Adwokaci chcą zmian w „urzędówkach”, ale protest w ostateczności

Krajowy Zjazd Adwokatury przyjął trzy uchwały wzywające ministra sprawiedliwości do podjęcia prac legislacyjnych w zakresie „urzędówek”. Chodzi m.in. o ich urealnienie, ale też o stworzenie - z udziałem przedstawicieli samorządów zawodowych: adwokatów i radców prawnych - kompleksowego projektu reformy zasad przyznawania, finansowania i organizacji pomocy prawnej z urzędu, obejmującego pomoc sądową i przedsądową oraz system poradnictwa prawnego realizowanego obecnie w ramach nieodpłatnej pomocy prawnej. Nie przeszedł natomiast pomysł zorganizowania na przełomie przyszłego roku ogólnopolskiej akcji protestacyjnej.

„Urzędówki” wielokrotnie wybrzmiewały podczas zakończonego XIV Krajowego Zjazdu Adwokatury. Znalazły swoje miejsce m.in. wśród priorytetów w uchwale programowej. Mówiła o nich też wiceministra sprawiedliwości Maria Ejchart, zapowiadając – od stycznia 2026 r. – kolejną podwyżkę. Trzy projekty uchwał, które ostatecznie zostały przyjęte, dotyczą szczegółowo tej kwestii. Adwokaci uważają, że zmiany punktowe – podnoszenie stawek w określonych kategoriach spraw – są dobrym kierunkiem, ale niewystarczającym. Od dawna domagają się zmian modelu wynagradzania za świadczenie pomocy prawnej z urzędu, co też znalazło wyraz w decyzjach Zjazdu. Temat pojawił się również na kilku zgromadzeniach izb adwokackich. Efektem były konkretne uchwały obligujące dziekanów do zaniechania – zazwyczaj na 30 dni – „wyznaczania i przekazywania do sądów powszechnych zarządzeń o wyznaczeniu pełnomocnika z urzędu oraz kandydata na kuratora w postępowaniu cywilnym i karnym” (w Łodzi protest ma trwać 60 dni). KZA również rozpatrywał propozycję ogólnopolskiego protestu – ta jednak nie uzyskała większości głosów delegatów.

Jednym z partnerów Zjazdu był Wolters Kluwer. 

Czytaj:  Prezes NRA: Mijająca kadencja to m.in. wzmocnienie pozycji adwokatów na rynku>>

 Prezes Rosati: Urzędówki i nieodpłatna pomoc prawna wymagają systemowych zmian>>

Wiceministra Ejchart: Wspieramy Adwokaturę i liczymy na dialog i wsparcie​>>

„Urzędówki” wymagają waloryzacji, dyżury mają być odpłatne

Jeden z projektów został przygotowany przez adwokatów: Roberta Pogorzelskiego, Michała Fertaka, Michała Wojtysiaka i Filipa Tohla. To właśnie ten projekt zawierał też propozycję protestu. Ostatecznie, po zmianach wprowadzonych w Komisji Wnioskowej, został przyjęty. Zgodnie z uchwałą KZA wzywa ministra do podjęcia prac nad zmianami legislacyjnymi w zakresie finansowania pomocy prawnej udzielanej przez adwokata z urzędu, w tym o wprowadzenie wymogu szczegółowego uzasadnienia odmowy przyznania pełnomocnikowi, obrońcy z urzędu, kuratorowi oraz reprezentantowi dziecka wynagrodzenia lub zwrotu wydatków we wnioskowanej wysokości.

Zgodnie z uchwałą mają też zostać wprowadzone:

• termin wymagalności wypłaty wynagrodzenia pełnomocników i kuratorów;
• zasada, że wynagrodzenie pełnomocnika przysługuje zawsze od Skarbu Państwa;
• mechanizm zaliczki na poczet wynagrodzenia oraz wydatków;
• coroczna waloryzacja stawki pełnomocników i kuratorów z uwzględnieniem przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce krajowej;
• szczegółowy katalog niezbędnych i uzasadnionych wydatków;
• uregulowanie wynagrodzenia pełnomocnika i kuratora za wszelkie czynności dokonywane w ramach prowadzonego postępowania z uwzględnieniem nakładu pracy;
• zasada, że wynagrodzenie przysługuje odrębnie za reprezentację każdego z uczestników postępowania, we wszelkich rodzajach postępowań;
• kwota bazowa wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu z odniesieniem do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce krajowej;
• mechanizm wznowienia postępowania w postępowaniu karnym w zakresie postanowień o kosztach pomocy prawnej;
• zasada, że kurator otrzymuje wynagrodzenie na poziomie wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu;
• regulacja dotycząca wynagrodzenia za składanie przez reprezentantów małoletnich sprawozdania sądowi opiekuńczemu;
• zasada wynagrodzenia za dyżury obrończe.

– Postulatów uchwały jest wiele, ale najważniejszy dotyczy tego, by stawki za pomoc prawną świadczoną z urzędu były wreszcie stawkami godnymi, waloryzowanymi i wypłacanymi na bieżąco, a nie po kilku latach – mówił serwisowi Prawo.pl mec. Robert Pogorzelski. Dodał, że istotna jest również kwestia dyżurów – a konkretnie tego, by adwokat za stan gotowości otrzymywał wynagrodzenie. – Chodzi także o stawki dla kuratorów. Jest już jednak projekt w tym zakresie – chcielibyśmy, żeby kurator otrzymywał 100 proc. stawki jeszcze w tym roku – zaznaczał.

– Naszym celem jest wywarcie presji na Ministerstwo Sprawiedliwości, ale też Ministerstwo Finansów, jak również na sądy powszechne, w zakresie tego, by te stawki wreszcie reformować – i to nie punktowo, ale kompleksowo. A do czasu tej reformy – by stosować te rozwiązania, które już obecnie obowiązują i pozwalają na przyznawanie adwokatom, radcom wyższych stawek za świadczenie pomocy prawnej z urzędu. Chodzi o ucywilizowanie tej instytucji. Myślę tutaj choćby o zaliczkach, podwyższeniu wynagrodzenia w związku z większym nakładem pracy pełnomocnika, ale też o odszkodowaniach za ten okres, kiedy TK zakwestionował wysokość „urzędówek”, a MS nie wprowadziło w życie stosownych zmian. Prokuratorzy, sędziowie zdołali wywalczyć swoje wyrównania – i w mojej ocenie nam się one też należą – mówił jeszcze przed KZA Filip Tohl, adwokat, członek Stowarzyszenia Adwokackiego „Defensor Iuris”.

Sprzeciw, bo „urzędówki” zbyt niskie – protest w ostateczności

W takim samym kierunku idzie uchwała przyjęta na podstawie projektu przygotowanego przez adwokatów: Leszka Cholewę, Pawła Gierasa, Pawła Makowskiego i prezesa Przemysława Rosatiego. Zawiera wskazanie, że „każdy ma prawo do korzystania z pomocy prawnej, a na zasadach określonych w ustawie może korzystać z obrońcy z urzędu (art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej), koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ponosi Skarb Państwa (art. 29 ust. 2 Prawa o adwokaturze), każdy ma prawo do godziwego wynagrodzenia, a minimalną jego wysokość lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa (art. 65 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej), a obowiązkiem Państwa jest takie ukształtowanie systemu pomocy prawnej, w tym pomocy prawnej z urzędu, aby obywatelom zapewnić profesjonalny i realny dostęp do tej pomocy”.

Równocześnie, na jej podstawie KZA wyraża stanowczy protest i domaga się od władz Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności od ministra sprawiedliwości, niezwłocznego podjęcia rzeczywistych działań zmierzających do urealnienia wysokości wynagrodzeń za czynności adwokackie, w tym szczególnie za świadczenie pomocy prawnej z urzędu, a Naczelną Radę Adwokacką zobowiązuje do aktywnego współdziałania w wypracowaniu racjonalnych rozwiązań w zakresie zasad wykonywania pomocy prawnej z urzędu.

Jest też mowa o akcji protestacyjnej. Zgodnie z tą uchwałą, w przypadku braku satysfakcjonującego rozwiązania sprawy wynagrodzeń adwokatów za pomoc prawną świadczoną z urzędu do dnia 31 grudnia 2025 r., Krajowy Zjazd Adwokatury upoważnia Naczelną Radę Adwokacką do podjęcia „wszelkich, uwzględniających fundamenty ustrojowe Adwokatury i prawo każdego obywatela do sądu, działań zmierzających do skutecznego wyegzekwowania realizacji postulatów środowiska adwokackiego w zakresie zasad wykonywania pomocy prawnej z urzędu, w tym podejmowania adekwatnych form protestu i pomocy w organizowaniu tego protestu”.

Apeluje się także „do środowiska radców prawnych, sędziów i prokuratorów, aby w ramach gestu solidarności poparły postulaty Adwokatury, a do całego środowiska adwokackiego, aby wsparły działania Naczelnej Rady Adwokackiej mające na celu ustalenie godziwych stawek za świadczoną pomoc prawną, ze szczególnym uwzględnieniem pomocy świadczonej z urzędu”.

Jak zmiany, to systemowe

Trzecią uchwałę zaproponował prezes Rosati. Zgodnie z nią KZA, uznając, że punktem kluczowym dla równego dostępu obywateli do wymiaru sprawiedliwości i ochrony godności ludzkiej jest sprawnie działający system tzw. prawa ubogich, „wzywa ministra sprawiedliwości do niezwłocznego stworzenia – z udziałem przedstawicieli samorządów zawodowych: adwokatów i radców prawnych – kompleksowego projektu reformy zasad przyznawania, finansowania i organizacji pomocy prawnej z urzędu, obejmującego pomoc sądową i przedsądową oraz system poradnictwa prawnego realizowanego obecnie w ramach nieodpłatnej pomocy prawnej”. Sam prezes w rozmowie z Prawo.pl nie wyklucza ogólnopolskiego protestu samorządu adwokackiego, „jeżeli po stronie ministerstwa nie dojdzie do głębokiej refleksji nad istotnym, nadal nierozwiązanym problemem, który przecież ciągnie się od 20 lat”.

– Uważam, że każda forma nacisku na ministra sprawiedliwości jest dobra, jeśli przynosi efekt. Więcej – uważam, że ta kadencja pokazała, że można konsekwentnie naciskać i przeprowadzać zmiany w obszarze związanym z wysokością wynagrodzeń za świadczenie pomocy prawnej z urzędu. Stawki za „urzędówki” pokazują też, jaki stosunek polskie państwo ma do osób, które korzystają z tzw. prawa ubogich. Bo przecież jeżeli ktoś, z różnych przyczyn życiowych, nie jest w stanie pokryć kosztów pomocy prawnej, korzysta z pomocy udzielonej z urzędu, dowiaduje się, że np. sprawa jego dziecka została wyceniona na 90 czy 180 zł. Albo – żeby bardziej przemówić do wyobraźni – że w sprawie o zabójstwo stawka wynosi 600 zł. To, jak państwo upora się z tym problemem, pokaże, na ile jest dojrzałe i na ile szanuje to, co jest zapisane w Konstytucji, czyli prawo każdego obywatela do rzetelnego procesu, także karnego – mówił serwisowi Prawo.pl prezes Rosati.

W jego ocenie remedium na problemy zarówno z „urzędówkami”, jak i systemem nieodpłatnej pomocy prawnej byłby kompleksowy projekt, łączący obydwa rozwiązania w jedno i proponujący nowe zasady. – To zamknęłoby problem niskich stawek za „urzędówki”, ale jednocześnie pozwoliłoby lepiej wydać pieniądze przeznaczane np. na nieodpłatną pomoc prawną – podsumowywał.

Czytaj: W Adwokaturze na umowę o pracę nadal nie ma miejsca – uchwała nie przeszła>>

Nie przeszedł protest ogólnopolski

Projekt uchwały adwokatów Roberta Pogorzelskiego, Michała Fertaka, Michała Wojtysiaka i Filipa Tohla zakładał też, że KZA zwróci się do Okręgowych Rad Adwokackich o zaniechanie w okresie od 1 grudnia 2025 roku do 31 stycznia 2026 roku wyznaczania i przekazywania do sądów powszechnych i administracyjnych, a także do Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego zarządzeń o wyznaczeniu pełnomocnika z urzędu i zarządzeń w sprawie wskazania kandydata na kuratora (z wyłączeniem spraw z zakresu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, konwencji Haskiej oraz spraw  o wyrażenie zgody na zabieg leczniczy), jak również do Okręgowych Rad Adwokackich o wstrzymanie się z przekazaniem sądom w terminie wynikającym z obowiązujących przepisów list obrońców w sprawach karnych, list kuratorów, list reprezentantów dziecka oraz list adwokatów dyżurujących w trybie przyspieszonym do 31 stycznia 2026 roku. 

Zjazd miałby również zaapelować do sędziów sadów powszechnych oraz administracyjnych, a także do Sędziów Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego aby w ramach gestu solidarności ze środowiskiem adwokackim w okresie od 1 grudnia 2025 roku  do 31 stycznia 2026 r. nie wyznaczali terminów rozpraw i posiedzeń w sprawach, w których występuje adwokat świadczący pomoc prawną z urzędu, reprezentant lub kurator, a w przypadku wyznaczenia takiego terminu, aby niestawiennictwo adwokata zostało uznane za usprawiedliwione (z wyłączeniem spraw, w których stosowane jest tymczasowe aresztowanie a także spraw z zakresu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, konwencji Haskiej oraz spraw o wyrażenie zgody na zabieg leczniczy).  Głosowano to odrębnie i ostatecznie blisko 93 proc. delegatów wypowiedziało się przeciw.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.