Charakterystyczne podwójne C otoczone kółkiem – każdy z nas spotyka je codziennie pod zdjęciami, artykułami online lub filmami. Licencje Creative Commons otaczają nas ze wszystkich stron i cieszą się dużą popularnością wśród twórców, którzy z jednej strony chcą podzielić się swoimi dziełami i umożliwić szerokiej publice korzystanie z nich, ale z drugiej pragną zachować pewną dozę kontroli nad ich wykorzystaniem. Niestety, wielu użytkowników bezrefleksyjnie przyjmuje, że licencja Creative Commons jest w istocie „wolną” licencją, która pozwala na korzystanie z utworu w zasadzie bez żadnych ograniczeń. W związku z tym, przed skorzystaniem z utworu opatrzonego charakterystycznym logo Creative Commons, warto poznać bliżej założenia stworzonej na bazie tej idei licencji i dowiedzieć się, do czego tak naprawdę uprawniają jej poszczególne warianty.
Skąd się wzięło Creative Commons
Celem Creative Commons jest zastąpienie zasady „wszystkie prawa zastrzeżone” zasadą „pewne prawa zastrzeżone”. W założeniu modelu twórca korzystający z tego typu licencji udostępnia swój utwór do swobodnego kopiowania i rozpowszechniania, jednak zachowuje przy tym przysługujące mu osobiste prawa autorskie. Ma też możliwość kontroli nad tym, czy dalsze wykorzystanie utworu będzie mogło obejmować działania komercyjne oraz może ograniczyć tworzenie utworów zależnych. Idea ta narodziła się w latach 80. ubiegłego wieku jako ruch copyleft – system licencjonowania praw autorskich do oprogramowania komputerowego w sposób, który umożliwiałby dowolne korzystanie z oprogramowania i jego rozpowszechnianie, a także tworzenie programów zależnych. Obecnie copyleft stanowi część szerokiego nurtu open content, który obejmuje nie tylko programy komputerowe, ale również wszelkie inne utwory objęte prawami autorskimi – licencje Creative Commons są jednym ze sposobów wdrażania w życie założeń tego systemu.
Sama organizacja Creative Commons powstała w 2001 r. w Stanach Zjednoczonych jako inicjatywa członków środowisk naukowych i prawniczych zaangażowanych w ochronę i promocję wspólnych dóbr wiedzy i kultury. Celem powołanej organizacji non-profit było stworzenie narzędzi prawnych, które pozwolą naukowcom i twórcom dzielić się swoją wiedzą i dziełami w sposób, który z jednej strony umożliwi ich bezpłatne i łatwe wykorzystanie przez jak najszerszą publikę, ale z drugiej strony pozwoli chronić przysługujące twórcom osobiste prawa autorskie i określić w prosty sposób warunki wykorzystania ich utworów. Obecnie Creative Commons prowadzi oddziały w ponad 80 krajach na świecie. W Polsce jej partnerem instytucjonalnym jest Fundacja Centrum Cyfrowe, która prowadzi projekt Creative Commons Polska od 2005 r.
Cena promocyjna: 251.3 zł
|Cena regularna: 359 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 251.3 zł
Podstawowe warunki licencji Creative Commons
Licencje Creative Commons posiadają różne warianty, których konstrukcja oparta jest na podstawowych warunkach. Istnieją cztery podstawowe warunki licencji Creative Commons – oznaczone charakterystycznymi ikonami oraz dwuznakowymi skrótami:
|
|
BY – uznanie autorstwa – licencja upoważnia do kopiowania, rozprowadzania, przedstawiania i wykonywania utworu, a także jego utworów zależnych, pod warunkiem wskazania autora oryginału. Każdy rodzaj licencji Creative Commons zawiera element uznania autorstwa. |
|
|
NC – użycie niekomercyjne – licencja pozwala kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór oraz jego utwory zależne, jednak wyłącznie w celach niekomercyjnych. |
|
|
SA – na tych samych warunkach – licencja pozwala na rozprowadzanie utworów zależnych jedynie na warunkach takich, jak utwór oryginalny. |
|
|
ND – bez utworów zależnych – licencja nie pozwala na tworzenie utworów zależnych w stosunku do oryginału. |
(Wszystkie wykorzystane materiały graficzne oraz informacje na temat Creative Commons stanowią własność Creative Commons Polska i dostępne są na licencji CC BY pod adresem: https://creativecommons.pl/)
Wykorzystanie wyżej wskazanych warunków w celu skonstruowania konkretnej licencji przypomina nieco łączenie wagoników kolejki. „Lokomotywą” takiego pociągu jest zawsze warunek BY czyli uznanie autorstwa, który powinien zostać zawarty w każdej licencji. Jest to logiczną konsekwencją bezterminowego i niezbywalnego charakteru osobistych praw autorskich, co w polskich realiach wynika wprost z art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Dokładając do stałego elementu uznania autorstwa wybrane pozostałe „wagoniki”, można stworzyć licencję odpowiadającą potrzebom konkretnego twórcy. Przykładowo:
- licencja BY SA będzie pozwalała na wykorzystywanie utworu tak długo, jak wskazany zostanie autor, a utwory zależne będą objęte taką samą licencją jak oryginał;
- licencja BY NC ND będzie pozwalała na wykorzystanie utworu, pod warunkiem wskazania autora, jednak wyłącznie w celach niekomercyjnych i bez możliwości tworzenia wobec oryginału utworów zależnych.
Niektóre z warunków wzajemnie się wykluczają i stąd nie można dodać ich do jednej licencji – zastrzeżenie warunku ND (bez utworów zależnych) oznacza, że niemożliwym będzie dodanie do tej samej licencji warunku SA (na tych samych warunkach), bo utwory zależne do oryginału i tak nie mogą powstać. W związku z tym nie istnieją warianty licencji łączące w sobie warunki ND i SA.
Czytaj także: Prof. Markiewicz: Parodia, pastisz i karykatura, to nie to samo
Trzy warstwy licencji
Niezależnie od wybranego wariantu opartego o cztery podstawowe warunki, wszystkie licencje Creative Commons składają się z trzech warstw:
- pierwszą jest właściwa licencja, zawierająca definicje oraz dokładne warunki – napisana typowym językiem prawniczym, który może nie być dość jasny dla wszystkich twórców i użytkowników;
- druga to przystępne podsumowanie – wskazuje na najważniejsze warunki danego typu licencji, ułatwiając zapoznanie się z nimi twórcom i użytkownikom niebędącym prawnikami;
- trzecia skierowana jest do systemów informatycznych – pozwala na automatyczne rozpoznawanie utworów objętych danym typem licencji przez wyszukiwarki internetowe lub aplikacje, co w dalszej kolejności pozwala np. na znacznie ułatwione wyszukiwanie i filtrowanie materiałów objętych tylko danym typem licencji.
Łącznie trzy warstwy licencji CC zapewniają skuteczność prawną licencji, przy jednoczesnej łatwości ich użycia przez twórców oraz identyfikacji przez użytkowników i systemy informatyczne.
Creative Commons a polskie prawo autorskie
Analizując treść licencji Creative Commons pod kątem prawnym i z punktu widzenia polskich regulacji prawa autorskiego, można wskazać ich najważniejsze cechy [za: E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2021].
- Adhezyjny charakter – użytkownik przystępując do korzystania z utworu objętego licencją CC, automatycznie akceptuje jej warunki i nie ma możliwości ich negocjowania z twórcą.
- Niewyłączność – licencja CC zawsze skierowana jest do ogółu i nie nakłada żadnych ograniczeń podmiotowych.
- Bezterminowość oraz brak możliwości wypowiedzenia – licencje CC udzielane są bezterminowo, a ponadto bez możliwości ich wypowiedzenia przez twórcę. W tym aspekcie pojawiają się pewne wątpliwości, wpisujące się w szerszą dyskusję w polskiej doktrynie, co do możliwości udzielenia bezterminowej i nierozwiązywalnej licencji w kontekście art. 68 ustawy o prawie autorskim.
- Automatyczne wygaśnięcie licencji – wszystkie licencje CC przewidują, że w przypadku naruszenia ich postanowień przez użytkownika (np. wykorzystania utworu objętego licencją BY NC w celach komercyjnych), umowa licencji automatycznie wygasa.
- Ograniczenie odpowiedzialności – licencje CC ograniczają w maksymalnym dopuszczalnym wymiarze odpowiedzialność cywilnoprawną licencjodawcy.
Idea dzielenia się swoją twórczością i wiedzą z innymi ludźmi bez oczekiwania zapłaty zasługuje na szczególne uznanie – to wyraz altruizmu i chęci wspólnego budowania gmachu ludzkiej kultury. Licencje Creative Commons wspierają ten szlachetny cel, oferując przystępne i elastyczne narzędzie, które umożliwia legalne udostępnianie utworów, przy jednoczesnym zapewnieniu twórcom ochrony ich podstawowych praw. Dzięki nim autorzy mogą samodzielnie zdecydować, w jakim zakresie i na jakich warunkach ich dzieło może być wykorzystywane, zachowując przy tym kontrolę nad jego obiegiem.
Kevin Kaczor, radca prawny, senior associate w Peter Nielsen & Partners Law Office Sp.k.
