Kwestie odpowiedzialności podatnika i płatnika często są przedmiotem rozstrzygnięć sądów administracyjnych. Tym razem sprawa dotyczyła notariusza. Oprócz rozstrzygnięcia merytorycznego, ciekawe są w tym postępowaniu także kwestie proceduralne.
Urząd skarbowy stwierdził, że notariusz nie pobrał podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) przy sporządzaniu aktu notarialnego i wszczął wobec notariusza jako płatnika i podatnika postępowanie podatkowe.
W sprawie chodziło o to, że zawarta została umowa sprzedaży nieruchomości na mocy której J. K. i L. K. sprzedali na rzecz J. Ł. i A. V. nieruchomość. Od dokonanej transakcji notariusz jako płatnik PCC pobrał podatek.
Następnie, 25 dni później, w tej samej kancelarii sporządzony został akt notarialny o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli, umowa sprzedaży nieruchomości i oświadczenie o ustanowieniu hipoteki. Umowa sprzedaży została zawarta pomiędzy J. K. i L. K. Nieruchomość została sprzedana za taką samą cenę. Od tej czynności notariusz nie pobrał należnego PCC.
Przy akcie zaznaczył, że J. Ł. i A. V. wnieśli o zaliczenie podatków oraz opłat sądowych pobranych przy pierwszym akcie na poczet drugiej umowy.
Zobacz również: NSA: Zakończenie działalności nie blokuje prawa do podatku liniowego >>
Dwie decyzje skarbówki: do podatnika i płatnika
W 2016 r. notariusz w imieniu własnym oraz podatnika wniósł o zaliczenie nadpłaty wynikającej z decyzji naczelnika US na poczet zaległości wynikającej z aktu notarialnego.
Naczelnik US dwoma jednobrzmiącymi decyzjami orzekł o odpowiedzialności podatkowej notariusza jako płatnika PCC. Decyzje skierowane zostały do notariusza i podatnika-kupującego.
Dyrektor Izby Administracji Skarbowej uchylił decyzje i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia, stwierdzając, że nastąpiły uchybienia proceduralne, bo w zależności od wyników postępowania organ podatkowy może wydać decyzję o odpowiedzialności płatnika bądź podatnika.
Stroną takiego postępowania winien być zarówno płatnik, jak również podatnik. Warunkiem uznania, że niepobranie podatku obciąża płatnika, jest uprzednie wykluczenie winy podatnika.
Ponieważ odpowiedzialność płatnika i podatnika nie jest odpowiedzialnością in solidum (solidarną), dlatego w zależności od wyniku postępowania organ podatkowy powinien wydać decyzję o odpowiedzialności płatnika alb o odpowiedzialności podatnika.
Notariusz wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie.
WSA: Odpowiada płatnik albo podatnik
WSA w wyroku z 26 czerwca 2018 r. uchylił decyzję dyrektora IAS (sygn. akt I SA/Kr 1044/17).
Odniósł się także do kwestii proceduralnych. Sąd wskazał, że na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy o PCC, płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego są notariusze. Płatnicy obowiązani są uzależnić dokonanie czynności cywilnoprawnej od uprzedniego zapłacenia podatku.
Art. 30 ordynacji podatkowej reguluje zasady odpowiedzialności płatnika za niedopełnienie obowiązków na nim spoczywających. Płatnik odpowiada za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony. Natomiast jeżeli podatek nie został pobrany z winy podatnika, organ podatkowy wydaje decyzję o odpowiedzialności podatnika.
Odpowiedzialność płatnika jest niezależna od odpowiedzialności podatnika i wiąże się z nałożonymi na niego przez prawo obowiązkami w zakresie poboru podatku.
Prawo podatkowe nie przewiduje odpowiedzialności solidarnej podatnika i płatnika, gdyż każdy z tych podmiotów ponosi samodzielnie odpowiedzialność za niewykonanie ciążących na nich obowiązków podatkowych.
Obowiązki notariusza to prawidłowe obliczenie podatku, pobranie go od podatnika oraz terminowe wpłacenie na rachunek właściwego organu. W przypadku stwierdzenia niepobrania przez płatnika podatku lub niewpłacenia go w terminie, organ podatkowy wydaje decyzję o odpowiedzialności podatkowej płatnika.
Skoro notariusz nie pobrał podatku, to adresatem tej decyzji winien być wyłącznie płatnik tj. notariusz. Wadliwe było wydanie dwóch decyzji, a następnie przekazanie sprawy organowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Organ odwoławczy winien był sam wydać decyzję, której adresatem będzie wyłącznie płatnik i rozważyć umorzenie postępowania w sprawie podatnika.
Wniosek o przeksięgowanie kwoty podatku nadpłaconego na kwotę zaległości podatkowej złożone w 2015 r i 2016 r. nie mogły mieć wpływu na ocenę naruszenia powinności płatnika w 2012 r.
NSA oddala skargę
Wyrokiem z 12 lipca br. NSA oddalił skargę kasacyjną (sygn. akt III FSK 683/21). Podzielił poglądy WSA w Krakowie, że obowiązki płatnika wynikają wprost z przepisów prawa podatkowego, dotyczą zobowiązań podatkowych powstających z mocy prawa, a jego odpowiedzialność powstaje już z momentem naruszenia obowiązków przewidzianych w art. 8 ordynacji podatkowej, tj. niepobrania w terminie lub pobrania, ale niewpłacenia w terminie podatku. Notariusz w żadnej mierze nie ma uprawnienia do zaniedbania obowiązku obliczenia i pobrania podatku od czynności cywilnoprawnych, w sytuacji stwierdzenia nadpłaty u podatnika.
Eksperci: Płatnik nie może chodzić na skróty
Eksperci oceniają, że organy podatkowe popełniły błędy proceduralne, ale nie uniknął ich też notariusz.
- Sprawa jest przykładem tego, że w prawie podatkowym nie ma miejsca na chodzenie na skróty. Próba uproszczenia sytuacji przez płatnika doprowadziła do powstania sporu angażującego jego samego oraz innych, których spór ten dotyczył – stwierdza Piotr Chojnacki, partner zarządzający w TA&TPT.
Kolejny ekspert zauważa, że wyrok ma istotny wpływ na działalność notariuszy.
- Organy skarbowe wydają decyzje o odpowiedzialności notariuszy jako płatników za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony od czynności cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego. Jednym z takich obowiązków jest wpłacanie pobranego podatku na rachunek organu podatkowego – podkreśla Rafał Kolano z Kancelarii Radca Prawny Rafał Kolano.
Ekspert zauważa, że płatnik, który nie wykonał ustawowego obowiązku odpowiada całym swoim majątkiem. Notariusz może wystąpić z wnioskiem do KIS o wydanie indywidualnej interpretacji prawa podatkowego, minimalizując swoje ryzyko zawodowe – stwierdza Rafał Kolano.
- Ten spór pokazuje, jak na pozór prosta sprawa może zostać zagmatwana nie tylko działaniem stron (podatnika i płatnika), ale także i działaniem organów podatkowych. Niewątpliwie bowiem - na co słusznie wskazały sądy administracyjne obu instancji - notariusz jako płatnik podatku ma obowiązek pobrać podatek od określonych czynności przed nim dokonywanych – stwierdza dr hab. Adam Bartosiewicz, prof. UJD, doradca podatkowy, radca prawny.
Ekspert dodaje, że notariusz nie ma żadnych kompetencji, aby rozliczać ten podatek z jakimikolwiek - nawet pewnymi i bezspornymi - nadpłatami podatku u tego podatnika, od którego podatek powinien pobrać.
- W tym zatem zakresie działanie notariusza (jako płatnika) było sprzeczne z prawem. Jednocześnie również niewątpliwie - organ podatkowy powinien orzec albo o odpowiedzialności płatnika albo o odpowiedzialności podatnika za niepobrany przez płatnika podatek. Co do zasady pierwszorzędna jest odpowiedzialność płatnika, chyba że podatek nie został pobrany z winy podatnika – wyjaśnia dr hab. Adam Bartosiewicz.
Dodaje, że organ podatkowy nie może jednak orzekać jednocześnie o odpowiedzialności za ten podatek obu tych podmiotów (podatnika i płatnika). Obie te kwestie słusznie wytknęły w niniejszej sprawie sądy obu instancji.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
