To jedna ze zmian proponowanych „na szybko” przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. - Komisja zakończyła właśnie pracę nad pierwszą transzą, obejmującą blisko 200 zmian w kodeksie postępowania cywilnego, które przede wszystkim dotyczą przywracania dobrych standardów postępowania – poinformował Prawo.pl jej przewodniczący prof. Marek Safjan. Kolejne zmiany mają być przygotowane w projekcie kompleksowej reformy procedury cywilnej.
Czytaj: Prof. Safjan: Teraz ustawa naprawcza, potem kolejne zmiany z prawie cywilnym>>
Prof. Safjan: Będzie wiele zmian w prawie cywilnym, ale na razie bez nowego kodeksu>>
Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Rzewuski Maciej, Reforma KPC - odpowiedzi na kluczowe pytania związane z nowelizacją procedury cywilnej>
Sędzia zmuszany do weryfikacji swojego orzeczenia
W obecnym brzmieniu paragraf 5 art. 386 k.p.c. mówi, że w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd rozpoznaje ją w tym samym składzie, chyba że nie jest to możliwe lub powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu.
Czytaj: Duża reforma procedury cywilnej 2019 - zmiany już wchodzą w życie>>
Prof. Marcin Dziurda z Uniwersytetu Warszawskiego, obecnie członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, już wkrótce po wejściu tego przepisu w życie sygnalizował, że wywołał on ogromne kontrowersje - zarówno wśród pełnomocników, jak i sędziów. - O ile wcześniej art. 386 par. 5 k.p.c. stanowił, że w wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym składzie, to obecnie wyraża zasadę odwrotną - stwierdził. I dodał, że od początku były wątpliwości, czy sędzia powinien być ustawowo zmuszany do ponownego rozpoznania sprawy, jeżeli nie zgadza się z oceną prawną sądu drugiej instancji - ta zaś, zgodnie z art. 386 par. 6 k.p.c (Ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiąże zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy – przyp. redakcji) jest dla niego wiążąca. - Stąd zdarzające się odmowy zastosowania art. 386 par. 5 k.p.c. – twierdził. Tę ocenę potwierdza adwokat z Rzeszowa dr Izabela Pączek: Obecny stan prawny rodzi istotne wątpliwości co do zachowania bezstronności oraz „psychologicznej” gotowości do zmiany uprzednio zajętego stanowiska. Moja praktyka zawodowa potwierdza, że sędzia ponownie rozpatrujący własną sprawę – nawet przy świadomości związania oceną prawną sądu odwoławczego może nieświadomie dążyć do obrony pierwotnej koncepcji rozstrzygnięcia, co może negatywnie wpływać na jakość orzeczenia i zaufanie stron do sądu – powiedziała Prawo.pl.
Czytaj także artykuł w LEX: Romańska Marta, Zażalenie do Sądu Najwyższego na uchylenie wyroku przez sąd drugiej instancji>
Sędzia ma wydać wyrok niezgodny z własnym sumieniem?
Na potrzebę przywrócenia zasady obowiązującej przed nowelizacją z 2019 r. wskazywali też autorzy projektu zmian w k.pc., przygotowanego w ubiegłym roku przez ekspertów Ośrodka Badawczego Adwokatury. - Zmiana do art. 386 par. 5, podobnie jak nowela art. 367, ma za cel przywrócić stan prawny sprzed 7 listopada 2019 r., dzięki czemu po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania sąd rozpozna ją w innym składzie. Tak sformułowany przepis umożliwi pełną realizację konstytucyjnej zasady prawa do sądu. Zdaniem adwokatów, obserwacja praktyki i orzecznictwa sądów czyni zasadną tezę, że sąd, który już raz orzekł w sprawie, przy ponownym rozpoznawaniu sprawy będzie starał się utrzymać pierwotne orzeczenie (dopasowując jedynie uzasadnienie do wskazań wynikających z orzeczenia sądu drugiej instancji), choćby ze względu na uwarunkowania psychologiczne. - Z drugiej strony, ustawodawca nie może oczekiwać, że sędzia będzie wydawał wyrok niezgodny z własnym sumieniem, tylko dlatego, że sąd odwoławczy, uchylając sprawę do ponownego rozpoznania, miał w kwestii rozstrzygnięcia inny pogląd – można przeczytać w uzasadnieniu adwokackiego projektu. - Bardzo dobra zmiana, a ściślej - powrót do poprzedniej długoletniej regulacji – podkreśla dr Monika Strus-Wołos, współautorka tego projektu. I dodaje, że dzisiejsze brzmienie przepisu przypomina starą anegdotę adwokacką: spóźniony substytut wpada na salę rozpraw i wygłasza płomienną mowę w imieniu powoda. Sąd zwraca uwagę: „Panie mecenasie, ale pan reprezentuje pozwanego”, na co niespeszony adwokat przechodzi na drugą stronę sali i mówi: „Tak argumentowałby powód. Ale ja teraz wykażę, dlaczego jest to całkowicie błędne stanowisko”. - Pewnie psychologowie wyjaśniliby fachowo, dlaczego człowiek ma naturalną skłonność do obrony swoich poglądów czy ocen, a przyznanie się do pomyłki wymaga dojrzałości i pokory, także tej zawodowej. Na to zwraca uwagę uzasadnienie projektu. Ale jest jeszcze jeden aspekt. Ocena prawna wyrażona przez sąd drugiej instancji wiąże sąd pierwszej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Jeżeli więc sędzia pierwszej instancji, który już raz opracował uzasadnienie, jest przekonany do słuszności swojego stanowiska, a ocena prawna przecież może być dyskusyjna, to konieczność orzekania i uzasadniania wbrew swojemu sumieniu sędziowskiemu może budzić wątpliwości co do poszanowania konstytucyjnej zasady niezawisłości – dodaje dr Strus-Wołos. Także dr Pączek wskazuje, że rzeczywiście spotyka się sytuacje, w których uchylony wyrok wraca do tego samego sędziego. - Jest to szczególnie zauważalne w mniejszych sądach rejonowych lub wydziałach o ograniczonej obsadzie kadrowej. W takich przypadkach strony często wyrażają niepokój co do neutralności dalszego postępowania, co bywa również przedmiotem zarzutów apelacyjnych lub skarg kasacyjnych w kontekście naruszenia prawa do bezstronnego sądu - mówi.
Cena promocyjna: 71.11 zł
Cena regularna: 79 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 55.3 zł
Ustawowe instancyjne wyłączenie
Propozycja Komisji Kodyfikacyjnej zakłada powrót do tzw. instancyjnego wyłączenia sędziego, co sprowadza się do reguły, według której w razie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym składzie. Zdaniem Komisji obecny stan prawny, wymuszający na sędzim, który wydał wyrok w sądzie pierwszej instancji, ponowne orzekanie w sprawie po kasacji wyroku przez sąd drugiej instancji, nie zasługuje na aprobatę, a motywy, które stały za wprowadzeniem tego rozwiązania, związane z chęcią swoistego dyscyplinowania sędziego w związku z kasatoryjnym uchyleniem wydanego przezeń orzeczenia, są nieprzekonujące. - Sytuacja, w której sędzia, którego pogląd na sprawę nie został podzielony przez sąd drugiej instancji, obligowany jest do ponownego orzekania w tej samej sprawie z uwzględnieniem związania oceną prawną sądu drugiej instancji (art. 386 par. 6), może ponadto wywoływać niepożądane zjawisko swoistej „obrony” uprzednio zajętego stanowiska, co pozostaje ze szkodą dla neutralności sądu, a w konsekwencji rzetelności postępowania w sprawie – czytamy w uzasadnieniu projektu. Komisja Kodyfikacyjna zwraca też uwagę, że z tych m.in. powodów w art. 48 pkt 5 k.p.c (w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator), przewiduje się podstawę wyłączenia sędziego z mocy ustawy w związku z jego zaangażowaniem na wcześniejszych etapach postępowania lub zaangażowaniem w czynności, które mają stanowić przedmiot osądu.
- Zmiana art. 386 par. 5 k.p.c. wpisuje się w kierunek wynikający z tej regulacji; eliminuje także obecną asymetrię między sytuacją istniejącą po uchyleniu wyroku przez sąd drugiej instancji oraz przypadkiem kasatoryjnego uchylenia wyroku przez Sąd Najwyższy – podkreślają autorzy projektu.
- Projektowana nowelizacja, w mojej ocenie, stanowi zmianę korzystną z punktu widzenia gwarancji procesowych stron oraz standardów rzetelnego i bezstronnego postępowania sądowego - ocenia mec. Pączek. I dodaje, że jej wprowadzenie przyczyni się do wzmocnienia zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości, poprawy standardów bezstronności orzeczniczej oraz wyeliminowania potencjalnych źródeł nierównego traktowania stron. - Zmiana ta wpisuje się w potrzebę modernizacji procedury cywilnej w kierunku większej przejrzystości i sprawiedliwości procesowej - podsumowuje.
Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Rzewuski Maciej, Wyłączenie sędziego w postępowaniu cywilnym ze szczególnym uwzględnieniem nowelizacji KPC z 2023 r>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
