W przypadku niemożności wyegzekwowania alimentów na dziecko można również ubiegać się o przyznanie świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego, który ma na celu pomóc osobom, które nie otrzymują zasądzonych na dzieci alimentów, pomimo prowadzonej egzekucji komorniczej wobec rodzica zalegającego z alimentami. Dominujący w orzecznictwie pogląd zakłada, że osadzenie w zakładzie karnym nie powinno wpłynąć negatywnie na należne alimenty, bowiem wymaga tego dobro dziecka. Wobec tego należy orzec o alimentach, tak jak gdyby zobowiązany pozostawał na wolności i miał możliwość świadczenia pracy. Pojawiają się też poglądy wskazujące przede wszystkim, że możliwości zarobkowe więźnia wyznacza realna możliwość jego zatrudnienia w warunkach zakładu karnego i niemożność podjęcia pracy w czasie odbywania kary może nawet skutkować oddaleniem powództwa o alimenty.
Czytaj:
Premier: Będziemy pracować nad wdrożeniem alimentów natychmiastowych >>
Alimenty natychmiastowe się przeleżały, są niższe niż minimum zasądzane przez sądy >>
Co to jest obowiązek alimentacyjny
Obowiązek alimentacyjny - zgodnie z przepisami - to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Zgodnie z art. 138 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy obciąża on krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo i trwa tak trwa tak długo, dopóki uprawnione do alimentów dziecko nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać. Wciąż w pracach jest projekt zmian m.in. w k.r.i.o zgodnie, z którym rodzic nie będzie musiał płacić alimentów na dziecko, które ukończyło 25 lat.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w sprawie o ustalenie obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci >
I tu warto przypomnieć uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1995 r. (sygn. akt: III CZP 178/94). Wskazał on, że możliwości zarobkowe zobowiązanego do alimentacji, który odbywa karę pozbawienia wolności i nie jest zatrudniony, ustala się według zasad określonych w art. 135 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (a więc według usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego). Czyli ze względu na okoliczności sprawy sąd może nie uznać zmiany niekorzystnej dla możliwości zarobkowych zobowiązanego, jaką spowodowało umieszczenie go w zakładzie karnym.
Zobacz procedurę w LEX: Ustalenie istnienia obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka >
Z kolei w orzeczeniu z sierpnia 1995 r. ( III CZP 94/95) SN wskazał, że „nie jest uzasadnione jednakowe traktowanie takich spraw wniesionych przeciwko sprawcom nieumyślnych przestępstw w szczególności przestępstw komunikacyjnych, którzy swoim dotychczasowym postępowaniem nie dawali powodów do przypisywania im zachowań utrudniających realizację obowiązku alimentacyjnego i spraw dotyczących osób skazanych za czyny popełnione z pobudek chuligańskich, w szczególności wymierzonych przeciwko rodzinie, w okolicznościach wyraźnie wskazujących na negatywny stosunek sprawców do obowiązku alimentacyjnego (...) nie jest uzasadnione ocenianie we wszystkich wypadkach możliwości zarobkowych (majątkowych) osoby odbywającej karę pozbawienia wolności, nie zatrudnionej w zakładzie karnym, na podstawie ogólnej zasady, u podłoża której leży fikcja, że zobowiązany do alimentacji nie został pozbawiony wolności, a tym samym ustalenie zakresu świadczeń alimentacyjnych na podstawie zarobków, które pozbawiony wolności mógłby uzyskać, gdyby nie został umieszczony w zakładzie karnym".
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Znaczenie pozbawienia wolności obowiązanego do alimentów dla wymiaru wysokości rat alimentacyjnych >
Osadzony? Co z alimentami?
Zgodnie z art. 1081 Kodeksu postępowania cywilnego jeżeli dłużnik (alimentacyjny) odbywa karę pozbawienia wolności, wierzyciel może złożyć tytuł wykonawczy bezpośrednio dyrektorowi zakładu karnego, który obowiązany jest wypłacać wierzycielowi należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego.
Przy czym ta wypłata nie może być dokonywana, jeżeli wnioski złożyło kilku wierzycieli, a należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego nie wystarczają na zaspokojenie wszystkich należności tych wierzycieli lub jeżeli są zajęte przez organ egzekucyjny. W takim wypadku dyrektor zakładu karnego przekazuje wnioski do właściwego komornika. Z kolei jeśli egzekucja alimentów jest nieskuteczna, osoba uprawniona może zgłosić się do funduszu alimentacyjnego o wypłatę należnego jej świadczenia.
W tym przypadku trzeba jednak spełnić dodatkowe kryteria. Nie wystarczy bezskuteczna egzekucja zasądzonych alimentów. Kolejny warunek to nieprzekraczanie ustalonego kryterium dochodu. Obecnie to chodzi o dochód na osobę w rodzinie nie przekraczający 900 zł. Jeśli dochód zostanie przekroczony, obowiązuje mechanizm „złotówka za złotówkę”, czyli świadczenie z funduszu alimentacyjnego przysługuje w wysokości różnicy między tą kwotą a kwotą, o którą został przekroczony dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Konsekwencje utraty pracy lub niewykorzystywania możliwości uzyskania dochodu przez obowiązanego alimentacyjnie dla zakresu obowiązku alimentacyjnego >
Co istotne dłużnik alimentacyjny jest obowiązany do zwrotu właściwemu organowi należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej. Musi to nastąpić łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Odsetki są naliczane od pierwszego dnia następującego po dniu wypłaty świadczeń z funduszu do dnia spłaty. W praktyce wygląda to więc tak, że najpierw do dłużnika wysyła się decyzję o przyznaniu osobie uprawnionej świadczenia z funduszu i wysokości zadłużenia. Następnie wysyła się decyzję o zobowiązaniu do zwrotu kwoty, którą w trakcie tego okresu wypłacono.
Umorzenie? Więzienie nie wystarczy
Tu warto przypomnieć, że wojewódzkie sądy administracyjne stoją na stanowisku, że pobyt w zakładzie karnym nie może być przesłanką umorzenia świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego. Przykładem jest choćby orzeczeniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z 19 grudnia 2019 r. (sygn. akt II SA/Go 532/19).
Czytaj w LEX: Właściwość miejscowa organu przyznającego świadczenia z funduszu alimentacyjnego >
Przesłanki umorzenia należności powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych osobom uprawnionym z funduszu alimentacyjnego reguluje art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Przepis ten stanowi, że organ właściwy wierzyciela może na wniosek dłużnika alimentacyjnego umorzyć jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną. Sąd podkreślił jednak, że podejmowana w tym zakresie decyzja ma uznaniowy charakter a to oznacza załatwienie sprawy w sposób zgodny ze słusznym interesem obywatela, pod warunkiem, że nie stoi temu na przeszkodzie interes społeczny i możliwości organu.
Czytaj w LEX: Procedura zatrzymania i zwrotu prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu >
- Oznacza to, że wybór sposobu załatwienia wniosku zależy wyłącznie od woli organu nawet wtedy, gdy w sprawie zachodzą przesłanki uzasadniające jego uwzględnienie. Niemniej jednak nie może to oznaczać dowolności podjętego w tej sprawie rozstrzygnięcia - wskazał sąd. Podkreślił, że sprawowana przez niego kontrola polega wówczas na zbadaniu zgodności z prawem wydanej decyzji, ale bez wnikania w celowość rozstrzygnięcia. Celem prowadzonego postępowania jest bowiem ustalenie czy granice uznania nie zostały przekroczone, a stanowisku organu nie można przypisać cech dowolności. Musi ono więc mieć oparcie w zgromadzonym materiale, być umotywowane i logicznie poprawne.
Wskazał również, że samo odbywanie kary pozbawienia wolności nie może stanowić wystarczającej przesłanki do uwzględnienia wniosku, ponieważ stanowi ona efekt zabronionych działań. Przywołał też orzeczenia - np. wyroki NSA z: 14 stycznia 2010 r., sygn. akt I OSK 1166/09 oraz z 24 stycznia 2008 r., sygn. akt I OSK 544/07, zgodnie z którymi nie budzi wątpliwości, że sytuacja będąca efektem zawinionych działań zobowiązanego do alimentacji nie może zostać uznana za wyjątkową.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
