O problemach z dostępnością urzędów i placówek publicznych dla osób niepełnosprawnych lub starszych wszyscy wiedzą, ale zawsze „szkoda pieniędzy”, „brakuje edukacji na ten temat”, „najgorsze, że się o tym nie mówi, albo mówi bardzo mało... ten głos nie jest słyszalny” – mówią nam samorządowcy.
Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami nakłada nowe obowiązki na samorządy. Przepisy mają na celu stworzyć osobom ze szczególnymi potrzebami - z niepełnosprawnościami czy seniorom - warunki do bardziej samodzielnego i komfortowego korzystania z budynków i usług administracji publicznej i innych podmiotów publicznych - szkół, instytucji kultury, placówek służby zdrowia, pływalni.
Czytaj w LEX: Informacja na temat ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami >
Dostosowanie się do regulacji może grozić konsekwencjami – na niezapewnienie dostępności służy prawo złożenia skargi do Prezesa Zarządu PFRON. A ostateczny krok to nałożenie grzywny w celu przymuszenia do wykonania nakazu zapewnienia dostępności.
O co chodzi w zapewnianiu dostępności?
Od 20 września 2019 r. wszystkie podmioty publiczne muszą spełniać minimalne wymagania w zakresie trzech obszarów dostępności, o których mowa w art. 6 ustawy - architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej.
Ponadto od 30 września 2020 r. w każdym urzędzie musi funkcjonować koordynator do spraw dostępności. Ma on czuwać, żeby urząd był dostępny dla każdego.
Czytaj w LEX: Organizacja podmiotu na potrzeby wdrożenia Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami >
Dostępność architektoniczna
Jak nam mówi Dorota Róża Chałat, radna Koszalina, uczestniczka Akademii Samorządowej Fundacji Batorego i Stowarzyszenia POLITES , w szkołach infrastruktura jest często niedostępna dla dzieci na wózkach. - Głównie szkoły ponadpodstawowe mają ten problem – zauważa.
Jednak zdaniem Andrzeja Chmielewskiego, radnego Pruszcza Gdańskiego, także uczestnika Akademii, problemy architektoniczne są kategorią barier najłatwiej zauważalnych i rozumianych przez społeczność. - Podjazdy i windy są oczywistą potrzebą, z pewnością jednak znajdzie się wiele rozwiązań przydatnych lub koniecznych dla osób z niepełnosprawnością, których "zdrowa większość" po prostu sobie nie wyobraża - mówi. Dlatego jego zdaniem elementem wdrażania polityki dostępności powinna być także szeroka edukacja i nauka empatii.
Czytaj w LEX: Wyznaczenie koordynatora do spraw dostępności w urzędzie JST >
Podmioty publiczne muszą zapewnić:
- wolne od barier poziome i pionowe przestrzenie komunikacyjne budynków, czyli możliwość poruszania się po piętrach i pomiędzy piętrami,
- dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych w budynku,
- informację na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy - czyli umieścić w budynku np. schemat pomieszczeń, tyflomapę, infokiosk, które pomogą w szczególności osobie z niepełnosprawnością wzroku lub słuchu w lokalizacji pomieszczeń w budynku,
- wstęp do budynku osobie z psem asystującym,
- możliwość ewakuacji osobom ze szczególnymi potrzebami lub zapewnienie im innego sposobu ratunku (poprzez odpowiednie procedury i sprzęt, czy sygnalizację).
Ewelina Małgorzata Stach, radna Sławna, również uczestniczka Akademii Samorządowej Fundacji Batorego i Stowarzyszenia POLITES podkreśla, że brakuje przede wszystkim edukacji na ten temat i jest to jej zdaniem główny problem. - Jest za mało miejsc dostosowanych dla osób z niepełnosprawnościami, trudno takim osobom załatwić sprawę w urzędzie, zdane są na osoby trzecie, a tak być nie powinno – zaznacza.
Czytaj w LEX: Niezbędnik koordynatora dostępności >
Dostępność cyfrowa
Zdaniem Andrzeja Chmielewskiego w dostępności cyfrowej istnieją bariery technologiczne. Wśród nich wymienia też znajomość narzędzi czy transkrypcje niewyraźnych nagrań. Jego zdaniem problemem jest także zwyczaj zamieszczania skanowanych dokumentów w formacie obrazowym, który uniemożliwia zastosowanie czytników.
Podmioty publiczne są zobowiązane do przestrzegania ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Oznacza to, że muszą być one zgodne ze Standardem WCAG 2.1, czyli Web Content Accessibility Guidelines. Jest to opublikowany przez organizację W3C standard, który zawiera zbiór zasad, jakimi powinni kierować się twórcy stron internetowych, aby przygotowane przez nich strony były maksymalnie dostępne dla osób z różnymi niepełnosprawnościami.
Sprawdź w LEX: Jakie symbole klasyfikacyjne należy nadawać dokumentom wytworzonym przez koordynatora do spraw dostępności? >
Ustawa dotyczy w szczególności umieszczenia na stronie: danych teleadresowych podmiotu i linku do strony podmiotowej w Biuletynie Informacji Publicznej, narzędzi kontaktowych (np. formularzy, wideotłumacza języka migowego itp.). Wskazuje też na konieczność zapewnienia odpowiedniej nawigacji po stronie, umieszczenia na stronie deklaracji dostępności i zapewnienia dostępnych multimediów (czyli np. zawierających napisy). Na stronie powinny też zostać umieszczone informacje dotyczące sytuacji kryzysowej oraz opublikowane dostępne dokumenty urzędowe i wzory umów lub innych dokumentów przeznaczonych do zaciągania zobowiązań cywilnoprawnych.
Sprawdź w LEX: Kto zatwierdza przygotowany przez koordynatora ds. dostępności plan działania? >
Dostępność informacyjno-komunikacyjna
Andrzej Chmielewski za najtrudniejsze w realizacji na poziomie samorządów uważa zwiększenie dostępności informacyjnej i komunikacyjnej i zapewnienie tego samego standardu w wielu jednostkach podległych.
Podmioty publiczne muszą zapewnić w jej ramach:
- obsługę z wykorzystaniem poczty elektronicznej, SMS, MMS, strony internetowe lub przez wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje,
- urządzenia do obsługi osób słabosłyszących, w szczególności pętli indukcyjnych,
- na stronie internetowej danego podmiotu informacje o zakresie jego działalności – w postaci elektronicznego pliku zawierającego tekst odczytywalny maszynowo, nagrania treści w polskim języku migowym oraz informacji w tekście łatwym do czytania Easy-To-Read (ETR),
- na wniosek osoby ze szczególnymi potrzebami, komunikacji z podmiotem publicznym w formie określonej w tym wniosku.
Dorota Róża Chałat, podkreśla, że tłumacz migowy i brak relacji z sesji to poważny problem. – Grupa osób głuchych jest bardzo dyskryminowana w przestrzeni publicznej – mówi.
Dostęp alternatywny
Jeśli ze względów np. technicznych lub prawnych, takich jak np. ochrona konserwatorska budynku w którym się mieści się podmiot nie może on zapewnić dostępności w zakresie określonym powyżej, musi zastosować dostęp alternatywny. Polega on np. na zmianie organizacyjnej obsługi klientów – np. przeniesieniu jej do pomieszczenia na parterze do którego nie prowadzą schody, lub zapewnianiu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby (np. pomoc przy wejściu na piętro, przetłumaczenie dokumentu, pomoc w komunikacji).
Sprawdź w LEX: Czy wójt może powołać koordynatora ds. dostępności spośród osób zatrudnionych w jednostce organizacyjnych? >
Praktyczne informacje dotyczące sposobu wdrożenia w podmiotach publicznych powyższych wymagań zostały ujęte w PORADNIKU znajdującym się na stronie internetowej Programu Dostępność Plus
Raporty o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami
Podmioty publiczne muszą do 31 marca 2021 r., a następnie co kolejne 4 lata, sporządzić krótki raport o stanie zapewniania swojej dostępności. Wzór raportu będzie dostępny na stronie BIP ministerstwa rozwoju regionalnego od stycznia 2021 r.
Wypełniony raport trzeba opublikować na stronie BIP danego podmiotu (urzędu, szkoły, domu kultury, spółki wodociągowej, zarządu dróg miejskich itp.) lub stronie internetowej oraz przekazać do właściwego wojewody.
Sprawdź w LEX: Czy koordynatorem do spraw dostępności może być ta sama osoba, która pełni funkcję IOD w danej placówce? >
Wnioski o zapewnienie dostępności i skarga na brak dostępności
Od 6 września 2021 r. każdy obywatel będzie mógł poinformować podmiot publiczny o braku jego dostępności w wymiarze architektonicznym i informacyjno–komunikacyjnym. Osoby ze szczególnymi potrzebami lub ich przedstawiciele ustawowi będą mogli także złożyć wnioski i skargi. Jeśli osoba potrzebuje zapewnienia dostępności, aby załatwić swoją sprawę urzędową w danym podmiocie publicznym lub skorzystać z jego usług będzie mogła złożyć wniosek o zapewnienie dostępności.
Sprawdź w LEX: W jaki sposób należy wyznaczyć osobę do pełnienia funkcji koordynatora do spraw dostępności w urzędzie gminy? >
Jeśli pomimo wniesienia wniosku podmiot publiczny nie zapewni dostępności w ciągu 14 dni i nie poinformuje, że potrzebuje na to więcej czasu, lub poinformuje, że potrzebuje więcej czasu, ale nie zapewni dostępności (ma maksymalnie 2 miesiące na zapewnienie dostępności), albo odmówi zapewnienia dostępności - będzie można złożyć skargę na brak dostępności do Prezesa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). A wtedy zapewnienie dostępności będzie już nakazane, a w przypadku braku realizacji nakazu w terminie, grozi grzywna w celu przymuszenia do wykonania nakazu zapewnienia dostępności.
Andrzej Chmielewski podkreśla, że wdrażanie dostępności będzie długim i stopniowym procesem. – Problematyka dotyka bardzo szerokich i różnorodnych problemów, więc spodziewam się, że wdrażanie ustawy będzie wyglądało inaczej w każdej gminie – dodaje.
Zobacz też w LEX: komentarz praktyczny analizujący Zadania jst związane z zapewnianiem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oraz sprawdź poradnik Ministerstwa Cyfryzacji dostępność cyfrowa w pytaniach i odpowiedziach.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
