Kwestie związane z tajemnicą lekarską reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Zgodnie z przepisem art. 40 ust.1 lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Jak wynika z art. 40 ust. 2 pkt 1 lekarz jest zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w sytuacji, gdy zezwalają na to inne ustawy. Chodzi tu przede wszystkim o Kodeks postępowania karnego i art. 180 par. 2, który stanowi, że osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, dorady podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. 

Czytaj też: Tajemnica lekarska a zawiadomienie o przestępstwie>>

W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Co ważne, zgodnie z art. 40 ust. 3 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty - lekarz związany jest tajemnicą również po śmierci pacjenta. Od tego są wyjątki - np. jeśli zachowanie takiej tajemnicy może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia innych osób jeśli pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla niego skutkach jej ujawnienia. 

 

Czym jest tajemnica lekarska?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami tajemnica lekarska obejmuje informacje związane z pacjentem, uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu, w tym dotyczące diagnozy i terapii oraz wszelkie inne wiadomości, z którymi lekarz zapoznał się w związku z diagnozą i leczeniem, również niezwiązane bezpośrednio ze stanem zdrowia pacjenta. Takie informacje nie muszą być powierzona lekarzowi przez pacjenta, mogą też pochodzić od osób trzecich i - co ważne - podlegają ochronie także wtedy, gdy lekarz uzyska je wbrew woli pacjenta. Tajemnicą objęte są również informacje niedotyczące bezpośrednio pacjenta, a np. osób mu bliskich. To pacjent jest dysponentem tajemnicy i to on może decydować o tym, w jakim zakresie będzie ona chroniona, skoro zgodnie z ustawą może zwolnić lekarza z obowiązku jej zachowania.

Samej zgody pacjenta na zwolnienie z tajemnicy lekarza nie można domniemywać. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami i orzecznictwem musi mieć charakter wyraźny, przy czym sposób jej wyrażenia nie jest sformalizowany, zgoda ta może więc być zarówno ustna, jak i pisemna. Można ją odwołać w każdym momencie, nawet bez żadnego uzasadnienia czy wręcz bez przyczyny.

Za ujawnienie nawet dwa lata więzienia

Naruszenie przez lekarza zasady poufności rodzi jego odpowiedzialność prawną, począwszy od odpowiedzialności dyscyplinarnej, przez cywilnoprawną, skończywszy na karnej.

Zgodnie z art. 266 kodeksu karnego kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo do 2 lat pozbawienia wolności.

Par. 2 tego przepisu stanowi, że funkcjonariusz publiczny, który ujawnia osobie nieuprawnionej informację niejawną o klauzuli "zastrzeżone" lub "poufne" lub informację, którą uzyskał w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a której ujawnienie może narazić na szkodę prawnie chroniony interes, podlega karze do 3 lat pozbawienia wolności.

Sąd decyduje o zwolnieniu lekarza z tajemnicy

O zwolnieniu lekarza z tajemnicy zawodowej w postępowaniu przygotowawczym - w celu przesłuchania go w charakterze świadka na okoliczności nią objęte - decyduje sąd na wniosek prokuratora. Bez takiej zgody lekarz nie ma prawa udzielać organom procesowym informacji objętych tajemnicą lekarską. 

W praktyce do czasu wydania takiego postanowienia przez sąd, lekarz może odmówić składania zeznań co do faktów objętych tą tajemnicą. Po tym jak sąd zwolni go z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej może informacji udzielić, ale co ważne - tylko w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne z punktu widzenia przedmiotu danej sprawy i zakresu przesłuchania (określonego w postanowieniu sądu).

Czytaj: Wyrok TK szybko "wytnie" część legalnych aborcji i uruchomi karanie lekarzy​>>

Istotne jest też to, że zgodnie z obowiązującymi przepisami zwalnianie lekarzy przez sąd z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej winno następować wyjątkowo, czyli tylko wtedy gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Każdorazowo zatem ocena tego, czy zachodzą podstawy do zwolnienia lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej, będzie należała do sądu - art. 180 par. 2 Kodeksu postępowania karnego.

W postępowaniu cywilnym, lekarz występujący jako świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie, jeśli zeznanie miałoby być połączone z ujawnieniem istotnej tajemnicy zawodowej. Nie tworzy to zakazu dowodowego, jako że nie wyłącza możliwości przesłuchania lekarza, a jedynie przyznaje takiemu świadkowi prawo do odmowy odpowiedzi na zadane mu pytanie. 

Kiedy wniosek do sądu o zwolnienie z tajemnicy lekarskiej?

Prokurator w postępowaniu przygotowawczym, przesłuchując pokrzywdzonego (pacjenta, przedstawiciela ustawowego, osobę bliską dla zmarłego pacjenta), powinien zapytać o zgodę na ujawnienie tajemnicy – po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych skutkach jej ujawnienia. Jeśli taka zgoda zostanie wyrażona, wniosek do sądu będzie zbędny. Jeśli natomiast osoba uprawniona nie wyrazi jej lub też sprawa dotyczy pacjenta, który sam jest osobą uprawnioną, ale aktualnie zgody wyrazić nie może lub nie chce, prokurator występuje do sądu. 

Czytaj: Antycovidowa tarcza ma chronić lekarza, ale pacjenta niekoniecznie>>

Praktyka sądów w tym zakresie jest różna. Bywa, że odmawiają uwzględnienia takich wniosków prokuratorskich, powołując się choćby na to, że poszczególni lekarze nie zostali wezwani w charakterze świadków i nie skorzystali z prawa odmowy składania zeznań. Niektóre sądy uznają z kolei, że prokurator powinien uzyskać zgodę pokrzywdzonego lub jego przedstawiciela ustawowego na zwolnienie lekarza z tajemnicy lekarskiej. 

 

Pokrzywdzony małoletni, nieprzytomny lub zmarły

W postępowaniu karnym, w którym pokrzywdzonym jest małoletni, zgody na ujawnienie tajemnicy lekarskiej udzielić może jego przedstawiciel ustawowy. W przypadku gdy sprawa o tzw. błąd medyczny dotyczy dorosłego pacjenta, który jest nieprzytomny lub z innych względów nie jest w stanie z odpowiednim rozeznaniem wypowiedzieć się na temat zwolnienia z tajemnicy – prokurator występuje do sądu o zezwolenie na przesłuchanie lekarza. 

Takiej zgody mogą udzielić osoby, które za życia pacjenta należały do kręgu jego bliskich. 

Co ważne lekarz nie jest związany tajemnicą, jeśli pacjent za życia zwolnił go z tego obowiązku. Nie oznacza to jednak, by wyrażony przez pacjenta sprzeciw musiał być po jego śmierci respektowany. Inaczej mówiąc, po śmierci pacjenta lekarz będzie zwolniony z tajemnicy zarówno wtedy, gdy pacjent uprzednio zwolnił go z tajemnicy, gdy pacjent za życia nie wypowiedział się w tej kwestii, a po jego śmierci zgodę na ujawnienie wyrazi osoba bliska, jak również wtedy, gdy pacjent wprawdzie wyraził za życia swoją wolę (np. wyraźnie sprzeciwił się ujawnieniu tajemnicy lub też ograniczył jej zakres), ale osoba bliska wyrazi zgodę na uchylenie obowiązku zachowania  tajemnicy.
 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.