W debacie o VAT, sposobach i dotychczasowych efektach uszczelniana systemu oraz planowanych zmianach uczestniczyli przedstawiciele Ministerstwa Finansów, Krajowej Rady Doradców Podatkowych, Pracodawców RPP oraz Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.
VAT kluczowym problemem systemu podatkowego
Dr hab. prof. SGH Dominik Gajewski, kierownik Centrum Analiz i Studiów Podatkowych SGH, zwrócił uwagę, że planując zmiany w polskim systemie podatkowym i uszczelnianie systemu VAT trzeba brać pod uwagę to, co się dzisiaj dzieje w Komisji Europejskiej, jakie są tam przygotowywane reformy i co możemy „dorzucić do tego koszyczka” z polskiej strony.
„Podatek ten (VAT) jest bardzo mocno skorelowany z regulacjami unijnymi, a więc dyrektywami, które narzucają pewnego rodzaju formułę, pewnego rodzaju charakter tego podatku, a więc wszelkiego rodzaju zasadnicze zmiany musza odbywać się za akceptacją Komisji Europejskiej i odpowiednich jej komórek” - powiedział. W jego opinii to właśnie powoduje, że wszelkiego rodzaju patologie bardzo często muszą być analizowane z uwzględnieniem przepisów unijnych.
Robert Oliwa, przewodniczący Komitetu Podatkowego Pracodawców RP przypomniał, że podatek jest VAT jest najważniejszym podatkiem dla budżetu państwa, gdyż przynosi największe wpływy, jest też bardzo ważny dla przedsiębiorców. Zwrócił uwagę, że przedsiębiorcy mają z nim problemy z uwagi na charakter tego podatku, jego skomplikowanie związane z charakterem międzynarodowym, unifikacją w skali europejskiej.
„Niejednokrotnie ten podatek jest dla przedsiębiorców zmorą jeżeli chodzi o różnego rodzaju patologie występujące w obrocie gospodarczym” - przyznał. Wymienił m.in. różnego rodzaju karuzele podatkowe, których ofiarą padają uczciwi przedsiębiorcy, gdyż bardzo często fiskus nie jest w stanie zidentyfikować bezpośredniego sprawcę takiego przestępstwa, natomiast konsekwencje dotykają uczciwych przedsiębiorców.
Przedstawiciel Pracodawców RP za konieczne uważa nie tyle uproszczenie podatku VAT, ale „wprowadzenie takich mechanizmów, które by w dużym stopniu chroniły przedsiębiorców uczciwie realizujących swoje obowiązki podatkowe.
Z drugiej strony - jak przyznał - „przedsiębiorcy też muszą zwracać uwagę na to, jak ten podatek jest skomplikowany i też muszą często wykorzystać pomoc choćby nawet i doradców podatkowych” - powiedział Robert Oliwa.
O tym, że VAT jest „bardzo specyficzną daniną” mówił Dariusz M. Malinowski, wiceprzewodniczący KRDP. Przypomniał, że zgodnie z unijną dyrektywą jest to podatek powszechny i neutralny dla przedsiębiorców, a obciążający jedynie konsumpcję. Tymczasem obciąża na przykład także przedstawicieli jego zawodu.
Skarbnik KRDP i doradca podatkowy dr Mariusz Cieśla dodał, że VAT powinien być neutralny w obrocie profesjonalnym (między czynnymi podatnikami VAT) i powinien obciążać wyłącznie ostatecznego konsumenta dóbr i usług. Tymczasem - jak oceniał - w przypadku wyłudzeń jest przerywany łańcuch neutralności, gdyż przestaje być neutralny dla następnego „wkręconego podatnika”, który w ten sposób staje się „łupem oszustów” w karuzelach VAT-owskich. W jego opinii fiskus ma tendencję do obciążania właśnie „tego, kogo złapano, a nie tego, kto oszukał”. Dr Cieśla przekonywał więc, że należy rozważyć złagodzenie podejścia do podatnika i - jak powiedział - „szukać tych, którzy rzeczywiście są winni”.
Dyrektor Departamentu Podatku od Towarów i Usług w Ministerstwie Finansów Wojciech Śliż przypomniał, że na każdym etapie VAT jest naliczany, potem jest odliczany, aż do ostatecznej konsumpcji, gdy konsument ponosi całkowity koszt tego podatku. Zwrócił uwagę, że konieczna jest kontrola podmiotów, które uczestniczą w całych łańcuchu VAT-owskim, aby sprawdzać, czy podatek ten został właściwie naliczony i właściwie odliczony. Przekonywał, że takie kontrole należy zwiększyć, aby - jak powiedział - „niewinny przedsiębiorcy nie byli wplątywani w działalność przestępczą, a budżet, skarb państwa nie tracił swoich dochodów”.
Dyrektor Departamentu Poboru Podatków dr hab. prof. US Tomasz Strąk przypomniał, że w latach 2010 - 2015 gwałtownie wzrosła luka w VAT, czyli różnica między tym, co organy podatkowe powinny pobierać, a tym, co faktycznie pobrały. „Stąd mieliśmy bardzo duże problemy w zakresie stabilności fiskalnej państwa” - podkreślił. Świadczyć to może jego zdaniem o tym, że podatnicy nie byli wtedy „tak mocno kontrolowani czy gnębieni”.
Kierownik Centrum Analiz i Studiów Podatkowych SGH dr hab. Dominik Gajewski zwrócił uwagę, że w znacznym stopniu za problem ten są odpowiedzialne grupy przestępcze, często międzynarodowe, które - jak powiedział - „przekwalifikowały się do bardzo łatwego biznesu, jakim są wyłudzenia VAT”.
55 tys. podmiotów wykreślonych z rejestru czynnych podatników VAT
Według przewodniczącego Komitetu Podatkowego Pracodawców RP Roberta Oliwy wykreślanie z rejestru oraz możliwość szybkiego sprawdzania przez przedsiębiorców, czy kontrahent jest czynnym podatnikiem VAT jest - jak powiedział - „jedną z bardziej istotnych metod zapobiegania oszustwom”, jednak według niego powinna ona „współgrać z innymi metodami”.
Według Dariusza M. Malinowskiego obecne zasady wykreślania z rejestru VAT „trudno nazwać kryteriami, które są obecne w ustawie” i „stanowi to poważne zagrożenie dla zasady pewności prawa” - powiedział.
Zwrócił przy tym uwagę na zasadę mówiącą o próbie skontaktowania się z przedsiębiorcą przez urzędnika skarbowego. „Brakuje mi jednoznacznych przesłanek, które by wskazały w jaki sposób się kontaktować, ile takich prób powinno być zanim podatnik zostanie wykreślony” - zaznaczył Malinowski.
Wiceprzewodniczący KRDP przypomniał także, że nie jest też jeszcze prawnie umocowane korzystanie z portalu podatkowego, który prowadzi Ministerstwo Finansów (portalpodtakowy.pl). Jednocześnie - jak zauważył - „zmasowana kampania informacyjna” zachęca podatników, aby przed dokonaniem transakcji sprawdzali, czy kontrahent jest czynnym podatnikiem VAT, bo gdy okaże się, że nim nie jest, to nie będą mogli odliczyć podatku, nawet jeśli są „mega uczciwymi” podatnikami. „I znowu łapiemy uczciwych” - powiedział Dariusz M. Malinowski.
Dr Mariusz Cieśla podkreślił, że „przydałoby się doprecyzować warunki wykreślenia i robić to postanowieniem, aby można było odwołać się od tego”.
Wojciech Śliż zapewnił, że w rzadkich przypadkach wykreślenia ”bez właściwej przesłanki” - a było ich najwyżej kilkaset według niego - następuje przywrócenie rejestracji, obowiązujące z „momentem wykreślenia”. Jego zdaniem jest to „cena, którą warto zapłacić za pewność, którą podatnicy mogą osiągnąć”.
Dyrektor Departamentu Podatku od Towarów i Usług poinformował, że Ministerstwo Finansów pracuje nad zmianami wokół rejestru podatników aktywnych.
„Pracujemy nad tym, aby ten rejestr był łatwiej dostępny, chociażby żeby był łatwiej dostępny w formie hurtowej, w celu zautomatyzowanych sprawdzeń” - powiedział Wojciech Śliż. Dodał, że resort pracuje też nad tym, aby w tym rejestrze znalazły się inne dane, bardzo ważne z punktu widzenia celu informacyjnego i tworzącego bezpieczeństwo, jak data wykreślenia podatnika z rejestru. „Zastanawiamy się także nad tym, czy w takim razie nie powinien się znaleźć także rachunek bankowy podatnika, ten który jest zgłoszony do urzędu skarbowego” - poinformował.
Karuzele podatkowe: Polska ma narzędzia, ale to wyzwania dla KE
Dr hab. Dominik Gajewski uważa, że z problemem karuzel podatkowych możemy w pewnym zakresie zmierzyć się wewnątrz kraju, i mamy rozwiązania, które są teraz wprowadzane, jednak w jego przekonaniu - jak powiedział - „warto zastanowić się, czy to Komisja Europejska nie stoi przed dużym wyzwaniem, dużej, poważnej reformy konstrukcyjnej tego podatku”.
Robert Oliwa zwrócił uwagę, że z karuzelami podatkowymi w różnych mutacjach mamy do czynienia od ponad 20 lat. „Uczciwi podatnicy płacą wysoką cenę często za brak reakcji państwa, a od niedawna za brak reakcji Unii Europejskiej” - powiedział.
Dariusz M. Malinowski ocenił, że administracja skarbowa wiele się nauczyła i „działa skuteczniej i lepiej”, jednak wciąż niepokojące jest to, że wciąż ok. 10 proc. wyłudzanego VAT-u dotyczy Polski. Dlatego „każda metoda jest właściwa, która przynosi efekty” w postaci ograniczania karuzel podatkowych.
Wojciech Śliż podkreślił, że z punktu widzenia administracji skarbowej edukacja przedsiębiorców, obywateli oraz edukacja i współpraca z doradcami podatkowymi oraz mediami w tym zakresie jest bardzo ważna. „Zwracanie uwagi, że to zjawisko istnieje (karuzel) i w kroku drugim pokazywanie, jak się przed tym zjawiskiem obronić lub nie dać się w nie wplątać, to jest jedno z podstawowych zadań Ministerstwa Finansów i administracji, oprócz kontrolowania i gonienia za pieniędzmi” - zaznaczył.
Zaufanie do doradców podatkowych
Rzeczniczka KRDP red. Wiesława Moczydłowska podkreśliła podczas debaty, że doradcy podatkowi starają się pomóc podatnikom zapłacić podatki w prawidłowej wysokości. Zapewniła, że doradcy podatkowi „nie są za żadną agresywną optymalizacją podatkową”. Zaproponowała w związku z tym, aby umożliwić podatnikom, którzy korzystają z usług doradcom podatkowych, przyznanie statusu „zaufanego podatnika”, tak jak jest to w niektórych krajach. Jej zdaniem mogłoby się okazać, że organy podatkowe miałyby wtedy mniej pracy, a wpływy do budżetu większe.
Dyrektor Wojciech Śliż przyznał, że był doradcą podatkowym, a w związku z tym jest mu „bardzo niezręcznie” odpowiadać na tę propozycję. Podkreślił jednocześnie, że nie dostrzegł w Ministerstwie Finansów „żadnych przykładów niechęci, czy też braku zaufania do zawodu doradcy podatkowego”. Dodał, że zdarzyły się przypadki, które - jak powiedział - „szerzej otwierały mi oczy na etykę zawodu doradcy podatkowego”, gdyż - jak tłumaczył - w każdej grupie zawodowej mogą znaleźć się osoby, do których zasady etyki „nie przemawiają do końca”, bo być może są zbyt skomplikowane. Zapewnił, że nadal jest doradcą podatkowym i nie przestanie nim być.
„Bardzo mocno wierzę w to, że doradcy podatkowi są uczciwi i uczciwie postępują ze swoimi klientami i na pewno na tym można budować (zaufanie)” - powiedział Wojciech Śliż. Ocenił, że jest to obszar do poważnej rozmowy, a takie tematy jak optymalizacja podatkowa, agresywna optymalizacja, czy efektywne rozwiązanie podatkowe, są zagadnieniami, nad którymi trzeba się zastanowić i - jak stwierdził - „pewnie poszukać rozsądnego kompromisu”.
Materiał powstał we współpracy z Krajową Radą Doradców Podatkowych.
