Komisja Skarbników Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza wskazuje, że w ostatnich latach samorządy doświadczyły drastycznego i trwałego ograniczenia dochodów własnych w głównym źródle dochodów, którym jest udział w dochodach budżetu państwa z PIT. Efektem zmian jest ubytek bieżących dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego z PIT „o bezprecedensowej skali”. Zgodnie z rządowymi szacunkami w ocenach skutków regulacji projektów nowelizacji ustawy o PIT, w latach 2020-2031 ubytek dochodów wyniesie łącznie przeszło 208 mld zł; od 2023 roku - ponad 27 mld zł rocznie (w cenach stałych).
Niepełna i źle ukierunkowana rekompensata
Komisja skarbników wskazuje, że ubytkowi dochodów towarzyszy niepełna i źle ukierunkowana „rekompensata”, która nie spełnia swojej zasadniczej funkcji - pełnej kompensacji trwałych ubytków dochodów JST, a także nie jest dzielona proporcjonalnie do utraty dochodów (118,5 mld zł łącznie w latach 2021-2031). Kwota referencyjna na rok 2022 ustalona w ustawie o dochodach JST jest zaniżona o 14 mld zł.
Czytaj w LEX: Dochody jednostek samorządu terytorialnego - komentarz praktyczny >>
Zmieniony arbitralnie mechanizm ustalania „udziałów” JST we wpływach z podatków dochodowych będzie działał od znacząco obniżonego poziomu wyjściowego (tzw. kwoty referencyjnej) i znacznie wolniej niż realny wzrost dochodów osób fizycznych i prawnych. Zdaniem skarbników metropolii, oznacza to w istocie dalszy, stały spadek ich dynamiki w stosunku do potencjalnej wydajności tego źródła przed zmianami ustawowymi. W wskazują, że 2023 r. JST otrzymają dochody na poziomie zbliżonym do dochodów uzyskanych w 2018 r. mierząc się jednocześnie z nieodnotowaną od ponad 25 lat wysoką inflacją na poziomie zdecydowanie przekraczającym 10 proc. w skali roku.
Przy uwzględnieniu zakładanego w budżecie państwa na rok 2023 poziomu inflacji w stosunku do 2022 r. (9,8 proc.), to spadek dochodów z PIT w cenach stałych (z 2022 r.) wynosi:
- 14 proc. w relacji do pierwotnej wysokości dochodów z PIT;
- 25,5 proc. w relacji do dochodów uzupełnionych o równowartość subwencji rozwojowej na 2023 r.
Komisja Skarbników Unii Metropolii Polskich proponuje więc pilne procedowanie ustaw, których celem jest:
Odbudowa dochodów własnych, w szczególności gmin i powiatów uszczuplonych na skutek zmian w podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadzonych w ramach tzw. 5-tki Kaczyńskiego oraz programu Polski Ład i jego modyfikacji poprzez:
a) zwiększenie udziałów JST w PIT:
- dla gmin wzrost do 57,12 proc.,
- dla powiatów 15,25 proc.,
- województw 2,38 proc.
b) objęcie tym udziałem całości dochodów budżetu państwa z podatku dochodowego od osób fizycznych w szczególności udziału w podatku płaconego ryczałtem od roku 2023.
Zmiany nadmiernych obciążeń dotyczących wpłat do budżetu państwa na Janosikowe. Suma środków przeznaczonych dla wszystkich gmin – beneficjentów tzw. Janosikowego w sposób stały jest mniejsza niż suma kwot wpłacanych do budżetu państwa przez gminy – płatników. Oznacza to, że obowiązkowe wpłaty samorządów w części gminnej w znaczny sposób przewyższają potrzeby wyrównawcze. W 2023 r. gminy-płatnicy są zobowiązane wpłacić na rzecz innych gmin – beneficjentów 995 mln zł, z czego w ramach mechanizmu wyrównawczego otrzymają jedynie 493 mln zł., co powoduje, że wpłaty są zawyżone w stosunku do potrzeb o 502 mln zł. W okresie pandemii mechanizm wyrównawczy nie uwzględniał gwałtownego spadku dochodów, natomiast w okresie wojny w Ukrainie nie bierze pod uwagę znaczącego wzrostu liczby ludności Miast UMP.
Przeczytaj także: Miasta: Nowelizacja ustawy nie daje dodatkowych pieniędzy, tylko je przesuwa >
Czytaj w LEX: Nieprawidłowości w naliczaniu i egzekucji lokalnych podatków i opłat w JST >>
Skarbnicy proponują zmiany w subwencji
Skarbnicy metropolii proponują:
- zmniejszenie poziomu wpłat do budżetu państwa na część równoważącą subwencji ogólnej wszystkich JST w części gminnej:
- a) obniżenie poziomu wpłaty w I przedziale z 20 do 10 proc. nadwyżki wskaźnika G ponad I kryterium wpłaty
- b)obniżenie poziomu wpłaty w II przedziale z 25 do 15 proc. nadwyżki wskaźnika G ponad II kryterium wpłaty
- c) zwiększenia kryterium wpłaty w II przedziale z 200 proc. wskaźnika Gg na 230 proc.
- d)obniżenie poziomu wpłaty w III przedziale z 35 do 20 proc. nadwyżki wskaźnika G ponad III kryterium wpłaty
- wprowadzenie współczynników ludnościowych dla dużych miast do sposobu ustalania wpłat do budżetu państwa na część równoważącą subwencji ogólnej w części gminnej:
- 1,10 – dla JST o liczbie ludności od 200 tys. do 499 tys. osób,
- 1,15 – dla JST o liczbie ludności od 500 tys. do 999 tys. osób,
- 1,20 – dla JST o liczbie ludności większej od 1 miliona osób.
- zwiększenie stabilności i przewidywalności dochodów samorządowych, tak by były one mniej narażone na wahania koniunktury gospodarczej oraz negatywne skutki wprowadzanych zmian prawnych poprzez utworzenie od 2024 r. części rekompensującej subwencji ogólnej,
- wyeliminowanie niektórych dysfunkcji części rozwojowej subwencji w związku z dyskryminowaniem części JST w zasadach podziału środków pochodzących z budżetu państwa.
- zmianę mechanizmu ustalania wysokości subwencji oświatowej poprzez wprowadzenie rozwiązań systemowych w postaci:
- a) ustalenia wysokości części oświatowej subwencji ogólnej na poziomie co najmniej 3 proc. PKB w roku, na który ustalana jest subwencja, ale nie mniej niż wydatki bieżące JST przeznaczane na wynagrodzenia wraz z pochodnymi i dotacjami,
- b) uwzględnienie w kryteriach podziału środków z subwencji oświatowej pomiędzy poszczególne JST czynnika uwzględniającego wysokość wynagrodzeń w gospodarce na danym terytorium
- c)umożliwienie rozliczenia finansowego między jednostkami samorządu terytorialnego faktycznych kosztów utrzymania uczniów w placówkach oświatowych.
Samorządowcy podkreślają też że niezależnie od proponowanych zmian, konieczne jest podjęcie pilnych działań, aby ustabilizować budżety samorządowych w roku 2023. Dlatego wnioskują o pilne przekazanie dodatkowych środków adekwatnych do ubytków w oparciu o propozycję prezentowaną przez wiceministra finansów Sebastiana Skuzę na spotkaniu Strony Samorządowej KWRiST w Kowalu w dniu 9 marca br. Jednocześnie apelują o jednolity podział dodatkowych środków – proporcjonalny do zaistniałych ubytków dochodów.
Czytaj w LEX: Jakość planowania budżetu w jednostkach samorządu terytorialnego w Polsce >>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.