Rodzice nie dostaną wynagrodzenia za pomoc prawną

Sąd Okręgowy w Poznaniu przedstawił Izbie Cywilnej zagadnienie, czy matce pełnoletniego i ubezwłasnowolnionego całkowicie syna, wobec którego spoczywa na niej obowiązek alimentacyjny rodzica na rzecz nieusamodzielnionego dziecka, może być przyznane wynagrodzenie za sprawowanie opieki, pomimo że wynagrodzenia nie przyznaje się, gdy sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego?

Problem powstał na tle "niedostrzeżenia przez sąd II instancji różnicy między obowiązkiem alimentacyjnym a obowiązkami opiekuna prawnego ustanowionego dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie" - wskazał w uzasadnieniu uchwały sędzia Grzegorz Misiurek.

Oddalenie wniosku matki

SO w Poznaniu w II instancji rozpatrywał odwołanie matki niepełnosprawnego i całkowicie ubezwłasnowolnionego pełnoletniego syna - od zapadłego przed rokiem wyroku Sądu Rejonowego w Pile. Sąd I instancji oddalił wniosek matki dotyczący przyznania jej ze środków publicznych miesięcznego wynagrodzenia w wysokości 700 zł, zwłaszcza że wnioskodawczyni korzysta już z pomocy publicznej (pobiera świadczenie pielęgnacyjne).

Z jednej strony sąd drugiej instancji wskazał, że wynagrodzenia za opiekę nie przyznaje się, jeżeli sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego, czyli jest zgodne z powszechnie uznawanymi w społeczeństwie zasadami moralnego i uczciwego postępowania.
Uznał jednak, że sprawowanie opieki prawnej zawsze będzie czynić zadość zasadom współżycia społecznego.
Z drugiej strony, w wyniku wykładni językowej, doszedł do absurdalnego, jak sam przyznał, wniosku, że skoro wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego, to z treści przepisu zdaje się wynikać, iż – odwrotnie – jeżeli nie czyni zadość tym zasadom, to wynagrodzenie powinno być przyznane.

Dwa sposoby rozwiązania problemu

Sąd drugiej instancji, mając na uwadze cel, jaki ma realizować art. 162 par. 2 in fine k.r.o., oraz jego funkcję, wyłączenie odwołujące się do zasad współżycia społecznego przedstawił na dwa sposoby.
Pierwszy, że wynagrodzenie nie należy się, gdy bezpłatne sprawowanie opieki jest zgodne z zasadami współżycia społecznego (gdy objęcie opieki i jej wykonywanie stanowi wyraz realizacji osobistych powinności moralnych opiekuna wobec podopiecznego, które znajdują uznanie w powszechnie akceptowanych w społeczeństwie wartościach etycznych). Sąd odniósł tę sytuację do niniejszej sprawy, gdyż wnioskodawczyni jest matką podopiecznego, który – ze względu na głębokie upośledzenie – nigdy się nie usamodzielnił i nie usamodzielni się w przyszłości.
Ponadto obowiązek moralny wynikający z macierzyństwa dodatkowo wsparty jest jej obowiązkiem alimentacyjnym, ukształtowanym według zasady równej stopy życiowej (art. 133 par. 1 k.r.o.), w ramach zaś tego obowiązku mieszczą się nie tylko świadczenia majątkowe, ale również osobiste starania zobowiązanego o uprawnionego.

Z drugiej strony wskazany przepis można było zinterpretować w ten sposób, że wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli jego przyznanie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdy opieka jest sprawowana w sposób niewłaściwy, opiekun roztrwonił majątek podopiecznego lub dopuścił się wobec niego przestępstw. W tym rozumieniu, jako że wnioskodawczyni nie można postawić tego rodzaju zarzutów, wynagrodzenie byłoby jej należne. Tę wykładnię wspiera sama zasada odpłatności opieki wyrażona w art. 162 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Uchwała Izby Cywilnej z 10 stycznia 2025 r., sygnatura III CZP 35/24.

Nowość