Rzecznik Praw Obywatelskich skierował zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego: Czy gospodarstwo rolne przekazane następcy, pozostającemu w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, należy do majątku wspólnego małżonków, czy do majątku odrębnego następcy na zasadzie analogii do umowy darowizny?
Problem powstał na tle skarg wpływających do Rzecznika Praw Obywatelskich. Sąd Najwyższy w sposób rozbieżny rozumie przepisy ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.
Majątek wspólny małżonków
Wątpliwości dotyczą charakteru prawnego umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy. Wyjaśnienie zaistniałych rozbieżności jest szczególnie istotne dla tych następców, którzy w momencie zawierania umowy znajdowali się w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, w celu ustalenia przynależności nabywanego przez nich gospodarstwa rolnego – albo do majątku wspólnego małżonków, albo do majątku odrębnego następcy.
Zobacz również: Małżonkowie zapłacą od 1 lipca niższy ryczałt od najmu >>
Co prawda, po podjęciu przez Sąd Najwyższy uchwały sygn. akt III CZP 59/05 z 25 listopada 2005 r. w poszerzonym składzie siedmiu sędziów SN, rozbieżności wydawały się ostatecznie wyjaśnione. Niemniej jednak, uchwała ta dotyczy wyłącznie umów zawartych na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy z 1977 roku. Zgodnie z jej tezą, gospodarstwo rolne, przekazane na podstawie ustawy z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz o innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin następcy pozostającemu w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, należy do majątku wspólnego.
Zobacz też: Odpowiedzialność podatkowa małżonka i rozwiedzionego małżonka >>
Majątek odrębny
Postanowieniem z 18 kwietnia 2008 r., Sąd Najwyższy przyjął, że do umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy należy w drodze analogii stosować przepisy kodeksu cywilnego i innych ustaw o umowie darowizny. A zatem, gospodarstwo rolne, którego własność przeszła na następcę rolnika, pozostającego w związku małżeńskim i ustroju wspólności majątkowej, w wyniku zawarcia umowy przekazania gospodarstwa rolnego pomiędzy nim a przekazującym, weszło do jego majątku odrębnego.
Uzasadnienie tego stanowiska w istocie sprowadzało się do argumentu o nieodpłatności stanowiącej cechę wspólną jednej i drugiej umowy.
Przekazanie daje prawo do renty, darowizna - nie
Na gruncie ustawy z 1977 r. istniała ścisła zależność pomiędzy umową przekazania gospodarstwa rolnego następcy a otrzymaniem emerytury lub renty, podczas gdy zależność ta nie występowała przy umowie darowizny, która w ogóle nie dawała prawa do renty lub do emerytury. Choć obie te umowy były nieodpłatne, to jednak umowa przekazania miała dla przekazującego istotny cel gospodarczy, w przeciwieństwie do umowy darowizny.
Czytaj też: Uwzględnienie wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy przy ustalaniu zachowku >>
SN zwraca uwagę, że na gruncie ustawy z 1982 r. sytuacja przedstawiała się inaczej. Z jej przepisów wynika, że przekazaniem gospodarstwa rolnego, po spełnieniu określonych warunków, jest również darowizna tego gospodarstwa, a nawet jego sprzedaż na rzecz dowolnej osoby fizycznej lub prawnej. A każde przekazanie gospodarstwa rolnego, a więc także jego darowizna lub sprzedaż, jest jednym z trzech łącznych warunków uprawniających rolnika do renty lub emerytury. Wobec tego, według Sądu Najwyższego, na gruncie ustawy z 1982 r., rolnik miał wybór zarówno co do formy przekazania gospodarstwa, jak i osób, którym je przekaże, a każde przekazanie wywoływało taki sam skutek - otrzymanie od państwa renty lub emerytury.
W związku z tym SN uznał, że pomiędzy umową przekazania gospodarstwa rolnego zawartą na gruncie ustawy 1982 r. a umową darowizny nie zachodzą istotne różnice: obie te umowy mają taki sam charakter i prowadzą do tych samych skutków.
Drugi pogląd SN jest kontynuacją stanowiska wyrażonego w uchwale siedmiu sędziów SN z 2005 r. (dotyczącej umów zawartych na podstawie ustawy z 1977 r.).
Wyłączenie z majątku wspólnego
Zgodnie z nim umowa przekazania gospodarstwa rolnego zawarta na podstawie ustawy z 1982 r. przez jednego z małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej prowadzi do włączenia tego gospodarstwa do majątku wspólnego małżonków.
Uzasadniając przedstawione stanowisko, SN zwraca uwagę, że umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy jest składnikiem systemu emerytalnego i rentowego rolników. A jej celem jest uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Z tym wiąże się wzajemna zależność umowy i decyzji w przedmiocie tych świadczeń polegająca na tym, że utrata mocy jednej pociąga za sobą utratę mocy drugiej z tych czynności.
Uchwała pozytywna
Rzecznik opowiada się za stanowiskiem o odrębności umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy zawartej w trybie ustawy z 1982 r. od umowy darowizny. Wobec tego należy przyjąć, że gospodarstwo rolne przekazane następcy pozostającemu w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.
SN w uchwale podjętej 21 czerwca br. stwierdził, że gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin następcy pozostającemu w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.
Uchwałę podjęto w składzie: Pierwszy Prezes SN Małgorzata Manowska (przewodnicząca), SSN Tomasz Szanciło (sprawozdawca), SSN Ewa Stefańska, SSN Krzysztof Wesołowski, SSN Marcin Krajewski, SSN Kamil Zaradkiewicz, a także - SSN Mariusz Łodko.
Sygnatura akt III CZP 106/22, uchwała 7 sędziów Izby Cywilnej SN z 21 czerwca 2023 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
