Sąd Okręgowy w Poznaniu zadał Sądowi Najwyższemu pytanie prawne: Czy sprawa o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych z powództwa małoletniego dziecka przeciwko swojemu rodzicowi, której wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 tys. zł, podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu uproszczonym?
Wprowadzenie trybu uproszczonego
Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego z 4 lipca 2019 r. wprowadziła zmianę. Obecnie brzmi art. 505 ze znaczkiem 1 kpc że w postępowaniu uproszczonym rozpoznaje się sprawy o świadczenie, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza dwudziestu tysięcy zł, a w sprawach o roszczenia z rękojmi lub gwarancji – jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty. Spośród spraw wymienionych w § 1 nie rozpoznaje się w postępowaniu uproszczonym spraw:
- należących do właściwości sądów okręgowych;
- małżeńskich i z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi;
- z zakresu prawa pracy rozpoznawanych z udziałem ławników;
- z zakresu ubezpieczeń społecznych, z wyjątkiem spraw o rentę.
Sąd może rozpoznać sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym, jeżeli może to przyczynić się do sprawniejszego rozwiązania sporu.
Sąd Okręgowy podkreślił, że przepis ten wywołuje wątpliwości i rozbieżności w orzecznictwie sądów. Nie jest bowiem jasne, jakie świadczenia - inne niż alimenty - miałyby znaleźć się w kategorii „świadczeń z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi” i podlegać rozpoznawaniu w postępowaniu procesowym, w tym w postępowaniu uproszczonym.
Ponadto sąd wskazał, że przy interpretacji art. 505 (1) § 2 pkt 2 kpc - jako wykluczającego postępowania alimentacyjne między rodzicami i dziećmi z postępowania uproszczonego - powstaje pytanie, co z pozwami o alimenty dla dzieci od innych osób, np. dziadków. Sprawy alimentacyjne wydają się sprawami, których rozpoznanie w postępowaniu uproszczonym mogłoby służyć rozładowaniu przynajmniej części zaległości w sądach.
Groźba nieważności procesu
Według Sądu Okręgowego ważne są okoliczności przemawiające przeciw takiemu trybowi traktowania pozwów o alimenty. W trakcie postępowania, z uwagi na dynamicznie zmieniające się okoliczności życia dziecka, może zachodzić potrzeba zmiany powództwa - a to w postępowaniu uproszczonym nie jest możliwe. Podstawowym problemem jest istnienie poważnych wątpliwości co do właściwego trybu rozpoznania takich spraw przez sądy. A rozpoznanie sprawy w niewłaściwym trybie, w niewłaściwym składzie może doprowadzić do nieważności postępowania.
Sąd Najwyższy przychylił się do poglądu sądu pytającego i podjął uchwałę, zgodnie z którą w stanie prawnym po zmianie Kodeksu postępowania cywilnego z 4 lipca 2019 r. - sprawa o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych z powództwa małoletniego dziecka przeciwko rodzicowi, w której wartość przedmiotu sporu nie przekracza dwudziestu tysięcy złotych, nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym.
Prace w MS - trwają
W sprawie interweniował Rzecznik Praw Obywatelskich, który stwierdził, że jest świadom planów wprowadzenia specjalnego alimentacyjnego postępowania nakazowego, co stanowiło przedmiot prac parlamentu poprzedniej kadencji. Na fakt, że sprawy alimentacyjne miały w zamyśle ustawodawcy nie wchodzić w zakres postępowania uproszczonego, może wskazywać korelacja czasowa między pracami legislacyjnymi nad projektem alimentów natychmiastowych i alimentacyjnego postępowania nakazowego oraz nad projektem, który ostatecznie został uchwalony jako ustawa z 4 lipca 2019 r.
RPO stwierdził, że skoro projekt ten nie został jednak uchwalony, a prac nad nim zaniechano, obecnie sądy mają uzasadnione wątpliwości co do możliwości stosowania przepisów o postępowaniu uproszczonym w sprawach o alimenty.
Ministerstwo Sprawiedliwości w grudniu 2020 roku napisało rzecznikowi, że „ponownie podjęto prace zmierzające do reformy prawa rodzinnego, w tym również w obszarze realizacji obowiązku alimentacyjnego”.
Sygnatura akt III CZP 44/15, uchwała Izby Cywilnej z 16 lipca 2021 r.
