Powód Jan N. w pozwie z października 2022 r. przeciwko bankowi, wniósł o zapłacenie przez pozwanego 186 tys. 458 zł, wraz z ustawowymi odsetkami i ustalenie, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe zawarta w lipcu 2008 r. przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego - jest nieważna.
Niedozwolone klauzule
Chodziło o umowę kredytu wyrażonego we frankach szwajcarskich na cele mieszkaniowe. W uzasadnieniu powód wskazał, że ma interes prawny w wytoczeniu powództwa, gdyż postanowienia umowy miały niedozwolony charakter.
Powód swe stanowisko dotyczące żądania zwrotu świadczeń nienależnych opiera na teorii tzw. dwóch kondykcji. Polega ona na tym, że każda ze stron ma własne roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia: bank o zwrot kwoty wypłaconego nominalnie kredytu, a kredytobiorca o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz banku.
Czytaj w LEX: Nowacki Artur, Rozliczenie nienależnych świadczeń w związku z nieważnością umowy kredytu >
Podkreślił, że jego wolą jest ustalenie nieważności umowy i zwrot całości uiszczonych kosztów kredytowych, czego domagał się już w wezwaniu od pozwanego.
Powód podniósł, że nie był zobowiązany do spłaty kredytu w określonej kwocie, ale w wysokości ustalonej według zasad z postanowień umowy, czyli nieznanej na chwilę zawierania umowy kwoty we franku szwajcarskim, ustalonej na podstawie kursu kupna waluty proponowanego przez pozwanego. Sposób w jaki ustalony był kurs nie został podany w umowie.
WZORY DOKUMENTÓW:
Pozew dotyczący kredytu denominowanego (pozew frankowy - teoria dwóch kondykcji) >
Pozew dotyczący kredytu indeksowanego (pozew frankowy - teoria dwóch kondykcji) >
Obliczenie kursu waluty
W ocenie strony powodowej kwestionowane postanowienia nie są transparentne. W umowie kredytowej nie został ustalony sposób w jaki pozwany dokonywać będzie obliczenia kursu waluty. To zaś prowadzi do wniosku o nieważność umowy wynikającej z art. 353(1) k.c. w zw. z art. 58 par. 1 k.c. Zdaniem powoda zawarte w umowie kredytowej postanowienia, określające sposoby wyliczenia kwoty kredytu podlegające spłacie i wysokości rat kredytu, są abuzywne, a tym samym ich nie wiążą, co prowadzi do nieważności umowy, ponieważ zakwestionowane postanowienia określają główne świadczenia stron i nie można bez nich wykonywać umowy. Nadto podał, że kwestionowane postanowienia nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione oraz w sposób rażący naruszają jego interesy jako konsumenta.
W odpowiedzi pozwany bank zaprzeczył jakoby nie wypełnił obowiązku informacyjnego w zakresie dotyczącym ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu indeksowanego, a powód nie miał możliwości negocjowania treści postanowień umownych. Natomiast zobowiązanie powoda nie było wyrażone w walucie obcej. Niewątpliwie kredyt indeksowany do waluty obcej nie jest kredytem złotowym.
Zasadny zwrot nienależnych świadczeń
Sąd ustalił, że różnica między wysokością rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powoda na rzecz pozwanego, a wysokością rat kapitałowo-odsetkowych, które by były należne pozwanemu wynosi 50 tys. złotych,
Co ważne, 2 czerwca 2022 r. powód złożył pozwanemu oświadczenie, że umowa kredytu jest nieważna, względnie bezskuteczna w całości, bowiem są w niej zapisy sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa.
Według sądu zasadnym były żądania ewentualne powoda: ustalenia bezskuteczności postanowień umownych związanych z mechanizmem indeksacji kredytu oraz wywodzone z tej bezskuteczności żądanie zasądzenia określonej kwoty jako zwrotu świadczeń nienależnych z tytułu umowy, zaś żądanie główne - ustalenia nieważności spornej umowy oraz wywodzone z niej żądanie zapłaty w całości podlegały oddaleniu.
Czytaj też w LEX: Kohutek Konrad, Umowy kredytów frankowych – ocena na gruncie przesłanek nieważności i abuzywności >
Brak ściślejszych regulacji umownych dotyczących sposobu ustalania tych kursów sprawia, że mogły być one z góry i co do zasady jednostronnie wyznaczane przez bank.
Tej choćby potencjalnej - ale arbitralności - nie może przy tym zmieniać potencjalna okoliczność, że kursy faktycznie były powiązane z sytuacją gospodarczą, czy też sytuacją kursową na rynku międzybankowym, bowiem kredytobiorca na owo powiązanie bądź jego potencjalny brak, nie miał żadnego wpływu.
Przyznanie sobie takiego jednostronnego uprawnienia do nieskrępowanego i swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy, musiało tym samym prowadzić do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami. Zatem - naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 385(1) par 1 k.c. , przy czym ustalenie powyższego musi dotyczyć oceny na datę zawarcia umowy (uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17).
Zobacz linię orzeczniczą: Wskazanie właściwej chwili dla oceny czy postanowienie umowne jest niedozwolone >
W ocenie Sądu Okręgowego postanowienia umowy dotyczące ustalania i stosowania dwóch różnych rodzajów kursów miały charakter niedozwolony, a w związku z tym nie wiążą powoda, co z założenia od strony prawnego związania stron nakazuje ich eliminację z treści umowy.
Nie ma przy tym możliwości zastosowania, w miejsce wyeliminowanych postanowień, żadnego innego kursu waluty. Zgodnie bowiem z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy. Skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje.
Ważna umowa, ale należy się zwrot nadpłaty
Sąd Okręgowy w Olsztynie uznał, że nie ma podstaw do przyjęcia, że sporna umowa jest nieważna. Umowa istnieje i jest ważna, a jedynie jej postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji traktować należy jako niedozwolone. Dlatego na podstawie art. 189 k.p.c. oddalono powództwo główne o ustalenie nieważności umowy w całości, mimo istnienia po stronie powoda interesu prawnego w żądaniu ustalenia oraz wywodzone z nieważności umowy żądanie o zapłatę. Strony umowy mają możliwość ustalenia treści stosunków prawnych, aby wyeliminować z niego klauzule abuzywne i kontynuować wykonywanie umowy w sposób prawidłowy.
Z powyższych przyczyn uwzględnieniu podlegało natomiast żądanie ewentualne o ustalenie bezskuteczności wskazanych szczegółowo w pozwie postanowień umownych związanych z mechanizmem indeksacji oraz wywodzone z tejże bezskuteczności żądanie zapłaty. Dlatego, że uznanie abuzywności zakwestionowanych postanowień umownych było dla powoda podstawą prawną i faktyczną roszczenia o zapłatę sformułowanego w pierwszej kolejności (pkt III i IV wyroku).
Kwota nadpłaty wynikającej z wyeliminowania z umowy klauzul abuzywnych była zatem świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 k.c. i podlegała zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. Powołane przepisy przewidują obowiązek zwrotu korzyści uzyskanych kosztem innej osoby.
Sąd na podstawie art. 481 par. 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie od dochodzonej kwoty od dnia 26 maja 2023 r. do dnia zapłaty.
Powód poprzez wygraną w zakresie żądania ewentualnego wygrał proces w części.
Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z 6 czerwca 2023 r., sygn. akt: I C 1168/22
