Skazani odzyskają prawo do skargi na przewlekłość postępowania

Senat skierował do Sejmu projekt ustawy, która ma przywrócić osobom skazanym prawo do wnoszenia skarg na przewlekłość postępowania wykonawczego oraz domagania się rekompensaty finansowej. Oznaczałoby to uchylenie przepisu, który po zmianach z listopada 2016 r. wyłączył możliwość wnoszenia takich skarg w postępowaniu wykonawczym, m.in. w sprawach o warunkowe przedterminowe zwolnienie czy odroczenie wykonania kary.

Senackie komisje: ustawodawcza oraz praw człowieka i praworządności przeprowadziły już 27 lutego pierwsze czytanie i poparły projekt nowelizacji ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (nazywanej ustawą o skardze na przewlekłość postępowania). Projekt zakłada przywrócenie prawa skazanych do składania skarg na przewlekłość postępowania wykonawczego. Jeszcze nie wiadomo, kiedy zajmie się nim cały Senat i kiedy trafi on do Sejmu.

Czytaj: RPO: Skazany powinien mieć prawo poskarżyć się na przewlekłość sprawy o przerwę w karze>>

Naruszona zasada równości wobec prawa

Senacka inicjatywa to reakcja na petycję obywatelską ze stycznia 2023 r., której autor stwierdził, że obowiązujące przepisy ograniczają konstytucyjne prawo do sądu oraz naruszają zasadę równości wobec prawa i wnioskował o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, dotyczącej zmiany ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, w celu umożliwienia skazanym pozbawionym wolności złożenia skargi o stwierdzenie przewlekłości postępowania sądowego z wniosku o warunkowe przedterminowe zwolnienie oraz możliwości zasądzenia na ich rzecz sumy pieniężnej. Stanowisko w tej sprawie zajął też Rzecznik Praw Obywatelskich, który w 2021 r. wsparł autora skargi do Trybunału Konstytucyjnego. Przypomniał, że Konstytucja stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd - art. 45 ust. 1. Dlatego w jego ocenie każdy obywatel, również pozbawiony wolności, powinien być uprawniony do środka ochrony prawnej, który pozwalałby mu zapewnić sprawne działanie sądu w jego sprawie. - Sprawność i efektywność są jednymi z podstawowych wartości sądowego stosowania prawa, jak też warunkami skuteczności prawa w ogóle. Nie ma również powodów, by osobom pozbawionym wolności odmawiać jednakowego traktowania przez władzę publiczną – stwierdził Rzecznik.

Reakcja na orzecznictwo ETPCz, czy ograniczanie praw?

Rzecznik przypomniał, że zaskarżony przepis art. 2 ust. 1b ustaw skargowej wszedł w życie 6 stycznia 2017 r. na podstawie ustawy z 30 listopada 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 2103). A w uzasadnieniu projektu tej ustawy jako powód wyeliminowania z porządku prawnego możliwości wniesienia skargi na przewlekłość postępowania wykonawczego wskazano fakt, że Europejski Trybunał Praw Człowieka nie wymaga dopuszczalności skargi w postępowaniu wykonawczym, chyba że w postępowaniu karnym orzeczono o prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym. Powołano się wtedy na wyrok Wielkiej Izby ETPCz w sprawie Perez przeciwko Francji z 12 lutego 2004 r. Stwierdzono w nim, że w sprawach wykonania kar i środków stricte karnych wystarczające są środki nadzoru administracyjnego. Wskazywano też, że ograniczenie kognicji umożliwi zarazem sprawniejsze rozpoznawanie skarg na przewlekłość co do istoty sprawy. Jednak nowelizacja ta wpisywała się w realizowany przez rząd Zjednoczonej Prawicy szerszy pakiet zmian ograniczających gwarancje procesowe i uprawnienia uczestników postępowań. Dlatego Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że pozbawienie środka prawnego przeciwdziałającego przewlekłości na etapie postępowania wykonawczego, będącego konsekwencją wprowadzenia do obrotu prawego art. 2 ust. 1b ustawy skargowej, jest nie do pogodzenia ze wskazanym przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9 czerwca 1998 r. obowiązkiem ustawodawcy ustalenia odpowiedniego prawa, w tym procedury, aby zainteresowany podmiot mógł skorzystać z prawa do sądu. TK zauważył także w tym orzeczeniu, że konstytucyjny zakres prawa do sądu jest szerszy niż zakres zawarty w prawie międzynarodowym, w tym m.in. w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. - Pojęcie sprawy w ujęciu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP powinno być rozumiane szeroko. Jest ono autonomiczne, nie można go objaśnić, stosując interpretacje zaczerpnięte z konkretnych gałęzi prawa cywilnego, administracyjnego czy karnego - wskazał RPO. TK dotąd nie rozpatrzył tej sprawy.

Czytaj w LEX: Nowelizacja ustawy o skardze na przewlekłość postępowania > >

Takie same prawa dla wszystkich uczestników postępowań

Prezentując projekt na posiedzeniu senackich komisji, senator Ewa Matecka powiedziała, że proponowane rozwiązanie zapewni osobom skazanym poszanowanie zasady równości wobec prawa, realizację prawa do sądu oraz prawa do wynagrodzenia za szkodę, jaką ponieśli w związku z niezgodnym z prawem działaniem władzy publicznej. - Proponowane rozwiązanie jest uzasadnione i konieczne, albowiem doprowadzi do przywrócenia stanu prawnego, który obowiązywał przed nowelizacją z 30 listopada 2016 r., która stawiała wówczas osoby osadzone, które chciały dochodzić swoich praw w zakresie przewlekłości postępowania przy rozpatrywaniu wniosków o warunkowe przedterminowe zwolnienie, w sytuacji gorszej niż uczestników innych postępowań - np. w postępowaniu karnym osoby podejrzane, oskarżeni czy strony postępowania cywilnego - dodała.

Podobną optykę prezentował w swoich wystąpieniach RPO. - Sytuacja osób skazanych, chcących dochodzić swoich praw w kontekście przewlekłych postępowań sądowych, jest w obecnym stanie prawnym gorsza, niż pozostałych uczestników postępowań karnych czy cywilnych. Ci drudzy bowiem, już w jednym postępowaniu z ustawy skargowej, mogą domagać się działań usprawniających tok postępowania, ale również uzyskać z tego tytułu odpowiednią kwotę pieniężną jako rekompensatę za przewlekłość – stwierdził. I podkreślił, że osoby skazane i pozbawione wolności, ubiegające się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, muszą dochodzić swoich praw w dwóch odrębnych postępowaniach - w ramach wewnętrznego nadzoru administracyjnego i w postępowaniu cywilnym na zasadach ogólnych.

Sprawdź w LEX: Skuteczność skargi na przewlekłość postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym (w świetle orzecznictwa) > >

Ministerstwo też nad tym pracuje

Senacki projekt ma poparcie ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości. Jednak wiceminister Arkadiusz Myrcha zwrócił uwagę, że senacka propozycja pokrywa się w pełni z inicjatywą, nad którą w tej chwili pracuje resort. - Problematyka, z którą my się mierzymy, będzie wykraczała poza ten projekt, bo chcemy dokonać takiej małej jednak rewolucji w postępowaniach z tytułu przewlekłości postępowania i znacznie zmodyfikować w ogóle instytucję skargi na przewlekłość tak, aby ona stała się narzędziem skutecznym - dodał. Projekt poparła także Prokuratura Krajowa. - Standard konstytucyjny gwarantujący prawo do sądu, również w tej kategorii spraw, nie pozostawia pola dyskusji właściwie co do istoty potrzeby proponowanej zmiany – stwierdził prokurator Dariusz Kuberski z Departamentu Postępowania Sądowego PK.

Jak jednak wyjaśnił Prawo.pl prof. Włodzimierz Wróbel, to rozwiązanie nie jest elementem projektu tzw. ustawy naprawczej, przygotowanego przez kierowaną przez niego Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego, mającej wycofać najbardziej rażące zmiany prawie z lat 2015 - 2023. - Projekt ustawy naprawczej koncentrował się na najbardziej rażących odstępstwach regulacji kodeksowych nowelizowanych w ostatnich latach w zakresie konstytucyjności i niezgodności z prawem traktatowym i unijnym. Skarga na przewlekłość nie była objęta pierwotnym projektem, bo jest to odrębna ustawa - to nie są przepisy rangi kodeksowej. Z tego co mi wiadomo, z ustawy naprawczej przejętej przez Ministerstwo Sprawiedliwości wyjęto cały pakiet zmian dotyczących Kodeksu karnego wykonawczego, z uwagi na to że Ministerstwo samo chciało przygotowywać nowelizację k.k.w w innym jeszcze zakresie - powiedział. I stwierdził, że prawdopodobnie są tam też zmiany dotyczące ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, o których mówi wiceminister Arkadiusz Myrcha.

Zobacz także w LEX: Zakres badania skargi na przewlekłość postępowania > >

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.