Najwyższa Izba Kontroli zbadała, czy zapewniono bezpieczeństwo pacjentom przy stosowaniu terapii antybiotykowej. Kontrola objęła: Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Instytut Leków oraz 16 przychodni i szpitali udzielających świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej i leczenia szpitalnego na podstawie umów z NFZ. Okres objęty kontrolą to lata 2016 – I półrocze 2018.
Według informacji NFZ uzyskanych w czasie kontroli, spośród 20.709 pacjentów hospitalizowanych w latach 2016 – 2018 (I półrocze) z powodu zakażenia bakteriami lekoopornymi zmarło 3.603 pacjentów, tj. 17,4 proc. W przypadku pacjentów pozostałych wskaźnik ten wynosi 1,9 proc. Z porównania tych wskaźników wynika, że prawdopodobieństwo zgonu pacjenta zakażonego w szpitalu bakterią lekooporną jest 8-krotnie wyższe niż w przypadku pacjenta niezakażonego.
Sprawdź w LEX: Czy pielęgniarka nocnej i świątecznej opieki medycznej może odmówić podania dziecku antybiotyku w zastrzyku w warunkach domowych? >
Lekooporne szczepy bakterii bardziej atakują
W kontrolowanych jednostkach w 2017 r. więcej było pacjentów zakażonych lekoopornymi szczepami bakterii w stosunku do 2016 roku o 23,5%. A liczba hospitalizowanych pacjentów w tym okresie zmniejszyła się o 0,11%. Odsetek pacjentów z zakażeniem bakteriami lekoopornymi zwiększył się z 0,7% w 2016 r. do 1,9% w pierwszym półroczu 2019 r.
Należy jednak liczyć się z tym, że dane te mogą być zaniżone, gdyż NIK stwierdziła w kontrolowanych szpitalach nieprawidłowości związane z rejestrowaniem i raportowaniem zakażeń szpitalnych - na przykład w sześciu z nich nie wykazywano zgonów z powodu zakażeń.
Sprawdź w LEX: Czy rodzice mają prawo nie zgodzić się na podanie urodzonemu noworodkowi witaminy K, antybiotyku lub innych substancji? >
Dłużej w szpitalu
Średni czas hospitalizacji pacjenta niezakażonego wynosił 6 dni, a pacjenta zakażonego bakteriami lekoopornymi był 2,6-krotnie dłuższy i wynosił 21,63 dnia – wylicza NIK. Średni czas hospitalizacji pacjenta zakażonego bakteriami lekoopornymi wynosił: 23,62 dni w 2016 r., 18,75 dni w 2017 r. oraz 24,63 dni w 2018 r. (I półrocze).
Poza tym, jak wynika z kontroli, ponad połowa szpitali nie przestrzegała przepisów ustawy o zwalczaniu zakażeń. Przykładowo w ośmiu (50% badanych) zespoły kontroli zakażeń szpitalnych funkcjonowały w składzie niespełniającym wymogów ustawy - nie zapewniono m.in. odpowiedniej liczby pielęgniarek epidemiologicznych lub specjalisty do spraw mikrobiologii.
Sprawdź w LEX: Od którego miesiąca życia dziecka pielęgniarka może podać lek domięśniowo w warunkach domowych? >
Siedem skontrolowanych szpitali (43,8%) nie przeprowadzało analiz związanych z wdrażaniem Szpitalnej Polityki Antybiotykowej i racjonalizacji stosowania antybiotyków. A mogło to służyć prowadzeniu antybiotykoterapii celowanej i ograniczać zużycie antybiotyków.
11,23% szpitali przyznało że w ogóle nie wdrożyło Szpitalnej Polityki Antybiotykowej. Natomiast prawie 30% szpitali przyznało, że wprowadziło ją w niepełnym zakresie. NIK w trakcie kontroli skierowała zapytanie do 800 szpitali w Polsce, z czego 633 (ok. 70 %) udzieliło informacji.
Koszty rosną
Ogólne koszty zużycia antybiotyków w skontrolowanych szpitalach wzrosły o 8,1 % ( z 3.985,8 tys. zł w 2016 r. do 4.308,6 tys. zł w 2017 r.). Najwyższy wzrost kosztów odnotowano w trzech szpitalach i wynosił on od 61,2% do 92,9%.
Sprawdź w LEX: Czy rozpoznanie posocznicy u pacjenta przebywającego w szpitalu powinno skutkować wstrzymaniem odwiedzin na oddziale? >
Kontrola NIK pokazała niedostateczne wykorzystywanie diagnostyki mikrobiologicznej zarówno w szpitalach jak i podstawowej opiece zdrowotnej. Średnia liczba badań mikrobiologicznych, podejmowanych w celu wczesnego wykrycia zakażenia oraz ustalenia grup antybiotyków możliwych do wykorzystania, w przeliczeniu na 1 łóżko szpitalne w danym roku, była ok. dwukrotnie niższa niż w krajach UE (średnio 54 badania) i wyniosła: 22,4 w 2016 r., 24,5 w 2017 r. i 13 w 2018 r. (I półrocze).
Brakuje systemu
NIK zaznacza, że organy odpowiedzialne za politykę zdrowotną państwa w praktyce nie dysponują całościowymi danymi dotyczącymi zużycia antybiotyków. Minister Zdrowia nie doprowadził do utworzenia i funkcjonowania systemu monitorowania zużycia antybiotyków - mimo że rząd już w 2006 roku zobowiązał się wobec UE do monitorowania lekooporności oraz zużycia antybiotyków.
Czytaj w LEX: Nowe obowiązki dotyczące weryfikacji oryginalności produktu leczniczego >
Dane dotyczące sprzedaży antybiotyków w Polsce od 2012 r. pozyskiwane są od podmiotu prywatnego, z którym w sposób formalny nie zostały uregulowane zasady współpracy. Państwo w żaden sposób nie weryfikuje rzetelności danych przekazywanych przez ten podmiot.
Minister Zdrowia nie dysponował analizami potwierdzającymi skuteczność działań podejmowanych, w latach 2011 – 2018, w ramach Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków (NPOA). NIK zwraca uwagę, że skuteczność realizacji Programu obniża brak wskaźników i mierników stopnia osiągnięcia celu głównego i celów szczegółowych.
Minister Zdrowia nie ogłosił wykazu podmiotów, które przeprowadzają weryfikację wyników badań laboratoryjnych dla celów nadzoru epidemiologicznego. Nie wydał też aktów wykonawczych w sprawie listy czynników alarmowych, rejestrów zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych oraz raportów o bieżącej sytuacji epidemiologicznej szpitala.
NIK rekomenduje
Izba podkreśla konieczność wprowadzenia systemowych rozwiązań ukierunkowanych na poprawę sytuacji epidemiologicznej, zwłaszcza ograniczenia zakażeń lekoopornymi szczepami bakterii. Jej zdaniem Minister Zdrowia powinien utworzyć systemy monitorowania antybiotykooporności i zużycia leków przeciwbakteryjnych, do czego zobowiązał się rząd RP. Dodatkowo powinien wyznaczyć krajowe centrum kontroli zakażeń, lekooporności i konsumpcji antybiotyków. Postuluje też wprowadzenie Szpitalnej Polityki Antybiotykowej jako obowiązującego standardu w placówkach ochrony zdrowia.
Po kontroli NIK wnosi o ogłoszenie, w drodze obwieszczenia, wykazu podmiotów, które przeprowadzają weryfikację wyników badań laboratoryjnych dla celów nadzoru epidemiologicznego oraz ich właściwość w zakresie weryfikacji wyników badań laboratoryjnych.
Resort powinien też wydać rozporządzenia dotyczące m.in. zakażeń i chorób zakaźnych zgodnie z ustawą o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. NIK podkreśla też, że istnieje konieczność ochrony danych osobowych oraz stworzenia rozwiązań umożliwiających prowadzenie skutecznego nadzoru epidemiologicznego.
Czytaj też: Leki bez recepty w aptece nie tylko dla konsumentów
Uaktualnienie listy czynników alarmowych
NIK wnosi o nowelizację rozporządzenia ministra zdrowia z 2011 r. w sprawie listy czynników alarmowych, rejestrów zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych oraz raportów o bieżącej sytuacji epidemiologicznej szpitala polegającą na uaktualnieniu listy czynników alarmowych zawartych w załączniku nr 1 do tego rozporządzenia.
W ocenie NIK zasadne jest również stworzenie mechanizmów finansowych pozwalających na szersze zastosowanie badań mikrobiologicznych w diagnostyce zakażeń wywołanych patogenami oraz zapewnienie finansowych i organizacyjnych warunków dla utworzenia i funkcjonowania systemu monitorowania obrotu i zużycia antybiotyków w Polsce.
Postuluje też m.in. utworzenie systemu monitorowania lekooporności w kraju oraz rozważenie utworzenia jednostki pełniącej rolę krajowego centrum kontroli zakażeń, lekooporności i konsumpcji antybiotyków.
Czytaj w LEX: Jak stworzyć stanowisko specjalisty do spraw Public Relations w szpitalu >
Dyrektorzy szpitali zobowiązani
NIK wnioskuje do dyrektorów szpitali o opracowanie standardów farmakoterapii i farmakoprofilaktyki, o których mowa w ustawie o zwalczaniu zakażeń. Powinni też wprowadzić procedury wydawania leków z Działu Farmacji dla pacjenta, stosownie do zapisów ustawy Prawo farmaceutyczne.
Izba poleca im wyegzekwowanie od Zespołu ds. Antybiotykoterapii opracowania zaleceń zmierzających do racjonalizacji stosowania antybiotyków, a także przeprowadzania kontroli zasadności ich stosowania. Powinni też m.in. opracować Receptariusz szpitalny lub inny dokument wewnętrzny zawierający szpitalną listę leków i zasady ich stosowania.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
