Takie pytanie przesłał Sąd Rejonowy w Grudziądzu do Sądu Najwyższego, celem podjęcia uchwały. Sąd Najwyższy rozstrzygnie zagadnienie 22 listopada br.
Koszty obciążają wierzyciela
Problem powstał na tle wszczęcia egzekucji wierzyciela przeciwko dłużnikowi na podstawie wyroku sądu, zaopatrzonego klauzulą wykonalności. Postępowanie egzekucyjne okazało się częściowo skuteczne, w związku z zawarciem porozumienia 29 marca 2021 r., które rozkładało należność na raty.
W piśmie skierowanym do komornika wierzyciel zaznaczył, że dłużnik sukcesywnie spłaca dług i wniósł o zawieszenie postępowania do czasu spłaty ostatniej raty głównej.
Komornik 25 kwietnia 2022 r. umorzył postępowanie egzekucyjne na podstawie art. 823 kc , a kosztami w wysokości 2400 zł obciążył wierzyciela.
Z tym rozstrzygnięciem wierzyciel się nie zgodził i złożył skargę na czynności komornika. Sąd Rejonowy w Grudziądzu oddalił w październiku 2022 r. skargę wierzyciela. Uznał, że komornik musiał zastosować 5 proc. opłaty stanowiącą wartość świadczenia pozostałego do spłaty. Natomiast zawarcie porozumienia nie spowodowało przeniesienia opłaty z wierzyciela na dłużnika.
Czytaj też w LEX: Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym w związku z nowelizacją KPC 2023 >
Dwie różne interpretacje
Sąd Rejonowy przedstawił dwa odmienne stanowiska. Zgodnie z pierwszym, art. 29 ust. 1. zd. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych przewiduje sytuacje, w których wierzyciel może uchylić się od obowiązku poniesienia opłaty za wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego.
Dotyczy to przypadków, w których cofnięcie wniosku podyktowane jest zdarzeniami całkowicie niezależnymi od wierzyciela, gdy po wszczęciu egzekucji dłużnik spełnił świadczenie bezpośrednio do jego rąk, a nie za pośrednictwem dłużnika, względnie sytuacjami, w których cofnięcie wniosku egzekucyjnego stanowi następstwo zawartej między wierzycielem a dłużnikiem ugody.
Podobnie jak rozwiązania przyjęte w zdaniu pierwszym, tak i regulacja zawarta w omawianym przepisie, stanowią wyraz uwzględnienia uzasadnionego interesu wierzyciela. Wierzyciel w sytuacji spełnienia świadczenia przez dłużnika do jego rąk po wszczęciu egzekucji nie ma innego wyboru, niż cofnąć wniosek egzekucyjny. W przeciwnym razie naraża się na ryzyko wytoczenia przez dłużnika powództwa opozycyjnego, co może wiązać się po jego stronie z dodatkowymi, nierzadko znacznymi, kosztami. W takich sytuacjach wierzyciel ma możliwość zwolnić się od opłaty, jeżeli wykaże komornikowi, że przyczyną cofnięcia wniosku jest spełnienie świadczenia przez dłużnika. Ustawodawca nie określa, w jakiej dacie powinno nastąpić wykazanie przez wierzyciela stosownych okoliczności, co oznacza, że owo „wykazywanie” jest możliwe aż do momentu uprawomocnienia się postanowienia rozstrzygającego o kosztach postępowania.
Zobacz procedurę: Umorzenie postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela >
Co do zasady, należy zatem przyjąć, że aby uniknąć negatywnych konsekwencji, wierzyciel powinien powołać się na stosowne okoliczności już we wniosku o umorzenie postępowania, do którego nadto powinien załączyć odpowiednie dowody. Komornik nie ma bowiem obowiązku wzywania wierzyciela do uzupełnienia braków wniosku w tym zakresie, lecz może przyjąć, że zachodzi typowa sytuacja, o której mowa w art. 29 ust. 1 zd. 1 u.k.k.
Zdanie drugie i trzecie art. 29 ust. 1 u.k.k. odnosi się zatem jedynie do jednej z przesłanek umorzenia postępowania egzekucyjnego, wymienionych w zdaniu pierwszym, a zatem jedynie do wniosku wierzyciela o umorzenie postępowania egzekucyjnego.
Z drugiej strony można też uznać, że zarówno do wniosku wierzyciela o umorzenie postępowania egzekucyjnego, jak i do bezczynności wierzyciela, a przyczyna umorzenia wiąże się ze spełnieniem świadczenia lub zawarciem porozumienia. Taka czynność dłużnika albo obu stron jest okolicznością motywującą wierzyciela wniosku o umorzenie postępowania albo skłaniającą wierzyciela do bezczynności umorzeniem postępowania.
WZÓR DOKUMENTU: Wniosek wierzyciela o umorzenie postępowania egzekucyjnego >
Opłata od dłużnika
Sąd Rejonowy wskazał na wyjątkową rolę omawianych przepisów polegającą na tym, że jeżeli wskazane w nich zdarzenia są przyczyną umorzenia postępowania na wniosek wierzyciela albo z powodu jego bezczynności, to opłata egzekucyjna jest pobierana od dłużnika, a nie od wierzyciela.
Sąd Rejonowy wskazał także na dolegliwe skutki finansowe, jakie mogą dotknąć jedną ze stron postępowania egzekucyjnego.
Inaczej jednak zinterpretował przepisy Sąd Najwyższy. W uchwale podjętej 23 listopada 2023 r. orzekł, że e przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy prawa na podstawie art. 823 k.p.c., jeżeli postępowanie egzekucyjne zostało uprzednio zawieszone na wniosek wierzyciela w związku z zawarciem porozumienia między nim a dłużnikiem co do sposobu lub terminu spełnienia świadczenia, opłata egzekucyjna ustalona na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych obciąża dłużnika.
Według Izby Cywilnej SN najważniejsze jest zdanie pierwsze art. 29 ust. 1 u.k.k. Przepis ten przewiduje dwie odrębne sytuacje, w których wierzyciel ponosi koszty postępowania egzekucyjnego w wysokości 5 proc. opłaty stosunkowej w związku z jego umorzeniem. Po pierwsze, gdy umorzenie postępowania następuje na wniosek wierzyciela, po drugie – gdy ma ono miejsce na skutek jego bezczynności.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na dwa wyjątki od tej zasady, związane z przyczynami umorzenia postępowania, których wystąpienie prowadzi do przerzucenia obowiązku poniesienia opłat egzekucyjnych na dłużnika, który dał powody do wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Pierwsza przyczyna wiąże się ze spełnieniem świadczenia przez dłużnika w terminie miesiąca od dnia doręczenia dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji. Druga - z zawarciem w tym terminie porozumienia między wierzycielem a dłużnikiem dotyczącego sposobu lub terminu spełnienia świadczenia. W takich sytuacjach opłata ta obciąża dłużnika, przy czym okoliczności te musi, w razie wątpliwości, wykazać wierzyciel.
Bezczynność wierzyciela
Sąd Najwyższy stwierdził, że w świetle wykładni językowej i celowościowej nie można uznać, że oba wyjątki dotyczą wyłącznie sytuacji, w której wierzyciel wnosi o umorzenie postępowania, natomiast ich zastosowanie wyłączone jest, gdy dochodzi do umorzenia postępowania z powodu bezczynności wierzyciela na skutek zawarcia porozumienia z dłużnikiem. Wątpliwość dotyczy więc sytuacji bezczynności wierzyciela, gdy ta jest skutkiem zawartego z dłużnikiem porozumienia co do spłaty egzekwowanych zobowiązań.
Sąd Najwyższy przyjął, że w sytuacji, gdy wierzyciel i dłużnik zawarli porozumienie co do spłaty, na co powoła się wierzyciel, i co w razie wątpliwości wykaże przedstawiając, np. ugodę, działa w zaufaniu do dłużnika, który dał podstawy do wszczęcia egzekucji, umorzenie zawieszonego postępowania egzekucyjnego na skutek bierności wierzyciela, który pozostaje w zaufaniu do zawartego porozumienia z dłużnikiem, daje podstawy do obciążenia kosztami dłużnika. Wierzyciel musi wykazać, a nie tylko powołać się na fakt zawarcia porozumienia. Uprawdopodobnienie nie jest wystarczające.
W składzie orzekającym zasiadali: Krzysztof Wesołowski (przewodniczący), Kamil Zaradkiewicz, a także Jacek Widło (sprawozdawca).
Uchwała Izby Cywilnej SN z 23 listopada 2023 r., sygnatura akt III CZP 42/23
Czytaj też w LEX: Ustawa o kosztach komorniczych w pytaniach prawnych do Sądu Najwyższego >
