Czy podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych cesja istniejących własnych należności, będąca formą zapłaty dla naszego wierzyciela?

Zakładając, że cesja wierzytelności własnych nie następuje w wykonaniu umowy sprzedaży tych wierzytelności, ani ich zamiany, jest ona czynnością niepodlegającą opodatkowaniu PCC.
Z pytania wynika, że wierzytelność przysługująca Państwu została przelana (przeniesiona) na inny podmiot, który jednocześnie był Waszym wierzycielem.

Umowa przelewu (cesji) wierzytelności jest regulowana przepisami kodeksu cywilnego. Zgodnie z przepisem art. 509 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) - dalej k.c., wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.

Zgodnie z przepisem art. 510 § 1 k.c. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

Regulacje prawa cywilnego sprawiają, że umowa przelewu wierzytelności w zasadzie jest tylko umową rozporządzającą, zbliżoną do umowy przenoszącą własność (H. Ciepła [w:] G. Bieniek i inni, Komentarz do kodeksu cywilnego. Zobowiązania. Tom I, Warszawa 1996, s. 489). Zawarcie umowy przelewu następuje zazwyczaj w związku z umową, która zobowiązuje do dokonania przelewu. Zazwyczaj taką umową jest umowa sprzedaży wierzytelności, lub jej zamiany.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649) - dalej u.p.c.c., podatkowi podlegają m.in. umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych. Jako że wierzytelność jest prawem majątkowym opodatkowaniu podlega sprzedaż oraz zamiana wierzytelności.

W orzecznictwie sądowym występuje tendencja do stosunkowo szerokiego traktowania pojęcia sprzedaż (zamiana) wierzytelności używanego przez przepisy ustawy o p.c.c. Tytułem przykładu można wskazać na fragmentu uzasadnienia wyroku NSA z dnia 18 grudnia 1995 r., SA/Wr 729/95, który to wyrok co prawda odnosi się do starych przepisów o opłacie skarbowej, lecz w zupełności przystaje do obecnego stanu prawnego, w zakresie dotyczącym sprzedaży (zamiany) wierzytelności: "Opłacie skarbowej podlegają czynności cywilnoprawne polegające na zawieraniu umów sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych. Mylny jest pogląd strony skarżącej, że przytoczony przepis prawny odnosi się wyłącznie do umów sprzedaży odpowiadających wymogom art. 535 k.c. Gdyby tak było w istocie, ustawodawca nie zamieściłby (...) sformułowania "i praw majątkowych". Ograniczyłby stosowanie tego przepisu do "umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy". Przepis art. 535 k.c., obowiązujący w brzmieniu nadanym mu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) normuje bowiem wyłącznie kwestię sprzedaży rzeczy. Stanowi on, że przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący - rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Umowa przelewu (cesji) wierzytelności nie jest umową zawartą na podstawie art. 535 k.c. i w tym zakresie skarżący ma rację. Nie można jednak zgodzić się z poglądem, że żadna umowa dotycząca przelewu wierzytelności nie podlega opłacie skarbowej, bo jest to umowa nienazwana. W myśl art. 509 § 1 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią z wyjątkiem przypadków, w których sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Przelewu wierzytelności można dokonać w drodze różnych umów: umowy sprzedaży, zamiany, darowizny lub innej umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności na rzecz nabywcy (art. 510 § 1 k.c.). Jeżeli umowa darowizny, której przedmiotem jest przelew wierzytelności albo inna umowa nie wymieniona w art. 1 ust. 1 pkt 2 lit. a-k cyt. ustawy nie będzie podlegać opłacie skarbowej, to jednak przelew wierzytelności dokonany w formie umowy sprzedaży lub zamiany będzie tej opłacie podlegać, albowiem umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i spraw majątkowych wymieniona wśród czynności cywilnoprawnych, od których opłata skarbowa jest pobierana (...) Wszakże okoliczność, iż wierzytelność pieniężna jest prawem majątkowym nie może nasuwać jakichkolwiek wątpliwości. A zatem regułą jest, że od umowy sprzedaży lub zamiany prawa majątkowego pobiera się opłatę skarbową, w tym również od umów przenoszących odpłatnie własność wierzytelności".

Należałoby się zastanowić, czy umowa przelewu wierzytelności, o której mowa w pytaniu, zawarta jest w wykonaniu umowy sprzedaży (zamiany) tej wierzytelności. Co prawda w pytaniu wskazano zbyt mało danych, aby pozwoliło to nas jednoznaczne wypowiedzenie się do przedstawionego problemu, jednakże wydaje się, że można bronić tezy następującej: z pytania wynika, że umowa cesji wierzytelności została zawarta z dostawcą; zapewne zatem cesja wierzytelności była sposobem uregulowania długu jaki mieliście Państwo u dostawcy; wydaje się, że czynność cesji nastąpiła zatem w oparciu o przepis art. 453 k.c., który stanowi, że jeżeli dłużnik (czyli Państwo) w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie (tu: dokonuje cesji wierzytelności na jego rzecz), zobowiązanie wygasa; przyjmując taki punkt widzenia, należy uznać, że cesja wierzytelności nie następuje w wykonaniu umowy sprzedaży, lecz jest sposobem wykonania (zastępczego) Waszej pierwotnej umowy z dostawcą; można tutaj mówić jedynie o zmianie pierwotnej umowy z dostawcą, w ten sposób, że Wy – w zamian świadczenia pieniężnego – zobowiązujecie się do przeniesienia na dostawcę przysługującej Wam wierzytelności wobec innego podmiotu.

Jako że w tym przypadku cesja nie następowałaby w wykonaniu umowy sprzedaży wierzytelności, ani jej zamiany, nie byłaby ona czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Jak już wskazywano w tym przypadku można mówić jedynie o zmianie Waszej pierwotnej umowy z dostawcą – zapewne jednakże była ona opodatkowania podatkiem od towarów i usług, a więc przepisy u.p.c.c. nie będą do niej znajdować zastosowania. Jeżeli wyjątkowo było inaczej, to również nie powstanie obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych. Zgodnie bowiem z przepisem art. 1 ust. 1 pkt 2 u.p.c.c. podatkowi podlegają również zmiany umów, o ile powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. W tym przypadku podwyższenie podstawy nie zachodzi, bowiem kwota zobowiązania w umowie pierwotnej pozostaje bez zmian, natomiast zmienia się sposób wykonania umowy (w miejsce świadczenia pieniężnego – przelew wierzytelności).

Na zakończenie podkreślić należy, że udzielenie jednoznacznej odpowiedzi nie było możliwe z uwagi na zbyt mało danych. Z okoliczności faktycznych może bowiem wynikać, że cesja wierzytelności nastąpiła w wykonaniu umowy sprzedaży wierzytelności, a to powodować będzie powstanie obowiązku podatkowego w PCC. Należy w związku z tym zadbać o właściwe i wszechstronne udokumentowanie tego, że cesja (przelew) wierzytelności była sposobem zastępczego wykonania pierwotnej Waszej umowy z dostawcą, i że nastąpiła nie w wyniku sprzedaży wierzytelności dostawcy, lecz miała miejscy w celu wykonania Waszego istniejącego zobowiązania u dostawcy i za jego zgodą prowadziła do wygaśnięcia tegoż zobowiązania.