Przepisy ustawy o gospodarce opakowaniami oraz odpadami opakowaniowymi zakładają obciążenie rocznym rozliczeniem VAT producenta, tj. podmiot wprowadzający napoje w opakowaniach zwrotnych (butelkach szklanych, butelkach plastikowych PET lub puszkach), bez możliwości przerzucenia ciężaru VAT na kontrahenta. Jak i na kogo bowiem producent ma przerzucać VAT, skoro kaucja ma być rzekomo nieopodatkowana VAT? W momencie dostawy do dystrybutora lub sieci handlowej, producent nie zakłada, że kaucja będzie podlegać VAT. Konsument również zapłaci w sklepie kaucję niepowiększoną o VAT. Kaucja ma przecież z założenia charakter zwrotny, a więc skoro nie ma charakteru definitywnego, to nie podlega VAT. Tyle w teorii, bo w praktyce wyglądać to będzie zgoła inaczej. Opodatkowanie wystąpić może na koniec roku, a wówczas próbę przerzucenia VAT na kogokolwiek można porównać do szukania wiatru w polu.
Producent jako podatnik VAT od kaucji
Zgodnie art 29a ust. 12c ustawy o VAT, w przypadku niezwrócenia do podmiotu reprezentującego opakowania lub odpadu opakowaniowego objętych systemem kaucyjnym, wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje podwyższa podstawę opodatkowania na ostatni dzień roku o różnicę w wartości kaucji wynikającą z wprowadzonych przez niego do obrotu w danym roku opakowań objętych systemem kaucyjnym a opakowań lub odpadów opakowaniowych objętych tym systemem zwróconych do podmiotu reprezentującego w danym roku. Kwota tej różnicy zawiera kwotę podatku. Wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje jest obowiązany do podwyższenia podstawy opodatkowania w deklaracji podatkowej składanej za pierwszy okres rozliczeniowy roku następującego po roku, dla którego ustalono różnicę w wartości kaucji.
W przypadku ujemnego bilansu wartościowego (wskutek mniejszej ilości zwrotów niż wprowadzonych do obrotu opakowań) producent ma płacić VAT, który skalkuluje, pobierze i wpłaci do właściwego urzędu skarbowego podmiot reprezentujący. Dla ostatecznego bilansu wartości kaucji znaczenie mają zarówno opakowania wielokrotnego użytku (butelki szklane), jak i jednorazowego użytku (butelki PET i puszki).
Proponowane rozwiązanie – opodatkowanie kaucją VAT
Zdecydowanie prostszym, a przede wszystkim minimalizującym ryzyko producenckie rozwiązaniem, byłoby opodatkowanie VAT kaucji na każdym etapie obrotu. W przypadku zwrotu opakowania zwrotnego lub odpadu opakowaniowego, konsument otrzymywałby zwrot kaucji w kwocie brutto, sprzedawca korygowałby sprzedaż przez fakturę korygującą, a korekty dokonywane w ten sposób objęłyby cały łańcuch dostaw.
Na dzień dzisiejszy próba zabezpieczenia się przez producentów na wypadek pojawienia się VAT na koniec roku, w postaci np. depozytu na VAT, jest możliwa wyłącznie dzięki dobrej woli kontrahenta. Obiektywnie jednak skuteczność takiej formy zabezpieczenia jest zerowa, bowiem dlaczego ktokolwiek ma płacić VAT, skoro kaucja nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem (sic!). Nikt w biznesie nie chce być przysłowiowym „dobrym wujkiem”, zwłaszcza jeśli jego problem VAT od kaucji nie dotyczy. Jest to interesujące, gdy weźmiemy pod uwagę, że VAT jest podatkiem obrotowym, a jedną z fundamentalnych zasad VAT są jego neutralność dla przedsiębiorców realizowana przez prawo do odliczenia VAT naliczonego od zakupionych towarów i usług, a także przerzucalność ciężaru ekonomicznego podatku na konsumenta/podmiot pozbawiony prawa do odliczenia VAT naliczonego. W tym przypadku producentów wprowadzających produktu w opakowaniach na napoje zostali tych przywilejów pozbawieni.
Kaucja od „cudzego brandu”
Poprzez dość rozbudowaną siatkę pojęć zawartą w ustawie o gospodarce opakowaniowej nie do końca wiadomo, kto jest odpowiedzialny za sfinansowanie systemu kaucyjnego w przypadku napojów z tzw. cudzym brandem, tj. produkowanych na zamówienie i według receptury zamawiającego. W słowniczku ustawowym zawarto bowiem m.in. definicje: wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje, wprowadzającego bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje, a także wprowadzającego produkty w opakowaniach.
Definicja wprowadzającego produkty w opakowaniach zawiera otwarty katalog podmiotów mogących być zakwalifikowanymi do tej grupy, o czym świadczy sformułowanie „w szczególności”. W definicji tej, w przeciwieństwie do definicji obejmujących wprowadzających (produkty w opakowaniach na napoje oraz bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje), wskazano wprost na wprowadzanie do obrotu produktów pod własnym oznaczeniem. Rozlewanie produktu dla kogoś innego nie powinno więc obciążać obowiązkiem kaucyjnym podmiotu rozlewającego, lecz podmiot będący właścicielem brandu. Przepis wymienia przecież, że wprowadzającym produkty w opakowaniach jest wprowadzający do obrotu produkty w opakowaniach pod własnym oznaczeniem rozumianym jako znak towarowy. Kwestia ta wymaga jednak doprecyzowania, bowiem dzisiaj można mieć wątpliwości, na ile np. definicja „wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje” jest definicją szczególną w stosunku do definicji „wprowadzającego produkty w opakowaniach”. Jak bowiem wiadomo, definicja szczególna wypiera i ma pierwszeństwo przed definicją ogólną, zgodnie z łacińską zasadą i regułą kolizyjną (lex specialis derogat legi generali).
Wątpliwości są tym bardziej uzasadnione, że definicja wprowadzenia do obrotu jest dość szeroka i obejmuje każde udostępnienie produktów w opakowaniach po raz pierwszy.
Pytanie o apteki, kina i markety budowlane
Paradoksem regulacji jest to, że za udostępnienie produktu w opakowaniach na napoje może być odpowiedzialna m.in. apteka, kino, czy market budowlany. W ustawie o gospodarce opakowaniowej nie zawarto żadnych wyłączeń dla tego typu podmiotów.
Przypomnijmy, że w systemie kaucyjnym obowiązkowo uczestniczyć będą jednostki handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży większej niż 200 m2. Będą one zobowiązane do zbierania wszystkich pustych opakowań i odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań objętych systemem kaucyjnym oraz do zwrotu kaucji. Jednostki te będą obowiązane do podpisania umowy z każdym podmiotem reprezentującym. W przypadku mniejszych sklepów (poniżej 200 m2 powierzchni) wystąpi obowiązek pobrania kaucji oraz obowiązek przyjmowania butelek. Jednostki mniejsze (poniżej 200 m2) mogą fakultatywnie stosować system kaucyjny w pełnym wymiarze i w odniesieniu do wszystkich opakowań, a więc także w odniesieniu do puszek i butelek PET. Co ważne, dotychczas funkcjonujące butelkomaty i systemy zwrotu prowadzone przez prywatne podmioty mają zostać zlikwidowane do końca 2025 r., gdyż objąć je ma obligatoryjnie system ogólnokrajowy.
Apteka, podobnie jak m.in. sklepy budowlane, drogerie, siłownie, kina etc. jest jednostką handlu detalicznego lub hurtowego. Skoro ustawa o gospodarce opakowaniowej nie zawiera wyłączeń z systemu kaucyjnego m.in. aptek, to apteka powyżej 200 m2, sprzedająca napoje (inne niż leki) w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, ma obowiązek pobrania kaucji oraz obowiązek przyjmowania opakowań od napojów objętych tych systemem (także np. puszek po piwie). Z kolei apteka poniżej 200 m2 będzie miała obowiązek pobrania kaucji oraz obowiązek przyjmowania butelek.
Powyższe obowiązki odnoszą się do powierzchni sprzedaży, którą definiuje się zgodnie z art. 2 pkt 19 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 8 pkt 10a ustawy o gospodarce opakowaniowej). Oznacza to, że będzie to wyłącznie część ogólnodostępnej powierzchni obiektu handlowego stanowiącego całość techniczno-użytkową, przeznaczonego do sprzedaży detalicznej, w której odbywa się bezpośrednia sprzedaż towarów (bez wliczania do niej powierzchni usług i gastronomii oraz powierzchni pomocniczej, do której zalicza się powierzchnie magazynów, biur, komunikacji, ekspozycji wystawowej itp.).
Zauważalnym trendem jest planowana rezygnacja przez kina, markety budowlane, a nawet przewoźników kolejowych lub lotniczych, ze sprzedaży napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, o których mowa w załączniku 1a do ustawy o gospodarce opakowaniowej. Objęcie systemem kaucyjnym placówek, które są do tego nie przygotowane, a sprzedaż napojów stanowi dla nich marginalny dochód, będzie zapewne skutkować odejściem od sprzedaży tych napojów. Stan ten niewątpliwie wymaga interwencji ustawodawcy.
Cena promocyjna: 143.2 zł
|Cena regularna: 179 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 134.25 zł
Czytaj również: System kaucyjny od października 2025 r.
Surowe kary niewspółmierne do przewinień
Kary za niepobieranie kaucji od opakowań, niezwracanie kaucji od butelek szklanych i niezbieranie tych butelek przez małe sklepy do 200 m2 wynoszą do 500 tys. zł (art. 57 pkt 1 ustawy o gospodarce opakowaniowej). Analogiczna maksymalna kara ciąży na dużych sklepach powyżej 200 m2. Producent, który nie przekaże podmiotowi reprezentującemu danych niezbędnych do realizacji obowiązków w zakresie systemu kaucyjnego, w tym informacji o wszystkich wprowadzonych przez niego do obrotu w danym roku kalendarzowym opakowaniach objętych tym systemem może zostać ukarany karą pieniężną nawet do 1 mln zł (art. 57 pkt 3 ustawy o gospodarce opakowaniowej). Przepisy wprowadzają również kary za inne naruszenia regulacji odnoszących się do tzw. systemu kaucyjnego. Biorąc pod uwagę, że są to nowe przepisy, należałoby postulować wstrzemięźliwe podejście do wymierzania tych kar przeciwko przedsiębiorcom.
Dr Jacek Matarewicz, adwokat, doradca podatkowy, partner zarządzający w Kancelarii Zimny Matarewicz
