Rada Legislacyjna przy premierze postawiła pytanie: czy obecny kształt Kodeksu postępowania cywilnego spełnia oczekiwania społeczne.
Wielokrotne i fragmentaryczne nowelizacje spowodowały, że wiele regulacji Kodeksu jest niespójnych, a niekiedy wręcz sprzecznych. Kodeks zatracił swoją przejrzystość i wewnętrzną logikę - uważają eksperci Rady Legislacyjnej i oddają, że w czasie epidemii potrzebne są zmiany w informatyzacji sądów, które zostałyby na dłużej.
Czytaj w LEX: Zabezpieczenie roszczeń w czasie epidemii >
Pełna informatyzacja
Jak wskazuje prof. Anna Hrycaj z Uczelni Łazarskiego, ekspert Rady legislacyjnej, zapewnienie wydolności sądownictwa powszechnego wymaga przyjęcia zdecydowanych rozwiązań, pozwalających na usprawnienie i przyspieszenie prowadzonych postępowań. To może być zrealizowane jedynie przez pełną informatyzację postępowań cywilnych. Informatyzacja pozwala na:
- przyspieszenie i usprawnienie postępowania;
- lepsze poinformowanie stron i uczestników postępowań;
- zmniejszenie kosztów postępowań sądowych i ogólnych kosztów funkcjonowania sądownictwa;
- zwiększenie transparentności postępowań;
- zwiększenie możliwości nadzoru nad działalnością administracyjną sądów.
Informatyzacja postępowań sądowych powinna obejmować komunikację, zarządzanie informacją oraz automatyzację czynności i powinna nastąpić w trzech sferach.
Zaplecze i serwis
Zdaniem prof. Hrycaj niezbędne jest stworzenie serwisów służących do pełnego załatwiania spraw sądowych przez system teleinformatyczny. - Utworzone dla sądownictwa platformy internetowe powinny być zasilone interaktywnymi formularzami, systemem pouczeń oraz aktualizowanych informacji dla użytkowników sieci. Platformy internetowe powinny pozwalać na uwierzytelnianie podmiotów i dokumentów, zapewnienie komunikacji elektronicznej oraz możliwość dostępu do elektronicznych akt - napisała w opinii.
Po drugie, w sferze wewnętrznej sądów niezbędne jest stworzenie odpowiedniego zaplecza informatycznego pozwalającego na pracę wyłącznie w systemie teleinformatycznym. Powinno to dotyczyć zarówno orzeczników jak i urzędników.
Czytaj: Tarcza 3 uchwalona, ale znowu bez e-komunikacji z sądem>>
Po trzecie, konieczne jest stworzenie narzędzi do zdalnego prowadzenia rozpraw. Obecna sytuacja związana z panującą pandemią i paraliżem sądów powszechnych jasno pokazuje, że niezbędne jest przyjęcie założenia, że również rozprawy, w tym także postępowanie dowodowe, mogą być w całości prowadzone w sposób zdalny.
Czytaj w LEX: Funkcjonowanie kancelarii prawnej i środki prawne w praktyce w sytuacji stanu zagrożenia epidemicznego koronawirusem >
Na czas epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego
- Kodeks postępowania cywilnego zawiera regulacje, które dotyczą sytuacji ekstremalnych, w których z przyczyn niezależnych (epidemia, klęska żywiołowa) sądy i strony nie mogą podejmować czynności - potwierdza Rada.
Zgodnie z art. 173 k.p.c. postępowanie ulega zawieszeniu z mocy prawa w razie zaprzestania czynności przez sąd wskutek siły wyższej. Ale przepis ten nie ma jednak zastosowania w postępowaniu upadłościowym i restrukturyzacyjnym. - Niewątpliwie niedokonanie czynności procesowej z powodu pandemii jest niedokonaniem czynności bez swojej winy. Oznacza to, że zawsze w takiej sytuacji powinno dojść do przywrócenia terminu. Niemniej jednak dla uniknięcia wątpliwości proponuje się przyjęcie określonych rozwiązań, które zabezpieczą interesy stron i uczestników postępowania w okresie pandemii - czytamy w opinii.
Czytaj w LEX: Prawa i obowiązki pełnomocników procesowych w praktyce w związku z koronawirusem >
Według ekspertów należałoby wprowadzić do Kodeksu postępowania cywilnego rozwiązania, które również stronom pozwolą na podejmowanie określonych czynności zdalnie. Takie rozwiązania są obecnie przyjmowane w ustawach szczególnych. 8 marca 2020 r. weszła w życie ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.
Została ona zmieniona ustawą z 31 marca 2020 r. oraz ustawą z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2. Jednak zdaniem ekspertów Rady Legislacyjnej należy rozważyć, czy docelowo nie należałoby wprowadzić do Kodeksu postępowania cywilnego określonych rozwiązań, które w przyszłości pozwoliłyby na sprawne działanie sądów i prowadzenie postępowań cywilnych, gdyby podobna sytuacja się kiedykolwiek powtórzyła.
Czytaj w LEX: Funkcjonowanie sądów i wymiaru sprawiedliwości w obliczu koronawirusa >
Możliwości składania e-pism
- Wydaje się celowe dodanie w art. 165 § 5, zgodnie z którym pismo procesowe wniesione w czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii przez pocztę elektroniczną na adres elektronicznej skrzynki podawczej sądu - uważa prof. Hrycaj. I dodaje, że pisma procesowe powinny być wnoszone w postaci poświadczonego elektronicznie odpisu pisma lub elektronicznej kopii pisma albo pisma opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym. - Należy przy tym zwrócić uwagę, że co do zasady również obecnie możliwe jest wniesienie pisma do sądu faksem albo za pośrednictwem poczty elektronicznej - zastrzega ekspertka.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody w trakcie pandemii >
Wysyłka korespondencji za pomocą poczty elektronicznej
Według Rady Legislacyjnej, w okresie stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego doręczenia powinny być dokonywane wyłącznie na podane adresy mailowe. - Wydaje się, że w tym zakresie można by przygotować regulacje odpowiednie do regulacji odnoszących się do tradycyjnych doręczeń, czyli z zachowaniem terminu 14 dni na odebranie pisma, a ewentualnie nawet z ponownym doręczeniem po upływie 7 dni od pierwszego doręczenia, chyba że adresat drogą elektroniczną potwierdził odbiór pisma - czytamy w opinii.
Posiedzenia w sposób zdalny
Zdaniem Rady Legislacyjnej stan zagrożenia epidemicznego, albo stan epidemii nie wyklucza możliwości pracy sądów, ale wyklucza możliwość pracy w bezpośrednim kontakcie z interesantami. - Ten czas powinien być wykorzystany w taki sposób, aby po zakończeniu stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii sprawy mogły się dalej sprawnie i bez niepotrzebnych przewlekłości toczyć. Konieczne jest więc przyjęcie rozwiązań, które pozwolą na zdalne prowadzenie wszystkich czynności sądowych, w tym również rozpraw. Należy podkreślić, że ze zdalnych możliwości prowadzenia rozpraw korzystają w czasie epidemii sądy na całym świecie – m.in. w USA, w Wielkiej Brytanii (m.in. przez skype’a); w Japonii (przy wykorzystaniu aplikacji Microsoft Teams) - czytamy w opinii.
Czytaj w LEX: Koronawirus jako siła wyższa a umowy cywilnoprawne >
Aplikacja Microsoft Teams jest obecnie instalowana na laptopach służbowych sędziów Sądu Okręgowego w Warszawie. Od marca 2020 r. w Sądzie Okręgowym w Warszawie przeprowadzane są także zdalne posiedzenia przygotowawcze – przy wykorzystaniu aplikacji Avaya Scopia.
Niezbędne jest przy tym korzystanie z rozwiązań technicznych, które umożliwiają szyfrowanie komunikacji, możliwość zabezpieczenia dostępu dodatkowym hasłem lub zablokowanie możliwości dostępu do trwającego posiedzenia.
Zmiany w zakresie składu sądu
Rada stwierdza też, że w okresie epidemii oraz stanu epidemicznego należy ograniczyć dokonywanie czynności przez sąd w składzie innym niż jednoosobowy tj. w składzie trzyosobowym oraz w składzie ławniczym. Wszelkie czynności, które są dokonywane w składach wieloosobowych powinien podejmować sąd w składzie jednoosobowym.
Czytaj w LEX: Definicja i rozpatrywanie przez sądy spraw pilnych w dobie koronawirusa i regulacji z tzw. tarczy antykryzysowej >
Zmiany w zakresie właściwości miejscowej
Według autorów opinii jest to konieczne niezależnie od tego czy ustawodawca przyjmie rozwiązania przewidujące możliwość zdalnego prowadzenia posiedzeń jawnych, w tym rozpraw. - Przede wszystkim należy przyjąć zmiany właściwości miejscowej sądów w sprawach z udziałem konsumentów poprzez wskazanie, że w czasie stanu zagrożenia epidemicznego jest właściwy sąd miejsca zamieszkania konsumenta. Rozwiązanie to powinno dotyczyć zarówno spraw z powództwa konsumenta, jak i spraw przeciwko konsumentom - czytamy w opracowaniu.
Czytaj w LEX: Koronawirus jako siła wyższa a odpowiedzialność za szkodę >
Zdaniem Rady Legislacyjnej tożsame rozwiązanie należy zaproponować również dla spraw o ochronę dóbr osobistych. Również w tym przypadku sądem wyłącznie właściwym powinien być sąd miejsca zamieszkania lub siedziby podmiotu dochodzącego ochrony.
Czytaj w LEX: Bieg terminu przedawnienia roszczeń w dobie epidemii >
Sprawdź również książkę: Nowelizacja KPC 2019. Pytania i odpowiedzi ebook >>
