Od 2009 r., kiedy to powstał Rejestr Aktów Poświadczenia Dziedziczenia, takich aktów wystawiono jedynie 745 218.
Dlaczego co roku polskie sądy zalewane są wnioskami o stwierdzenie nabycia spadku? Czy naprawdę żadna ze spraw trafiająca na wokandę nie spełnia warunków, aby być załatwiona szybciej u notariusza? Czy wszyscy spadkobiercy nie są w stanie sporządzić zgodnego oświadczenia? Czy opłata notarialna jest zbyt wysoka? Czy spadkodawcy tak często są cudzoziemcami lub w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub nieruchomości położone za granicą, że droga sądowa jest niezbędna?
Mała wiedza o możliwych rozwiązaniach
Z mojej obserwacji wynika, że podstawowym powodem takiego stanu rzeczy jest…niewiedza. Od 2015 r. w ramach ogólnopolskiej testamentowej kampanii edukacyjnej (która od 2017 r. prowadzona jest pod nazwą „Napisz Testament”) podróżuję po Polsce i prowadzę nieodpłatne wykłady na temat dziedziczenia i testamentów dla wszystkich zainteresowanych. Zazwyczaj są nimi seniorzy, skupieni wokół uniwersytetów trzeciego wieku lub klubów seniora, a więc osoby, które ukończyły 60 lat. Często w spotkaniu towarzyszy mi prawnik – radca prawny lub adwokat, który po wykładzie odpowiada na pytania słuchaczy, związane z ich indywidualną sytuacją spadkową. A te dotyczą bardzo podobnych kwestii: czy lepiej przekazać nieruchomość umową darowizny, czy w testamencie; czy można uniknąć płacenia zachowku; jak przekazać spadek wnukom tak, aby dzieci nie mogły go „ruszyć”; co zrobić, jeśli po 20 latach od śmierci spadkodawcy odnaleziono testament; czy można sprzedać odziedziczoną nieruchomość, itp.
Sprawdź w LEX:
Wzór wniosku o stwierdzenie nabycia spadku z testamentu i przedmiotu zapisu windykacyjnego >
Wzór wniosku o stwierdzenie nabycia spadku z ustawy >
Większość naszych rozmówców jest przekonana, że wszystkie sprawy, od momentu otwarcia spadku, można załatwić wyłącznie za pośrednictwem sądu; notariusz postrzegany jest jako specjalista od spraw związanych z nieruchomościami, czy ostatecznie od pisania testamentów. Kiedy wspominam o NORT i zapytuję, ile osób słyszało o tym rejestrze, na sali ręce podnosi kilka osób. Tyle samo zgłasza się, kiedy pytam, czy kiedykolwiek oni sami lub ich bliscy korzystali z usług notariusza w ramach wystawiania aktu poświadczenia dziedziczenia. Zapytani, dlaczego przedkładają dłuższą ścieżkę – sądową, zamiast tej krótszej, u notariusza, odpowiadają: nie wiedzieliśmy, że tak można.
Sprawdź w LEX: Akt poświadczenia dziedziczenia a podatek od spadków i darowizn >
Najpierw rodzina, potem może być cel społeczny
Kampania „Napisz Testament” powstała na wzór szesnastu podobnych, toczących się na całym świecie od lat. Głównym celem akcji jest wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego, poprzez dostarczenie organizacjom pozarządowym, często uzależnionym od publicznych dotacji i grantów, alternatywnych źródeł finansowania. Zapis testamentowy uczyniony na rzecz dobrej i uczciwej fundacji lub stowarzyszenia to praktyka bardzo dobrze znana na Zachodzie, dzięki której instytucje realnie pomagające potrzebującym, mogą działać na szerszą skalę i planować swoje działania z wieloletnim wyprzedzeniem. Zanim jednak uwzględnianie organizacji pozarządowych w testamentach zadomowi się na dobre nad Wisłą, minie kilkanaście lub kilkadziesiąt lat. W pierwszej kolejności potrzebna jest praca u podstaw, skutkująca sporządzaniem przez Polaków testamentów i to nie tych własnoręcznych, pisanych w domowym zaciszu, ale notarialnych.
Sprawdź w LEX: Badanie, czy spadkodawca pozostawił testament - PROCEDURA >
Nie danych o liczbie testamentów
Ku naszemu wielkiemu zaskoczeniu, poszukując danych dotyczących liczby sporządzonych w Polsce testamentów, natknęliśmy się wyłącznie na te szacunkowe, niepoparte żadnymi badaniami. Nikogo do tej pory – ani środowisk prawniczych, ani socjologicznych, ani żadnych innych ekspertów – nie interesowało, ilu Polaków pisze testamenty, jaki ma do nich stosunek oraz komu przekazuje majątek, gromadzony ciężką pracą przez całe życie. Nasze badania, które w 2017 r. przeprowadził Kantar Millward Brown , były zatem pierwszymi w historii i wykazały, że tylko trzynastu na stu Polaków powyżej 50 roku życia sporządziło testament. Na pytanie „dlaczego nie napisała Pani/Pan testamentu”, prawie 40 proc. respondentów odpowiedziało, że nigdy się nad tym nie zastanawiało, a niespełna 20 proc. twierdzi, że nie posiada niczego cennego, co mogłoby zostawić swoim najbliższym.
Sprawdź w LEX: Otwarcie i ogłoszenie testamentu >
Te dane pokazują zatem, że przed nami jeszcze długa droga, a jej końca zdecydowanie nie widać. I choć przyświecający nam długofalowy cel – wspieranie organizacji pozarządowych za pośrednictwem testamentów – był powodem powstania kampanii, obecnie, w myśl zasady „im dalej w las, tym więcej drzew”, takich celów mamy o wiele więcej i są one dla nas priorytetowe: zmniejszenie liczby spraw o stwierdzenie nabycia spadku i o dział spadku (w latach 2016-2018 było ich 43 407, w tym 6 598 spraw rolnych) i tym samym umożliwienie sądom rozpatrywania pilniejszych spraw większej wagi; zmniejszenie liczby dramatów rodzinnych, spowodowanych często sporami rodzinnymi wynikłymi z braku testamentu pozostawionego przez zmarłego; uświadomienie ludziom, czym są długi spadkowe i co się dzieje, gdy są dziedziczone przez spadkobierców; konsekwencje wynikające z braku sukcesji w firmach rodzinnych lub niewłaściwe jej prowadzenie, nie wspominając o planowaniu spadkowym, z którym powinna być zaznajomiona każda polska rodzina.
Sprawdź w LEX: Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu >
Potrzebna edukacja i informacja
Na razie starcza nam czasu i środków na organizowanie wykładów, prowadzenie infolinii testamentowej, publikowanie tekstów skierowanych do szerszej grupy czytelników, rozdawanie darmowych informatorów testamentowych oraz działania w Internecie. Wszystko to nie byłoby możliwe, gdyby nie grono zaangażowanych prawników, zarówno radców prawnych, jak i notariuszy oraz doradców sukcesyjnych, którzy poświęcają swój cenny czas i pro bono wspierają nas w działaniach. W najbliższej przyszłości planujemy ogólnopolskie kampanie medialne pojawiające się w publicznym radiu i telewizji oraz plakaty widniejące na przystankach autobusowych polskich miast, zachęcające do pisania testamentów. Marzy nam się również, wzorem państw zachodnich, ogólnopolska akcja informacyjna we współpracy z ministerstwem sprawiedliwości, jak również wsparcie środowisk prawniczych i promowanie naszej akcji w kancelariach prawnych. Na te wszystkie działania potrzeba jednak cierpliwości, czasu i funduszy, ale jako niepoprawni optymiści – typowi przedstawiciele Trzeciego Sektora – wierzymy, że te w końcu się pojawią, i za kilkanaście lat będziemy widzieć pierwsze wyraźne efekty naszej ciężkiej pracy.
Prawnicy powinni edukować klientów
W edukacji społeczeństwa w dziedzinie testamentów dużą rolę odgrywają również sami prawnicy. Im więcej, przy okazji innych rozmów, wspomina się o konieczności omawiania w rodzinach kwestii dziedziczenia i testamentów, planowania spadkowego, konsekwencji pozostawienia po sobie długów spadkowych, konieczności sporządzania testamentów notarialnych i możliwości korzystania z usług notariuszy na etapie stwierdzenia nabycia spadku, tym więcej osób będzie skorych nie tylko do ułatwienia życia sobie i swoim najbliższym, ale również prawnikom i sądom. Zachęcam zatem całe środowisko prawnicze, do podejmowania tych tematów ze swoimi klientami oraz – w razie potrzeby – do kontaktu ze mną i dzielenia się swoim doświadczeniem, bądź uwagami.
Autorka: Ewelina Szeratics, manager kampanii „Napisz Testament”
Przydatne wzory dostępne w LEX:
Testament z powołaniem wykonawcy testamentu >
Testament notarialny z zapisem zwykłym >
Testament notarialny z podwójnym podstawieniem >
Pozew o ustalenie nieważności testamentu >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
Warto przeczytać:
Testament - częściej przy pomocy notariusza
SA: Dowód z repertorium notariusza niepotrzebny dla weryfikacji ważności testamentu