W ciągu ostatnich trzech dekad przetoczyło się w kręgach teoretyków i praktyków prawa wiele dyskusji na temat kształtu sądownictwa powszechnego oraz coraz silniej dostrzeganej potrzeby specjalizacji sądów w pewnych kategoriach spraw. Dyskusje te nie ominęły także spraw własności intelektualnej, które przez wiele lat rozstrzygane były w wydziałach cywilnych lub gospodarczych sądów powszechnych, przez sędziów których styczność z materią prawa autorskiego czy własności przemysłowej na co dzień była niewielka lub żadna.
Gruntowna zmiana, będąca uwieńczeniem kilkuletnich prac legislacyjnych, doprowadziła do utworzenia w lipcu 2020 r. wydziałów własności intelektualnej. Nowelizacja postrzegana była jako przełomowa i wprowadzająca Polskę do pierwszej ligi państw, które kładą nacisk na ochronę praw własności intelektualnej. Opublikowany ponad dwa miesiące temu projekt ustawy o ustroju sądów powszechnych budzi więc tym większe zainteresowanie, zważywszy że zawiera on propozycje zmian mogące być postrzegane nawet jako krok wstecz. Z tych względów warto sobie postawić pytania dokąd zmierzają projektowane zmiany i jaka jest wizja Ministerstwa Sprawiedliwości dotycząca sądów własności intelektualnej?
Decyzja ważna dla bezpieczeństwa prawnego obrotu gospodarczego
Pytanie to jest o tyle istotne, że orzekający w tej dziedzinie sędziowie, zmagają się co dzień ze sporym wyzwaniem oraz odpowiedzialnością, gdyż wydawane przez nich orzeczenia, nie tylko regulują relację pomiędzy dwoma podmiotami (powodem i pozwanym), ale wywołują często skutek zarówno na polskim, jak również na unijnym rynku, wpływając na sytuację zarówno przedsiębiorców jak i konsumentów. Przykładowo, orzeczenia w sprawach z zakresu własności intelektualnej mogą skutkować wycofywaniem z rynku całych partii towarów, blokowaniem usług, a nawet odwoływaniem masowych imprez, czy zmianą wystroju sieci sklepów lub restauracji. Nie stanowi zatem zaskoczenia, że od lat uczestnicy obrotu gospodarczego, korporacje zawodowe profesjonalnych pełnomocników, ale również i sami sędziowie aktywnie działali na rzecz powstania i rozwoju wyspecjalizowanego sądownictwa z zakresu prawa własności intelektualnej. Wszak na szali znajduje się bezpieczeństwo prawne obrotu gospodarczego oraz rozwój polskiej przedsiębiorczości i innowacyjności.
Czytaj:
Romanowski: W sądach własności intelektualnej coraz więcej spraw, świetnie spełniają swoje zadanie>>
Biznes chwali łatwiejszy dostęp do sądów własności intelektualnej>>
Jak było…
Do lipca 2020 r. sprawy z zakresu prawa własności intelektualnej rozpatrywali sędziowie orzekający w wydziałach cywilnych i gospodarczych. Wyjątek stanowiły sprawy z zakresu unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych, które podlegały właściwości Sądu Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych.
Rozproszenie spraw z zakresu własności intelektualnej po wydziałach sądów w całej Polsce powodowało, że poszczególni sędziowie rzadko mieli z nimi styczność, a bacząc na znaczne obciążenie innymi sprawami, zazwyczaj nie mieli możliwości, aby na potrzeby jednostkowej sprawy zgłębić tematykę w sposób wystarczający. Obowiązujący do 2020 r. system prawny przede wszystkim nie zapewniał odpowiedniej specjalizacji sędziów.
Czytaj w LEX: Dziurda Marcin - Postępowanie w sprawach własności intelektualnej z perspektywy systemowej >>>
Czytaj w LEX: Regulacja sądownictwa do spraw własności intelektualnej a konstytucyjne prawo do sądu >>>
Przełomowy lipiec 2020 r. – wyodrębnienie sądów własności intelektualnej
Na podstawie ustawy z 13 lutego 2020 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 1 lipca 2020 r., utworzono sądy własności intelektualnej. Przy czym nazwa ta stanowi niejako skrót myślowy, ponieważ ustawodawca nie zdecydował się na wyodrębnienie w ramach sądownictwa powszechnego innego rodzaju sądów, powołanych do orzekania w tej kategorii spraw. Brak jest obowiązku tworzenia wydziałów własności intelektualnej w poszczególnych sądach, a przepisy ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, w ogóle nie wymieniają w ramach podziału sądów wydziałów własności intelektualnej. Podstawą do ich powołania jest natomiast przepis art. 18a ww. ustawy, stanowiący że w sądach mogą być tworzone wydziały inne niż wymienione. Kompetencje organizacyjne w tym zakresie przyznane zostały Ministrowi Sprawiedliwości mocą dwóch rozporządzeń i zarządzeń z 29 czerwca 2020 r.
I tak z dniem 1 lipca 2020 r. rozpoczęły funkcjonowanie wyspecjalizowane wydziały do spraw własności intelektualnej: w Sądach Okręgowych w Warszawie, Gdańsku, Katowicach Poznaniu, Lublinie oraz dwa wydziały odwoławcze w Sądach Apelacyjnych w Warszawie i Poznaniu. Wydział własności intelektualnej Sądu Okręgowego w Warszawie, na skutek reformy stał się dodatkowo jedynym w Polsce właściwym do orzekania w sprawach własności intelektualnej dotyczących m.in. wynalazków, programów komputerowych czy tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym. Zmiana spowodowała równocześnie likwidację Sądu Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych.
Czytaj w LEX: Środki pomocnicze w prawie własności intelektualnej i ich sfery zastosowania >>>
Czytaj w LEX: Obowiązkowy udział fachowych pełnomocników w postępowaniu w sprawach własności intelektualnej >>>
Wyspecjalizowane sądy, będące odpowiedzią na postulaty przedsiębiorców, teoretyków jak i praktyków prawa, miały na celu zagwarantowanie wysokiego poziomu merytorycznego orzekających w nich sędziów oraz jednolitej i stabilnej linii orzeczniczej w sprawach własności intelektualnej. Celem regulacji było więc umożliwienie sędziom, w ramach już istniejących struktur sądowych, nabycie specjalizacji w tej kategorii spraw. Po niespełna dwóch latach od powstania sądów własności intelektualnej dostrzegalny jest wzrost doświadczenia i kompetencji sędziów, którzy orzekają w tych sądach. Tym samym założenia które legły u podstaw nowelizacji z 2020 r., i które umożliwiły powstanie sądów własności intelektualnej, są stopniowo realizowane.
Czytaj w LEX: Obowiązkowy udział fachowych pełnomocników w postępowaniu w sprawach własności intelektualnej >>>
Czytaj w LEX: Możliwości wykorzystania praw własności intelektualnej przez producentów oprogramowania >>>
A jednak kolejna zmiana na horyzoncie…
26 kwietnia 2022 r. opublikowano na stronie Rządowego Centrum Legislacji projekt ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych z 15 marca 2022 r. (nr projektu UD322). Proponowana regulacja w istotnym zakresie zmienia dotychczasowy kształt i sposób organizacji sądownictwa powszechnego. Zmiany można podsumować jako „spłaszczenie struktury sądów”, poprzez zniesienie jednego szczebla sądów (sądów rejonowych), ograniczenie okręgów sądowych oraz zmniejszenie liczby stanowisk funkcyjnych. Co więcej, proponowana regulacja dotycząca organizacji wewnętrznej sądów zmierza do przekształcenia wydziałów w izby. Zgodnie z projektem ustawy w każdym sądzie okręgowym powstaną izby cywilna, karna i rodzinna oraz mogą być utworzone izba pracy i izba gospodarcza właściwa dla spraw gospodarczych, z zakresu własności intelektualnej, z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw, a także do spraw rejestrowych. Warto zwrócić uwagę, że projektodawca wyodrębnił jednocześnie dwie kategorie spraw – sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów oraz prawa zamówień publicznych - do odrębnych jednostek redakcyjnych. Projekt nie przewiduje natomiast wyodrębnienia sądów własności intelektualnej, które zostały ulokowane w „szerokim” worku spraw gospodarczych.
Zobacz PROCEDURY w LEX krok po kroku:
- Wyjawienie lub wydanie środka dowodowego w sprawach własności intelektualnej >
- Wszczęcie postępowania w sprawach własności intelektualnej >
- Zabezpieczenie środka dowodowego w sprawach własności intelektualnej >
- Wezwanie do udzielenia informacji w sprawach własności intelektualnej >
W konsekwencji planowanej reformy sądownictwa, utworzone 1 lipca 2020 r., wydziały własności intelektualnej w sądach okręgowych w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu, Katowicach i Lublinie znikną jako odrębne i wyspecjalizowane jednostki organizacyjne. Jakkolwiek utworzenie izb gospodarczych w tych sądach, z uwagi chociażby na rozmiar ośrodków miejskich, jest pewne, to nie można przewidzieć czy Minister Sprawiedliwości w oparciu o treść ww. przepisów, ponownie przekaże im rozpoznawanie spraw własności intelektualnej (wyjątkiem jest tutaj Sąd Okręgowy w Warszawie z uwagi na regulację szczególną zawartą w treści art. 479(90) par. 2 k.p.c.). Z ustnych zapowiedzi Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, iż dąży ono do zwiększenia ilości sądów, którym powierzone jest orzekanie w tej kategorii spraw, jednakże brak na tym etapie publikacji projektów aktów wykonawczych do ustawy uniemożliwia określenie, o które jednostki może chodzić.
Czytaj w LEX: Postępowanie dowodowe w ramach postępowania odrębnego z zakresu własności intelektualnej >>>
Czytaj w LEX: Zabezpieczenie środka dowodowego obowiązującego wyłącznie w sprawach własności intelektualnej >>>
Nawet jednak gdyby tak się stało, nie można także przyjąć założenia, że sędziowie dotychczas orzekający w wydziałach własności intelektualnej, będą mieli zagwarantowane utrzymanie specjalizacji. Projektodawca przewidział bowiem w art. 39 par. 1 pkt 2 projektu ustawy, że to do kompetencji Prezesa izby, będzie należało sporządzenie, po zasięgnięciu opinii sędziego wizytatora tej izby, projektu podziału czynności w izbie, który określa m.in. zakres obowiązków sędziów i referendarzy sądowych i sposób ich uczestniczenia w przydziale spraw, przy uwzględnieniu szczególnych kwalifikacji sędziów i referendarzy sądowych w poszczególnych dziedzinach prawa. O ostatecznym przydziale sędziów do izb sądu oraz podziale czynności decydował będzie jednak Prezes sądu (art. 39 par. 8), a specjalizacja sędziego w rozpoznawaniu określonych spraw nie jest dla Prezesa sądu wiążąca (art. 39 par. 6). Wprowadzona specjalizacja jest więc zależna od Ministra Sprawiedliwości (o, ile wyda on rozporządzenie, w którym przekaże rozpoznawanie spraw własności intelektualnej określonemu sądowi) i Prezesów poszczególnych izb i sądów.
Przeciwko gwarancji utrzymania specjalizacji sędziów aktualnie orzekających w tej kategorii spraw, może również świadczyć rotacja kadry sędziowskiej. Część z 16 sędziów, którzy rozpoczynali orzekanie w sądach własności intelektualnej z dniem 1 lipca 2020 r. (bądź kontynuowali po likwidacji XXII Wydziału – Sądu Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych), orzeka aktualnie już w innych jednostkach.
Perspektywa rozproszenia orzekania
Skutkiem proponowanej reformy może być więc przynajmniej częściowy powrót do stanu rzeczy sprzed 1 lipca 2020 r. i rozproszenie rozpoznawania spraw własności intelektualnej pomiędzy sądy powszechne w ramach ogromnej struktury jaką będzie izba gospodarcza (skupiająca kilkudziesięciu lub więcej sędziów). Należałoby oczekiwać, że poświęcony przez orzekających w sądach własności intelektualnej sędziów czas i zdobyte doświadczenie nie zostaną zaprzepaszczone. Zachowanie specjalizacji sędziów orzekających dotychczas można oceniać zarówno z perspektywy profesjonalistów, oczekujących najwyższego merytorycznego poziomu od sędziów rozpoznających sprawy jak i przeciętnego obywatela, któremu zależy na rozsądnym gospodarowaniu środkami pochodzącymi z jego podatków.
Proponowana zmiana może mieć również ujemny wpływ na wypracowaną przez ostatnie dwa lata praktykę i postępujące powoli ujednolicanie orzecznictwa, tworząc jednocześnie ryzyko przydzielenia sprawy np. o naruszenie prawa do znaku towarowego, sędziemu niemającemu wiedzy lub doświadczenia w tej materii. Proponowana zmiana utrudni zwłaszcza kształtowanie jednolitego orzecznictwa wewnątrz danej jednostki. Łatwiej bowiem przewodniczącemu wydziału organizować narady orzeczników w niewielkim i wyspecjalizowanym wydziale, np. w celu przedstawienia zagadnień prawnych budzących wątpliwości oraz zagadnień, w których orzecznictwo wydziału jest niejednolite (par. 80 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości - Regulamin urzędowania sądów powszechnych), niż w dużej strukturze jaką będzie projektowana izba sądu okręgowego. Również organizacja narad lub szkoleń pomiędzy poszczególnymi jednostkami może być utrudniona. Dotychczas bowiem sędziowie orzekający w sądach własności intelektualnej starają się spotykać w ramach szkoleń dwa razy do roku w ośrodkach szkoleniowych Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.
Wyodrębnienie sądów ds. własności intelektualnej uzasadnione
Uwagi do projektu ustawy w tym przedmiocie zgłoszone zostały m.in. przez Polską Izbę Rzeczników Patentowych w piśmie z 16 maja 2022 r. oraz Urząd Patentowy RP w piśmie z 10 maja 2022 r. W obydwu stanowiskach potwierdzono zasadność wyodrębnienia sądów ds. własności intelektualnej, pozytywnie oceniając dotychczasowe funkcjonowanie wydziałów własności intelektualnej i podkreślając wysokie wymagania w zakresie specjalizacji przez orzeczników.
W stanowisku Polskiej Izby Rzeczników Patentowych zgłoszono także wątpliwość co do zgodności proponowanych zmian z obowiązującymi regulacjami unijnymi w zakresie dotyczącym orzekania w sprawach unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych. Zgodnie z art. 80 rozporządzenia Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych oraz z art. 123 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej, Państwa Członkowskie wyznaczają na swoich terytoriach możliwie jak najmniejszą liczbę sądów krajowych działających jako sądy pierwszej i drugiej instancji, które pełnią funkcje powierzone im na mocy powołanych rozporządzeń. Projekt ustawy przewiduje tymczasem jedynie możliwość powierzenia orzekania w tych sprawach konkretnym sądom o ile w ich strukturze utworzone zostaną izby gospodarcze.
Oceniając zatem całokształt omówionych propozycji wynikających z opublikowanego projektu ustawy, trudno jest zaprzeczyć, że stanowią one pewien krok wstecz. Proponowane zmiany mogą ujemnie wpłynąć na spójność i jednolitość orzecznictwa, zwłaszcza w najbardziej skomplikowanych sprawach własności intelektualnej, w tym tych określanych przez ustawodawcę jako techniczne (dot. m.in. programów komputerowych czy wynalazków) oraz obejmujących unijne znaki towarowe i wzory wspólnotowe. Z punktu widzenia uczestników obrotu gospodarczego i specyfiki spraw, z którymi przychodzą do sądów własności intelektualnej, należy postulować utrzymanie odrębności organizacyjnej jednostek, niezależnie od ich nazwy i formy wyodrębnienia, którym powierza się orzekanie w tej kategorii spraw oraz zachowanie specjalizacji sędziów, którzy w nich dotychczas orzekali.
Autor: Michał Czubak, radca prawny, aplikant rzecznikowski w BWHS Wojciechowski Springer i Wspólnicy
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.