Najdłużej, bo od 7 lutego 2020 roku "leżakuje" w Sejmie senacki projekt ustawy o łódzkim związku metropolitalnym (druk sejmowy nr 285). Wprawdzie 4 marca 2020 r. został skierowany do pierwszego czytania, ale na tym etapie prace legislacyjne nad projektem ustały. Na swoje pierwsze czytanie projekt oczekuje już ponad... 1200 dni.
Podobny los spotkał senacki projekt ustawy o związku metropolitalnym w województwie pomorskim (druk sejmowy nr 646), który wpłynął do Sejmu 14 września 2020 r., a do pierwszego czytania skierowany został 30 września 2020 r. Po 864 dniach „leżakowania” podjęta została próba wprowadzenia projektu pod obrady Sejmu, jednak 26 stycznia 2023 r. wniosek, głównie głosami posłów Prawa i Sprawiedliwości (225 z 229 głosów „przeciw”) został odrzucony. Projekt nadal oczekuje na rozpatrzenie przez Sejm.
Czytaj w LEX: Obszar Metropolitalny Gdańsk-Gdynia-Sopot – proces instytucjonalizacji i scenariusze dalszego rozwoju >
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
Dodatkowe środki na usługi i inwestycje
Na kilka miesięcy przed końcem IX kadencji Sejmu, Senat 13 lipca, zdecydował o przedłożeniu posłom do rozpatrzenia trzeciego projekt ustawy metropolitalnej, tym razem o Krakowskim Związku Metropolitalnym. Ma on zostać powołany na bazie stowarzyszenia „Metropolia Krakowska”.
Skierowany do Sejmu projekt określa zasady i tryb tworzenia oraz zasady funkcjonowania krakowskiego związku metropolitalnego zwanego „Krakowską Metropolią”. W myśl projektu w skład związku będzie wchodzić miasto na prawach powiatu Kraków oraz gminy powiatów: krakowskiego i wielickiego.
Utworzenie związku metropolitalnego to przede wszystkim możliwość zacieśnienia współpracy pomiędzy tworzącymi ją jednostkami samorządu terytorialnego, a także możliwość pozyskania dodatkowych dochodów na realizowane inwestycje oraz usługi dla mieszkańców. Te dodatkowe środki z PIT gwarantują metropolii krakowskiej przepisy projektu. O ile w poprzednich projektach ustaw o związku metropolitalnym w województwie pomorskim oraz o łódzkim związku metropolitalnym zapisano o 5 proc. wpływów z PIT, które mają być przeznaczone na funkcjonowanie metropolii, to w przypadku Krakowskiej Metropolii jest to już 10 procent.
Czytaj w LEX: Strategie rozwoju JST >
- Jeśli się uwzględni wprowadzone zmiany w podatku PIT i zastosuje stawkę 10-procentową, to udział metropolii krakowskiej w podatku PIT będzie wynosił ok. 368 milionów zł. Gdyby zastosować stawkę 5 proc., przy założeniu braku wprowadzenia zmian w podatku PIT byłoby to tylko 327 milionów zł. Przy obecnej inflacji, trwającej już od długiego czasu, ten wkład nie pozwalałby na funkcjonowanie metropolii i realizowanie zadań – uzasadniła zmianę senator Bogdan Klich.
Jerzy Muzyk, z-ca prezydenta Krakowa do spraw zrównoważonego rozwoju podkreśla, że takie dziedziny jak transport aglomeracyjny wymagają olbrzymich nakładów finansowych.
- Dla nas, szalenie istotne jest to, ażebyśmy, posiadali instrumenty prawne, które umożliwią pozostawienie do dyspozycji gmin dodatkowych środków na realizację celów metropolitalnych, które pochodzą z odpisu z PIT od osób fizycznych. To prawda, że kwota 370 milionów zł w odniesieniu do budżetu Krakowa wynoszącego w tym roku blisko 8 miliardów zł jest kwotą skromną, ale jest znacząca i istotna w zakresie kontynuowania szeregu podjętych już inicjatyw aglomeracyjnych, choćby w zakresie wydłużenia linii tramwajowych do tych gmin ościennych – mówił w Senacie Jerzy Muzyk.
Czytaj w LEX: Zadania metropolitalne i ich wykonywanie – obecne próby rozwiązania kwestii metropolizacji >
Pierwsza była Górnośląsko – Zagłębiowska Metropolia
Na samorząd terytorialny w Polsce składają się jednostki funkcjonujące na poziomie gminy, powiatu i województwa. Jednocześnie, niemal od początku działania trójszczeblowego systemu samorządu terytorialnego, obserwuje się procesy demograficzne, społeczne i gospodarcze, a także kulturowe, które wykraczają poza granice administracyjne gmin i powiatów. Zdaniem przedstawicieli metropolii, związki i porozumienia międzygminne, o których mowa w rozdziale 7 ustawy o samorządzie gminnym nie są, w przypadku dużych kompleksów miejskich, narzędziem prawnym wystarczającym do zapewnienia sprawnej współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego wchodzącymi w ich skład.
Zgodnie z zasadą pomocniczości gminy (a także ich związki), co do zasady, nie mogą bowiem wykonywać zadań, które wykraczają poza ich granice i kompetencje. Ponieważ do realizowania zadań specyficznych dla metropolii nie są również uprawnione inne jednostki samorządu terytorialnego: powiaty i województwa, ustawodawca wprowadził do polskiego porządku prawnego instytucję związku metropolitalnego.
Pierwszym aktem prawnym w tym zakresie była ustawa z 9 października 2015 r. o związkach metropolitalnych. Została ona uchylona ustawą z 9 marca 2017 r. o związku metropolitalnym w województwie śląskim. Na tej też ustawie wzorowane są senackie projekty ustaw o związkach metropolitalnych: łódzkim, krakowskim i w województwie pomorskim.
Czytaj w LEX: Miejsce związku metropolitalnego w województwie śląskim w strukturze administracji publicznej w Polsce >
Związek Powiatów Polskich z uwagami do projektu
Do senackiego projektu uwagi zgłosił Związek Powiatów Polskich. Wytyka, że w projekcie brakuje przepisów dotyczących rozwiązania lub likwidacji związku metropolitalnego oraz opuszczenia jego struktury przez członkowską jednostkę samorządu terytorialnego. A to jest jednak warunkiem koniecznym, zabezpieczającym interesy poszczególnych członków, by w całości zamknąć kwestie ustrojowe Metropolii.
ZPP uważa, że zbytnim usztywnieniem regulacyjnym jest wpisanie minimalnej liczby mieszkańców zamieszkujących obszar związku - 1 mln mieszkańców. Może to wywołać w przyszłości trudne do przewidzenia skutki prawne – w momencie, w którym liczba mieszkańców spadłaby poniżej wskazanej w ustawie. Z literalnego brzmienia przepisu wynikałoby, że związek metropolitalny nie powinien wtedy funkcjonować.
Czytaj w LEX: Finansowanie zadań publicznych w związkach metropolitalnych w Polsce (wybrane problemy) >
Przedstawiciele powiatów krytykują też projektowane wyposażenie metropolii w kompetencję wydawania aktów prawa miejscowego. Uważają, że to rozwiązanie, które de facto ustanawia w Polsce nowy typ jednostki samorządu terytorialnego, gdyż wszystkie dotychczasowe szczeble, to jest gminy, powiaty i województwa są wyposażone w prawo uchwalania aktów prawa miejscowego będących, zgodnie z Konstytucją, źródłami prawa powszechnie obowiązującego. Są to jednak uprawnienia wynikające z poszczególnych zadań przyznanych jednostkom. Ani w uzasadnieniu oraz ocenie skutków regulacji nie wskazano czy nie spowoduje to krzyżowania się kompetencji różnych szczebli samorządu ze związkiem metropolitalnym, zwłaszcza, że zakres działania metropolii obejmuje różne gałęzie funkcjonowania samorządów – w tym edukacji i transportu publicznego. Związek Powiatów Polskich zwraca uwagę, że wydawania aktów prawa miejscowego nie przewiduje również ustawa o związku metropolitalnym w województwie śląskim do której odwołują się autorzy projektu.
ZPP wskazuje także na specyficzną procedurę utworzenia związku metropolitalnego. Ma on być jeden do jednego przełożeniem struktury członkowskiej Stowarzyszenia Metropolia Krakowska, w dodatku w formule przeprowadzonego niemal automatycznie przekształcenia. Projekt nie przewiduje za to sytuacji, gdy któryś z członków stowarzyszenia wyrazi negatywną opinię dotyczącą utworzenia związku. Z brzmienia przepisów wynika że praktycznie cała procedura nie może być kontynuowana, a przez to ustawa staje się bezcelowa. Związek zauważa te, że stowarzyszenie działa obecnie jako forum współpracy samorządów. Odgórne przekształcenie dosyć „łagodnej” w formule instytucji stowarzyszenia w element systemu samorządu terytorialnego kraju jest niewątpliwie precedensowe. W uzasadnieniu projektu brak jest informacji jak na taką procedurę utworzenia związku zapatrują się gminy członkowskie.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
