Nowe zadania uprawnienia kierowników jednostek pomocniczych

Ustawa z 12 września 2025 r. nowelizuje ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym oraz ustawy z 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim przynosi wiele zmian. Od 1 stycznia 2026 r. gminy będą mogły tworzyć młodzieżowe rady jednostek pomocniczych, np. w sołectwach. Nowela wprowadza też obowiązkowe diety oraz ubezpieczenia OC i NNW dla sołtysów, a także upraszcza procedurę składania wniosków o fundusz sołecki. Przeczytaj więcej: Sołtys z ubezpieczeniem - większa rola jednostek pomocniczych

Nowelizacja pozwala też w drodze zarządzenia, może powołać konwent przewodniczących organów wykonawczych jednostek pomocniczych gmin, nakłada też na przewodniczącego rady gminy nowy obowiązek: powiadamiania kierowników jednostek pomocniczych o terminach komisjach.

Forum doświadczeń czy napięć

Samą ideę powołania konwentu oceniam pozytywnie. Jest to wzmocnienie znaczenia jednostek pomocniczych. Utworzenie tego gremium stanowi bowiem realne wzmocnienie roli jednostek pomocniczych w strukturze samorządu gminnego. Konwent może stać się forum wymiany doświadczeń pomiędzy sołtysami, przewodniczącymi zarządów osiedli czy innych organów wykonawczych jednostek pomocniczych, a także miejscem formułowania wspólnych stanowisk i problemów lokalnych, które wójt będzie mógł wziąć pod uwagę przy podejmowaniu decyzji. W ten sposób głos społeczności lokalnych może być lepiej słyszany w procesie zarządzania gminą.

Zobacz też w LEX: Dobrze napisana uchwała, czyli o zasadach techniki prawodawczej w samorządzie terytorialnym >

Z drugiej strony, praktyka pokaże, czy konwent nie stanie się w pewnych sytuacjach nieformalną przeciwwagą dla działań rady gminy. Istnieje bowiem ryzyko, że konwent – mimo doradczego charakteru – zacznie być postrzegany jako alternatywne forum konsultacji, co mogłoby prowadzić do napięć kompetencyjnych lub prób kształtowania lokalnej polityki poza formalnym tokiem decyzyjnym. Dlatego szczególnie istotne będzie zachowanie przejrzystości relacji pomiędzy konwentem a organami gminy oraz podkreślanie jego roli pomocniczej, a nie konkurencyjnej wobec rady.

Na poziomie prawnym w ustroju gminy nic się nie zmienia: organy w gminie pozostają te same: rada oraz wójt. Należy podkreślić, że konwent nie jest i nie sposób nijak wyinterpretować, że jest kolejnym organem w gminie.

Zobacz też w LEX: Uczestnicy funkcjonowania samorządowych CUW - ich wpływ na organizację i efektywność >

Posiedzenia konwentu w cieniu tajemnicy

Ponieważ nie jest organem nie ma do niego zastosowania standard: art. 61 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 11a–11b ustawy o samorządzie gminnym. Konwent nie spełnia bowiem przesłanek dotyczących jawności posiedzeń – nie stanowi organu gminy, a przepisy ustawy nie przewidują jego transparentności. Podobnie art. 18 ust. 2 UDIP, który wskazuje, że “Posiedzenia kolegialnych organów pomocniczych organów, o których mowa w ust. 1, są jawne i dostępne, o ile stanowią tak przepisy ustaw albo akty wydane na ich podstawie lub gdy organ pomocniczy tak postanowi.”

Czytaj więcej w LEX: Jawność obrad organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego >

Podobnie więc jak posiedzenia Zarządu Powiatu nie mają charakteru otwartego dla publiczności, tak prawo nie gwarantuje, że Konwent taki charakter będzie posiadał. Wszystkie decyzje dotyczące dostępu będzie rozstrzygał każdorazowo organ wykonawczy.

Mimo braku jawności posiedzeń, dokumenty powstające w ramach działalności konwentu – w szczególności protokoły, opinie, stanowiska, rekomendacje i korespondencja dotycząca spraw publicznych – stanowią informacje publiczne w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej i mogą być udostępniane na wniosek.

Konwent pełni wyłącznie funkcję opiniodawczo-doradczą wobec wójta. Nie posiada kompetencji decyzyjnych i nie może podejmować uchwał wiążących dla organów gminy. Jego stanowiska mogą stanowić pomoc przy podejmowaniu decyzji, ale nie tworzą obowiązku prawnego ich uwzględnienia. Zakres działania konwentu obejmuje zagadnienia dotyczące funkcjonowania jednostek pomocniczych, w tym m.in. inwestycji lokalnych, funduszu sołeckiego, gospodarowania mieniem komunalnym, inicjatyw młodzieżowych czy organizacji wydarzeń gminnych.

Tryb pracy konwentu, w tym częstotliwość posiedzeń, sposób zwoływania, protokołowania i podejmowania opinii, określa wójt w zarządzeniu. Może on także zdecydować o przyznaniu członkom konwentu diet i zwrocie kosztów – nie jest to jednak obowiązek, lecz jego uprawnienie. Udział w pracach konwentu będzie miał charakter dobrowolny, gdyż żaden przepis prawa nie nakłada na członków jednostek pomocniczych obowiązku uczestnictwa w tego typu spotkaniach (por. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Śląskiego z 25 lipca 2024 r., NPII.4131.1.634.2024 w zakresie obowiązku uczestniczenia w sesjach rady.).

Procedura uregulowana w zarządzeniu wójta

Konwent może obradować cyklicznie lub doraźnie – w zależności od potrzeb gminy, np. przy okazji planowania budżetu, organizacji zebrań wiejskich lub lokalnych uroczystości. Wójt może zlecać konwentowi przygotowanie opinii w określonych sprawach, a także dopuścić inicjatywy członków konwentu w formie własnych wniosków lub rekomendacji. Procedura wydawania opinii – w drodze konsensusu, głosowania jawnego lub tajnego, a nawet przyjęcia większości zwykłej, bezwzględnej, kwalifikowanej (w przypadku wyboru głosowania jako środka przyjęcia stanowiska) – powinny być uregulowana w zarządzeniu wójta. Wszystkie stanowiska konwentu kierowane są wyłącznie do wójta, który decyduje, czy przekazać je dalej, np. radzie gminy.

Jak wskazano, przewodniczący rady gminy będzie musiał zawiadamiać przewodniczących jednostek pomocniczych o komisji. Oznacza to, że zawiadamiać trzeba o wszystkich komisjach: rewizyjnej, oświaty, rolnictwa, ale i skarg, wniosków oraz petycji. Jak wszystkie to wszystkie. Jak wskazano, przewodniczący jednostek pomocniczych nie mają żadnego obowiązku w nim uczestniczenia.

Czytaj też w LEX: Sztuczna inteligencja w administracji samorządowej >

Nowość