Błąd spadkobiercy, który spadku nie odrzucił

Prezes SN Joanna Misztal-Konecka rozpoznawała skargę kasacyjną w sprawie z wniosku ‎o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku,‎ na skutek skargi kasacyjnej Ignacego G. ‎od postanowienia Sądu Okręgowego w Radomiu.
SN odmówił jednak przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Sąd Okręgowy w Radomiu 16 listopada 2023 r. oddalił apelację wnioskodawcy od postanowienia sądu rejonowego. Sądy te nie zgodziły się na uchylenie skutków niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po babci skarżącego. Ignacy G. wyjaśniał, że brak oświadczenia woli wynikał z żałoby, jego podstawowego wykształcenia, choroby alkoholowej oraz nikłej świadomości prawnej.

Zobacz procedurę w LEX: Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed sądem >

Problemy prawne

Skarżący wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, powołując się na występowanie poważnego zagadnienia prawnego. Podał, że w sprawie tej jest potrzeba wyjaśnienia:

czy odwołanie się do wzorca racjonalnego obywatela należycie dbającego o interesy własne powinno być poprzedzone oceną świadomości osoby składającej oświadczenie woli oraz ustaleniem chwili wykrycia błędu;
czy wykrycie błędu w czasie obiektywnie uzasadnionym według wzorca racjonalnego obywatela należycie dbającego o interesy własne wyklucza możliwość powołania się na błąd w chwili faktycznego wykrycia błędu, zgodnego ze świadomością osoby składającej oświadczenie woli.

Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna nie zawiera argumentów dostatecznych dla uznania, że skarżący skutecznie wykazał, iż w sprawie zachodzi potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów.

Zobacz też linię orzeczniczą w LEX: Nieświadomość spadkobiercy odnośnie składu spadku jako podstawa uchylenia się od skutków prawnych złożenia lub niezłożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku >

Zagadnienie nie było abstrakcyjne

- Formułując wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienie, skarżący powinien przedstawić wyodrębniony, samodzielny wywód prawny odnoszący się do wskazanej przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Samo odwołanie się do uzasadnienia podstaw kasacyjnych jest niewystarczające – wskazał Sąd Najwyższy. Ponadto we wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący nie przedstawił pogłębionego jurydycznie wywodu mającego przekonać, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne.

- Ponadto przedstawiona przez skarżącego problematyka nie ma charakteru abstrakcyjnego zagadnienia prawnego i jest ściśle powiązana z okolicznościami rozpoznawanej sprawy, takimi jak pozostawanie przez wnioskodawcę w stanie żałoby po śmierci babci - zwrócił uwagę SN.

W końcu, zdaniem SN, przedstawione przez skarżącego zagadnienie prawne nie może być uznane za istotne w rozumieniu art. 398(9) par. 1 pkt 1 k.p.c. Zarówno bowiem zagadnienie chwili wykrycia błędu, jak i zagadnienie wzorca racjonalnego obywatela – spadkobiercy zachowującego należytą staranność, branych pod uwagę przy ocenie podstaw do uchylenia się od skutków prawnych złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia takiego oświadczenia w przepisanym terminie - wielokrotnie były przedmiotem orzeczeń Sądu Najwyższego. W szczególności wyjaśniono już, że termin do uchylenia się od złożonego oświadczenia z powodu błędu biegnie od chwili wykrycia błędu, a więc od chwili, kiedy spadkobierca dowiedział się o dotyczących spadku faktach, których wcześniejsza znajomość spowodowałaby, że nie złożyłby takiego oświadczenia co do praw do spadku, jakie złożył (postanowienie SN z 10 stycznia 2020 r., I CSK 403/18).

Zobacz też linię orzeczniczą w LEX: Tryb postępowania w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku >

Błąd spadkobiercy

Podobnie, w orzecznictwie, nie budzi wątpliwości, że powołanie się przez spadkobiercę, zgodnie z art. 1019 par. 2 w zw. z art. 84 par. 1 zd. 1 i par. 2 k.c., na działanie pod wpływem błędu wymaga wykazania, że błąd był istotny, dotyczył czynności prawnej i znajduje usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy. Nie mogą być uznane za błąd istotny nieznajomość przedmiotu spadku czy nieznajomość prawa spadkowego, będące wynikiem niedołożenia należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego lub w ustaleniu konsekwencji ustawowych złożenia określonego oświadczenia albo jego braku.

Czytaj też w LEX: Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w praktyce notarialnej >

Każdorazowo jednak podkreśla się, że stwierdzenie, iż spadkobierca nie dołożył należytej staranności powinno być poprzedzone oceną okoliczności konkretnej sprawy i odnosić się do sprecyzowanych czynności, które faktycznie i prawnie spadkobierca mógłby podjąć, zmierzając do uzyskania koniecznej wiedzy o spadku. Ocena w tym względzie powinna być dokonana na podstawie okoliczności każdego indywidualnie rozpatrywanego przypadku i uwzględniać przeciętny stan świadomości prawnej społeczeństwa.

Mając na względzie powyższe rozważania, Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że zaprezentowany przez skarżącego problem prawny był już dostatecznie wyjaśniany w orzecznictwie.

Postanowienie Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 19 września 2025 r., sygnatura akt CSK 1762/24

Zobacz też w LEX: Skutki uchylonych orzeczeń - szkolenie dla prawników >

Przedsprzedaż