W serwisie Prawo.pl pisaliśmy już o tym, jak wdowiec czy wdowa oraz dziecko rodzica będącego osobą niepełnosprawną, który zmarł, mogą skorzystać z ulgi rehabilitacyjnej. Dziś kolejna i ostatnia grupa osób uprawnionych do rozliczenia wydatków poniesionych na rzecz osoby zmarłej będącej osobą niepełnosprawną, czyli osoby (podatnicy), na utrzymaniu których są lub były (jeśli zmarły) osoby niepełnosprawne. Na początek jednak krótkie przypomnienie.
Czytaj również: Śmierć osoby niepełnosprawnej nie odbiera szansy na skorzystanie z ulgi rehabilitacyjnej>>
Liczy się status osoby niepełnosprawnej…
Ulga rehabilitacyjna uregulowana jest w dwóch ustawach podatkowych. A mianowicie w art. 26 ust. 1 pkt 6, ust. 7a-7g i ust. 13a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 2647, dalej: ustawa o PIT) oraz w art. 11 ust. 1 ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U, z 2001, nr 134, poz. 1509, dalej: ryczałt). Mogą ją więc rozliczyć osoby uprawnione do niej – zarówno te, które rozliczają się z fiskusem według ustawy o PIT (odliczając poniesione wydatki od dochodu), jak i te na ryczałcie (w tym przypadku – odliczając je od przychodu ewidencjonowanego).
Tak jak w przypadku najbliższych - współmałżonka czy dzieci zmarłego rodzica, tak i w przypadku opiekuna, kluczowe są dwa warunki uprawniające do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej. Pierwszym jest posiadanie przez osobę będącą na utrzymaniu podatnika, statusu osoby niepełnosprawnej. Oznacza to, że osoba zmarła powinna za życia posiadać:
- orzeczenie o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności, określonych w odrębnych przepisach lub
- decyzję przyznającą rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, rentę szkoleniową albo rentę socjalną, albo
- orzeczenie o niepełnosprawności, wydane na podstawie odrębnych przepisów, w przypadku gdy osoba ta nie ukończyła 16. roku życia, albo
- orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez właściwy organ na podstawie odrębnych przepisów obowiązujących do dnia 31 sierpnia1997 r.
Co ważne, osoba niepełnosprawna musiała posiadać I albo II grupę inwalidztwa. Posiadanie I grupy inwalidztwa oznacza, że osoba, w stosunku do której, na podstawie odrębnych przepisów, orzeczono:
- całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji albo
- znaczny stopień niepełnosprawności.
W przypadku II grupy inwalidztwa w grę wchodzi orzeczenie:
- całkowitej niezdolności do pracy albo
- umiarkowany stopień niepełnosprawności.
Czytaj w LEX: Orzecznictwo o niepełnosprawności - poradnik na przykładach >
… i dokumenty potwierdzające poniesione wydatki
Drugim warunkiem uprawniającym do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej jest posiadanie dokumentów potwierdzających poniesienie tych wydatków. Wysokość wydatków na cele rehabilitacyjne ustala się na podstawie dokumentu stwierdzającego ich poniesienie zawierającego w szczególności dane identyfikujące kupującego (odbiorcę usługi lub towaru) i sprzedającego towar lub usługę, rodzaj zakupionego towaru lub usługi oraz kwotę zapłaty. Innymi słowy nie wystarczy zwykły paragon fiskalny. Konieczne jest posiadanie faktury, faktury VAT, umowy albo rachunku.
Czytaj w LEX: Jak skorzystać z ulg w podatku dochodowym od osób fizycznych? >
No i oczywiście ważne jest, by uprawniony do ulgi uzyskiwał w roku 2022 jakiekolwiek dochody, albo przychody, od których można by tę ulgę odliczyć (ważne także w przypadku osób niepełnosprawnych, które zmarły w trakcie roku podatkowego, albo po jego zakończeniu, ale przed rozliczeniem się z fiskusem).
- W przypadku osoby chcącej skorzystać z ulgi rehabilitacyjnej, na utrzymaniu której jest osoba z niepełnosprawnością, bardzo ważne jest, aby faktury zawierały prawidłowe dane. To znaczy, żeby znalazły się na nich dane nabywcy, czyli podatnika, który ma na utrzymaniu osobę niepełnosprawną i który dokonuje zakupu towaru czy usługi, uprawniającego do odliczenia w ramach ulgi, oraz dane odbiorcy, czyli osoby niepełnosprawnej, na rzecz której ten zakup jest dokonywany. Jak informuje ministerstwo na swoim portalu podatki.gov.pl skorzystanie z ulgi przez osobę, na której utrzymaniu jest osoba niepełnosprawna, będzie też możliwe, gdy faktura będzie jako nabywcę i odbiorcę wskazywała tylko niepełnosprawnego - mówi serwisowi Prawo.pl Przemysław Hinc, doradca podatkowy i członek zarządu w kancelarii PJH Doradztwo Gospodarcze. I dodaje: - W każdym z tych przypadków dobrze byłoby, żeby ten, kto ma na swoim utrzymaniu osobę z niepełnosprawnością, mógł udowodnić organowi skarbowemu, że faktycznie łoży na jej utrzymanie. A najlepiej to wykazać na podstawie dokumentów potwierdzających pokrycie wydatków niepełnosprawnego, nie tylko tych związanych z korzystaniem z ulgi rehabilitacyjnej.
Zdaniem Hinca, w udokumentowaniu prawa do ulgi rehabilitacyjnej przez osobę, na której utrzymaniu jest osoba z niepełnosprawnością, może okazać się pomocne na przykład zaświadczenie o wypłacaniu świadczenia pielęgnacyjnego czy specjalnego zasiłku opiekuńczego.
Czytaj w LEX: Ulga rehabilitacyjna na przykładach >
Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy, ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego, zwraca jednak uwagę na określony krąg osób uprawnionych do świadczeń, jaki przewiduje ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 390). – Czy to w przypadku specjalnego zasiłku opiekuńczego, czy w przypadku świadczenia pielęgnacyjnego, istotne jest faktyczne sprawowanie stałej lub długotrwałej opieki. To jednak nie wystarczy – podkreśla mec. Januszewska. I wyjaśnia: - Prawo do tych rodzajów pomocy zasadniczo mają tylko osoby, na których ciąży obowiązek alimentacyjny wobec niepełnosprawnego, czyli w praktyce osoby z jego najbliższej rodziny.
Czytaj w LEX: Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego >
Osoba mająca na utrzymaniu osobę niepełnosprawną, czyli kto według PIT?
Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy o PIT, odliczeniu od dochodu podlegają wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych, poniesionych w roku podatkowym przez podatnika będącego osobą niepełnosprawną lub podatnika, na którego utrzymaniu są osoby niepełnosprawne.
To, kogo ustawodawca miał na myśl precyzuje art. 26 ust. 7 ustawy o PIT. Przepis ten stanowi, że przepisy ust. 7a-7d (zawierające katalog wydatków uprawniający do odliczenia) i ust. 7g (pozwalający na odliczenie, gdy osoba, której dotyczy wydatek, posiada orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez właściwy organ na podstawie odrębnych przepisów obowiązujących do dnia 31 sierpnia 1997 r.) stosuje się odpowiednio do podatników, na których utrzymaniu pozostają następujące osoby niepełnosprawne: współmałżonek, dzieci własne i przysposobione, dzieci obce przyjęte na wychowanie, pasierbowie, rodzice, rodzice współmałżonka, rodzeństwo, ojczym, macocha, zięciowie i synowe, jeżeli w roku podatkowym dochody tych osób niepełnosprawnych nie przekraczają dwunastokrotności kwoty renty socjalnej określonej w ustawie z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2022 r. poz. 240), w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego. Z tym jednak zastrzeżeniem, że do dochodu tego nie zalicza się alimentów na rzecz dzieci, których wychowanie uprawnia do rozliczenia się podatnika jako osoba samotnie wychowująca dziecko, zasiłku pielęgnacyjnego, świadczenia uzupełniającego, otrzymanego na podstawie przepisów o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego dla emerytów i rencistów, dodatku energetycznego oraz dodatku osłonowego (od 4 lutego 2022 r.), dodatku węglowego (od 11 sierpnia 2022 r.), dodatku dla gospodarstw domowych z tytułu wykorzystywania niektórych źródeł ciepła i dodatku dla niektórych podmiotów niebędących gospodarstwami domowymi z tytułu wykorzystywania niektórych źródeł ciepła (od 20 września 2022 r.), a także refundacji podatku VAT dla nabywców gazu (od 21 grudnia 2022 r.).
Sprawdź w LEX: Jak ustalić moment, od którego przysługuje ulga rehabilitacyjna w PIT? >
Zdaniem Przemysława Hinca, przepisy podatkowe pozwalają skorzystać z ulgi rehabilitacyjnej każdej osobie, na której utrzymaniu pozostaje niepełnosprawny, o ile oczywiście należy do kręgu zakreślonego przez przepis art. 26 ust. 7e ustawy o PIT i utrzymuje osobę z niepełnosprawnością. A jeśli niepełnosprawny pozostaje na utrzymaniu kilku osób, na przykład obojga rodziców, to każdemu z nich przysługuje prawo do ulgi rehabilitacyjnej w wysokości faktycznie poniesionego przez tę osobę wydatku. - W przypadku, gdy wydatki są ograniczone limitem kwotowym, to każdemu przysługuje odrębny (własny) limit. Tak może być na przykład, gdy oboje rodzice utrzymują niepełnosprawne dziecko, albo gdy syn i córka łożą na utrzymanie niepełnosprawnego rodzica. Przepisy w tym zakresie jednak nie pozwalają na skorzystanie z ulgi rehabilitacyjnej takiej osobie, która chociaż faktycznie łożyłaby na utrzymanie niepełnosprawnego, to nie mieściłaby się w zakreślonym ustawą kręgu. I tak na przykład z ulgi nie skorzystaliby wnukowie utrzymujący niepełnosprawnego dziadka, nawet wówczas, gdyby byli jego jedynymi pozostającymi przy życiu krewnymi. Tak więc przepisy podatkowe nie przyznają prawa do ulgi każdej osobie, która mogłaby utrzymywać osobę niepełnosprawną i się nią opiekować, ale tylko wybranym – tłumaczy Przemysław Hinc. I dodaje: - Oczywiście, nie zapominajmy, że aby osoba utrzymująca osobę niepełnosprawną mogła z ulgi w ogóle skorzystać, musi sama osiągnąć dochody przekraczające kwotę wolną od podatku. W tym miejscu jednak wydaje się, że warto podnieść postulat, by krąg osób uprawnionych do ulgi w związku z utrzymywaniem osób z niepełnosprawnościami został poszerzony o zstępnych i wstępnych do trzeciego pokolenia oraz o krewnych w linii bocznej utrzymujących dzieci rodzeństwa lub rodzeństwo rodziców.
Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 7/2022 >>
Nie tylko wydatki na rehabilitację, ale i utrzymanie
Zdaniem Przemysława Hinca, w przypadku ulgi rehabilitacyjnej powinniśmy mówić o osobach, na utrzymaniu których jest osoba niepełnosprawna, a nie określać je mianem opiekunów osób niepełnosprawnych, bowiem podstawą do skorzystania z ulgi jest bowiem poniesienie wydatków związanych z rehabilitacją osoby niepełnoprawnej pozostającej na utrzymaniu podatnika, a nie takiej osoby, którą podatnik się opiekuje. - Pamiętać więc należy, że aby z ulgi skorzystać nie wystarczy tylko opiekować się osobą z niepełnosprawnością, ale trzeba ją utrzymywać, choć przepisy nie stoją na przeszkodzie, by niepełnosprawny zarobkował. Nie wystarczą tylko dokumenty potwierdzające zakup sprzętu medycznego czy leków, wystawione na podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną jako nabywcę, ale i płatności muszą odbywać się z jego środków, co należy móc udowodnić, gdy zażąda tego urząd skarbowy - zaznacza.
Problemu z udowodnieniem tych okoliczności nie ma, jeśli osoba niepełnosprawna nie ma w ogóle środków do życia, trudniej jest to udowodnić, gdy zarobkuje lub pobiera świadczenia np. rentę. - Tu pamiętać musimy o tym, że jeśli roczne dochody osoby niepełnosprawnej w ubiegłym roku przekroczyły kwotę stanowiącą dwunastokrotność renty socjalnej to z ulgi nie skorzysta osoba, na której utrzymaniu pozostawała będzie osoba niepełnosprawna - wskazuje Hinc. I wyjaśnia, że jeśli opodatkowane na zasadach ogólnych dochody osoby niepełnosprawnej były w roku 2022 wyższe niż 16.061,28 zł, to niestety z ulgi skorzysta tylko sam niepełnosprawny (jeśli oczywiście jego dochody będą wyższe niż kwota wolna od podatku, czyli w skali roku dochód będzie wyższy niż 30 tys. zł).
Ulga dla podatnika i osoby niepełnosprawnej
Tak skonstruowana ulga wyklucza jednoczesne skorzystanie z niej przez osobę z niepełnosprawnościami i osobę (osoby), na których jest utrzymaniu, jednak dotyczy to tylko tego przypadku, gdy niepełnosprawny uzyskuje dochody opodatkowane na zasadach ogólnych i gdy przekroczą one dwunastokrotność kwoty renty socjalnej, określonej w ustawie z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej. Jeśli osoba z niepełnosprawnością zarobkuje, ale opłaca podatek dochodowy w formie zryczałtowanej lub karty podatkowej, to ten kwotowy limit nie będzie miał zastosowania. Niepełnosprawny, opodatkowany zryczałtowanym podatkiem dochodowym, będzie więc mógł spokojnie sam rozliczyć wydatki na cele rehabilitacyjne w ramach swojej ulgi. Z kolei osoba, na której utrzymaniu pozostawał i finansowała koszty jego rehabilitacji, również z ulgi skorzysta w odniesieniu do sfinansowanych przez siebie wydatków na cele rehabilitacyjne niepełnosprawnego (znów pod warunkiem, że sama ma dochody lub przychody pozwalające na rozliczenie ulgi).
Czytaj w LEX: Skutki dorabiania do renty socjalnej – zmiana zasad od 1 stycznia 2022 r. >
- Każdy podatnik będzie miał swoją ulgę, ale nie da się dwa razy kupić tych samych leków, albo pojechać na ten sam turnus rehabilitacyjny – podkreśla Przemysław Hinc. Jak zaznacza, nie wolno więc tego samego wydatku rozliczyć zarówno w zeznaniu podatkowym osoby niepełnosprawnej, jak i w zeznaniu podatkowym osoby, na utrzymaniu której niepełnosprawny pozostaje.
- Jeśli natomiast osoba niepełnosprawna zmarła w trakcie roku podatkowego lub po jego zakończeniu, ale przed złożeniem zeznania podatkowego, wówczas ulgę rehabilitacyjną przysługującą zmarłemu rozliczy urząd skarbowy na podstawie dostarczonych mu dokumentów potwierdzających poniesione przez zmarłego wydatków na ten cel. Urząd skarbowy nie odda jednak pieniędzy dopóki spadkobiercy nie przedstawią prawomocnego sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, albo notarialnego poświadczenia dziedziczenia - dodaje Hinc.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
