy z 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami usystematyzowały kwestię dopuszczalności wcześniejszej spłaty kredytu hipotecznego, a także obowiązku rozliczenia się z konsumentem. Zasady te dotyczą wyłącznie umów zawartych po 21 lipca 2017 r. (jest to związane z datą wejścia w życie wspomnianej ustawy), gdyż do tego czasu zagadnienia te były regulowane wyłącznie w umowie o kredyt. Na gruncie prawa polskiego był to pierwszy akt prawny, który całościowo uregulował aspekty prawne związane z kredytami hipotecznymi. Wprowadzenie ustawy było warunkowane koniecznością wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi celem zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów, którzy zawierają umowy o kredyty. To właśnie na gruncie tej dyrektywy padło pytanie prejudycjalne skierowane do Trybunału, stanowiące podstawę wyroku C-555/21 z dnia 9 lutego 2023 roku.

Weź udział w szkoleniu online: Rozliczenie przedterminowej spłaty kredytu w świetle wyroku TSUE C-555/21 >

Nie oznacza to jednak, że polska ustawa wyjaśniła wszelkie kwestie sporne dotyczące omawianego zagadnienia. Jedną z największych wątpliwości związanych ze stosowaniem przepisów ustawy była kwestia uprawnienia konsumenta do obniżki kosztów w przypadku przedterminowej spłaty kredytu, a także sposób kwalifikacji takich kosztów.

Czytaj także:
Rzecznik TSUE: Bankom nie przysługuje prawo do wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, frankowiczom - tak>>
Frankowicze mogą pozywać banki, ale raczej nie za korzystanie z kapitału>>

Wyrok TSUE C-555/21 w sprawie UniCredit Bank Austria

Obiekcje dotyczące obniżki całkowitego kosztu kredytu występowały również na gruncie ustawodawstwa obowiązującego w Austrii. Austriacki Sąd Najwyższy zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości w trybie pytania prejudycjalnego w przedmiocie obniżki kosztów w związku z przedterminową spłatą kredytu. Treść pytania dotyczyła ustalenia, czy dyrektywa 2014/17 stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, w myśl którego prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku przedterminowej spłaty obejmuje wyłącznie odsetki i koszty, których wysokość jest zależna od okresu obowiązywania umowy kredytu.

Czytaj w LEX: Obniżenie kosztów kredytu konsumenckiego w przypadku jego wcześniejszej spłaty - linia orzecznicza >>

Trybunał Sprawiedliwości jednoznacznie orzekł, że Dyrektywa 2014/17 nie stoi na przeszkodzie uregulowaniu, które przewiduje, że w przypadku skorzystania przez kredytobiorcę z prawa do częściowej lub całkowitej spłaty kwoty kredytu przed upływem danego terminu, odsetki należne od kredytobiorcy i koszty, których wysokość jest zależna od okresu obowiązywania umowy, są proporcjonalnie obniżone, podczas gdy takie uregulowanie nie istnieje w odniesieniu do kosztów, których wysokość nie jest zależna od okresu obowiązywania umowy.

Najważniejsze wnioski płynące z motywów rozstrzygnięcia sprowadzają się do rozróżnienia umowy o kredyt konsumencki i umowy o kredyt hipoteczny. Dyrektywa co prawda powinna być spójna z innymi przepisami w dziedzinie ochrony konsumentów i je uzupełniać. Jednakże zgodnie z motywem 22 tej dyrektywy należy również wziąć pod uwagę szczególne cechy umów kredytu dotyczących nieruchomości mieszkalnych, które uzasadniają zróżnicowane podejście.

 

Zasadniczą konkluzją płynącą z orzeczenia TSUE jest, że prawo do obniżki nie obejmuje kosztów, które są ponoszone przez konsumenta na rzecz banku niezależnie od okresu obowiązywania umowy. Dotyczy to w szczególności kosztów, które w momencie przedterminowej spłaty były już w całości spełnione. Z punktu widzenia kredytujących banków oznacza to konieczność konstruowania umów z jasno określonymi kosztami niezależnymi od okresu obowiązywania umowy kredytu. Sądy mają bowiem uprawnienie do uznania poszczególnych kosztów za wynagrodzenie kredytodawcy za czasowe korzystanie z kapitału lub ze świadczenia.

Pytanie prejudycjalne polskiego sądu

Zauważalna była tendencja do rozbieżności orzecznictwa sądów w sprawach toczących się na podstawie art. 39 UKH. Sądy interpretowały przepisy w niejednolity sposób, a sprawy sądowe nie zawsze kończyły się pomyślnie dla kredytobiorców. Zagadnienie dotarło przed Sąd Najwyższy (sprawa o sygnaturze III CZP 144/22), który powinien odpowiedzieć na pytanie prawne: ​„Czy prowizja za udzielenie kredytu mieszkaniowego jest kosztem dotyczącym całego okresu obowiązywania umowy, który w przypadku spłaty kredytu przed terminem określonym w umowie ulega obniżeniu na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (t.j. Dz.U.2020 r., poz. 1027) o okres, o który skrócono czas obowiązywania umowy, czy też kosztem, który nie dotyczy okresu obowiązywania umowy?”. Wniosek o wykładnię przepisów został skierowany do SN przez Sąd Okręgowy w Szczecinie w związku z rozpatrywaniem odwołania banku od wyroku nakazującego zwrot na rzecz kredytobiorcy proporcjonalnej części prowizji. Sąd Najwyższy w dniu 26 stycznia 2023 r. zawiesił postępowanie na podstawie art. 177 par. 1 pkt 3 ze zn 1 k.p.c. do czasu rozstrzygnięcia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej sprawy C-555/21 UniCredit Bank Austria. Oznacza to, że wątpliwości powinny zostać wkrótce rozwiane, a linia orzecznicza zostanie całkowicie ujednolicona.

Analogia pomiędzy przepisami 

Ukształtowana przed omawianym wyrokiem TSUE linia orzecznicza opierała się na analogiach pomiędzy przepisem art. 39 ustawy o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami a art. 49 ustawy o kredycie konsumenckim. Zdaniem prezesa UOKiK ustawa o kredycie hipotecznym w ten sam sposób określa obowiązki banku jak ustawa o kredycie konsumenckim, dlatego takie same zasady powinny dotyczyć osób, które zawarły umowę o kredyt hipoteczny. Argumentacja ta wynika w szczególności z wyroku TSUE w sprawie C-383/18 (Lexitor) oraz wytycznych zawartych w stanowisku UOKiK.

Sprawdź w LEX: Czy w przypadku, gdy kredyt został udzielony więcej niż jednemu kredytobiorcy, dyspozycja wcześniejszej spłaty może zostać podpisana tylko przez jednego ze współkredytobiorców? >

Odmienne podejście przyjął Trybunał Sprawiedliwości, który stwierdził, że art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 jest sformułowany niemal identycznie jak art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48, to zauważył jednocześnie, że należy interpretować go z uwzględnieniem jego kontekstu oraz celów regulacji, której część on stanowi. Nie należy również pomijać specyfiki udzielania oraz obsługi kredytu konsumenckiego i kredytu hipotecznego. W przypadku tego drugiego banki podejmują szereg dodatkowych czynności, w związku z czym ponoszone opłaty są w całości zasadne. Postulat ujednolicenia i harmonizacji prawa ma więc drugorzędne znaczenie w kontekście nakładu pracy banku związanej z udzieleniem kredytu.

Wątpliwości związane z rozliczeniem przedterminowej spłaty kredytu hipotecznego

W maju 2022 roku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wszczął postępowania wyjaśniające wobec banków dotyczące nierozliczania się z pobranych opłat w przypadku przedterminowej całkowitej wcześniejszej spłaty kredytu hipotecznego. W postępowaniu wyjaśniającym UOKiK sprawdza, czy i jak banki rozliczają się z konsumentami, którzy przed terminem spłacą w całości lub nadpłacą kredyt hipoteczny. Działania urzędu dotyczą 17 banków, w tym m.in. Santander Bank Polska S.A., BNP Paribas Bank Polska S.A., Bank Millennium S.A., mBank S.A., ING Bank Śląski S.A., Alior Bank S.A., a także Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polska S.A. Urząd weryfikował, czy dochodzi do sytuacji, w których banki bezpodstawnie odmawiają konsumentom zwrotu opłat z tytułu wcześniejszej spłaty kredytu hipotecznego, mimo że zdarzają się przypadki, w których same żądają od konsumenta rekompensaty za wcześniejszą spłatę kredytu.

Wątpliwości sądów w Polsce mogą się sprowadzać do ryzyka związanego z rozróżnieniem kosztów na okresowe i jednorazowe. Kredytodawca wobec tak przyjętej interpretacji przepisu może próbować ograniczyć do minimum koszty zależne od okresu obowiązywania umowy, a tym samym obciążyć konsumenta wyższymi kosztami jednorazowymi, które są uiszczane w chwili zawarcia umowy o kredyt hipoteczny. Obawy dotyczą głównie osłabienia skuteczności prawa konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu.

Autor: Jakub Kowalczyk, radca prawny, partner w Lawspective Litwiński Valirakis Radcowie Prawni Sp.k. Specjalizuje się w prawie spółek handlowych, prawie cywilnym oraz sporach sądowych. Jest ekspertem z dziedziny przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML/CFT).

 

Nowość
Nowość

Barbara Andrzejuk, Izabela Heropolitańska

Sprawdź