Z autorem licznych glos do orzeczeń Trybunału w Luksemburgu z zakresu unijnego prawa podatkowego, dostępnych w programie LEX Prawo Europejskie, rozmawia Rafał Bujalski, wydawca programu.

Rafał Bujalski: W praktyce orzeczniczej i literaturze prawniczej wiele mówi się o wpływie orzecznictwa unijnego na stosowanie podatku VAT w Polsce. Jak to wygląda w przypadku podatków dochodowych? Czy orzecznictwo Trybunału w Luksemburgu jest lub może okazać się w pewnych sytuacjach ważne dla podatków PIT i CIT w Polsce?

Rafał Lipniewicz: Zdecydowanie tak, choć oczywiście nie w tak szerokim zakresie jak w przypadku podatku VAT. Wynika to z faktu bardzo ograniczonej, jak do tej pory, harmonizacji podatków dochodowych na poziomie UE. Pomimo wszakże dużej autonomii państw członkowskich UE w sferze opodatkowania bezpośredniego, ugruntowanym jest stanowisko TSUE, iż z owej autonomii państwa UE powinny korzystać z poszanowaniem prawa unijnego, a w szczególności swobód rynku wewnętrznego. Zatem przepisy regulujące podatki PIT i CIT w Polsce mogą być oceniane pod kątem zgodności z traktatowymi gwarancjami swobód rynku wewnętrznego w sytuacjach transgranicznych, w których zachodzić może podejrzenie traktowania dyskryminującego, bądź ograniczającego którąś ze swobód.

Które z unijnych swobód rynku wewnętrznego można uznać za mające największy wpływ na stosowanie przepisów o podatkach dochodowych?

Z dotychczasowego orzecznictwa TSUE wynika, iż to swoboda przedsiębiorczości i swoboda przepływu kapitału są najczęściej wykorzystywane do oceny krajowych przepisów dotyczących podatków dochodowych pod kątem występowania podatkowych praktyk dyskryminujących bądź owe swobody ograniczających

Czy mógłby Pan podać najciekawsze, Pana zdaniem, przykłady orzeczeń unijnych, które miały lub mają znaczenie dla konkretnych zagadnień związanych ze stosowaniem podatków dochodowych w Polsce?

Z pewnością do takich orzeczeń zaliczyć można wyroki Trybunału Sprawiedliwości w sprawach Marks & Spencer (sygn. C-446/03 - przyp. red.) oraz Lidl Belgium (sygn. C-414/06 - przyp. red.), które pomimo pewnych głosów krytycznych co do przyjętej przez Trybunał argumentacji, przywoływane są już w polskim orzecznictwie sądowych w sprawach dotyczących rozliczania strat zagranicznego zakładu położonego w innym państwie członkowskim. Dobrym przykładem jest tu tegoroczny wyrok NSA w sprawie dotyczącej polskiej spółki działającej poprzez swój oddział na terytorium Słowacji (sygn. II FSK 3305/13 - przyp. red.). Sąd rozstrzygnął w nim, opierając się na obu wymienionych unijnych wyrokach, iż likwidacja oddziału zagranicznego polskiej spółki, skutkująca brakiem możliwości rozliczenia straty w systemie podatkowym drugiego państwa członkowskiego, czyli w tym przypadku Słowacji, wymaga przyjęcia, że na gruncie art. 7 ust. 5 ustawy o CIT spółce przysługuje uprawnienie do rozliczenia w polskim systemie podatkowym straty wygenerowanej przez zakład działający w innym państwie UE, której w tym państwie rozliczyć nie można.

Trybunał luksemburski miał już również okazję rozpatrywać polskie sprawy dotyczące podatków dochodowych... Czego dotyczyły te sprawy i czy wydane przez unijny sąd wyroki miały jakieś przełożenie na zmiany w polskich przepisach podatkowych?

W szczególności należy wskazać na wyroki w sprawach Emerging Markets Series of DFA Investment Trust Company (sygn. C-190/12 - przyp. red.) oraz Krzysztof Filipiak (sygn. C-314/08 - przyp. red.).
Pierwsze ze wspomnianych rozstrzygnięć Trybunału ma istotne znaczenie dla interpretacji przepisów ustawy o CIT, zastrzegających zwolnienia (ulgi) podatkowe tylko dla podmiotów będących polskimi rezydentami podatkowymi. Trybunał odrzucił bowiem argumentację, uzasadniającą ograniczenie swobód rynku wewnętrznego (w rozpatrywanej sprawie - swobody przepływu kapitału), opartą na przyjętym z góry założeniu, iż krajowe organy podatkowe nie posiadają efektywnych instrumentów prawnych i faktycznych pozwalających na weryfikację porównywalności określonych sytuacji nierezydentów z polskimi rezydentami, będącą podstawą oceny uzasadnienia występowania ograniczeń swobody przepływu i zakresu zwolnienia podatkowego - w przedmiotowej sprawie - dla funduszy inwestycyjnych.

-------------------

Jeśli jesteś zainteresowany zagadnieniami z zakresu prawa europejskiego, czytaj  nasze wywiady z ekspertami dotyczące tej tematyki >>

-------------------

Z kolei w rozstrzygnięciu w sprawie Krzysztof Filipiak Trybunał orzekł, iż art. 49 i 56 TFUE sprzeciwiają się przepisom polskiej ustawy o PIT, na podstawie których podatnik będący rezydentem może dochodzić, po pierwsze, odliczenia od podstawy opodatkowania kwoty składek na ubezpieczenie społeczne zapłaconych w trakcie roku podatkowego, i po drugie, obniżenia należnego podatku o kwotę składek na ubezpieczenie zdrowotne zapłaconych w tym okresie, tylko wtedy gdy rzeczone składki zostały zapłacone w państwie członkowskim opodatkowania, podczas gdy takich korzyści odmawia się, gdy składki zostały zapłacone w innym państwie członkowskim, nawet wówczas gdy w tym ostatnim państwie członkowskim nie zostały one odliczone. Rozstrzygnięcie Trybunału potwierdziło wcześniejszy wyrok polskiego Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT, w następstwie których to rozstrzygnięć polski ustawodawca dopuścił możliwość odliczania od podstawy opodatkowania składek zdrowotnych zapłaconych w innych państwach UE przewidziany w art. 26 ust. 1 pkt 2a ustawy o PIT.

Dla potrzeb programów LEX opracował Pan całościowy zbiór orzeczeń sądownictwa UE w zakresie obu podatków dochodowych powiązanych z konkretnymi przepisami przedmiotowych polskich ustaw i aktów wykonawczych do nich. Jakie praktyczne korzyści daje, Pana zdaniem, taki zbiór prawnikowi, który musi dokonać wykładni tej ustawy?

Niewątpliwą korzyścią tego rozwiązania jest umożliwienie korzystającemu z programu LEX szybkiego przyporządkowania tez rozstrzygnięć unijnego TS, dotyczących zazwyczaj "nie-polskich" stanów faktycznych i prawnych, do konkretnych przepisów naszych ustaw krajowych stosowanych w określonym - "polskim" - stanie faktycznym i ułatwienie dokonania oceny co do zgodności rozpatrywanych regulacji krajowych z regulacjami unijnymi.
Przykładowo, w wyroku w sprawie Skatteverket (sygn. C-632/13 - przyp. red.) Trybunał oceniał szwedzkie przepisy przyznające podatnikom niebędącym szwedzkimi rezydentami podatkowymi prawo wyboru systemu opodatkowania, które to regulacje nie mają swojego odpowiednika w polskich przepisach ustawy o PIT. Opracowany na potrzeby programu zbiór orzeczeń pozwala w tym konkretnym przypadku na wykorzystanie przez Użytkownika LEX-a wskazanego orzeczenia, zapadłego na gruncie zagranicznych regulacji podatkowych, poprzez jego powiązanie z konkretnymi przepisami ustawy podatkowej - w tym przypadku art. 29 ust. 1 i 4 ustawy o PIT w oparciu o proponowaną wytyczną interpretacyjną, w świetle której żądanie przez rezydenta podatkowego innego niż Polska państwa UE – który uzyskuje na terytorium RP przeważającą część swoich rocznych dochodów (przychodów) – ulg (przywilejów) podatkowych związanych z jego sytuacją rodzinną i osobistą, zastrzeżonych ustawowo dla polskich rezydentów podatkowych, może być uzasadnione jedynie w sytuacji, kiedy obiektywna sytuacja nierezydenta unijnego uznana być może za porównywalną z sytuacją polskiego rezydenta podatkowego w danych okolicznościach.
Reasumując, taki sposób "pośredniego" powiązania tez rozstrzygnięć TSUE z niektórymi przepisami polskich ustaw regulujących podatki dochodowe ułatwia dokonywanie ich "pro-unijnej" wykładni w sytuacjach transgranicznych, nawet jeżeli wcześniej nie były one przedmiotem oceny sądu unijnego bądź sądu krajowego.

Bardzo dziękuję za rozmowę.