Śmierć tak bliskiej osoby, jaką jest rodzic czy współmałżonek – niezależnie od tego, czy doszło do niej w trakcie 2022 roku czy już po jego zakończeniu - nie przekreśla szansy na skorzystanie z ulgi rehabilitacyjnej przez owdowiałego małżonka lub np. dziecko jako spadkobiercę. Trzeba tylko pamiętać o dwóch istotnych kwestiach.
Czytaj również: Kto wystawia wniosek o nadanie stopnia niepełnosprawności stałej i czasowej?
Zmarły musiał być osobą niepełnosprawną
Ulga rehabilitacyjna uregulowana została w dwóch ustawach podatkowych. A mianowicie w art. 26 ust. 1 pkt 6, ust. 7a-7g i ust. 13a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 2647, dalej: ustawa o PIT) oraz w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U, z 2001, nr 134, poz. 1509, dalej: ryczałt). Mogą ją więc rozliczyć osoby uprawnione do niej – zarówno te, które rozliczają się z fiskusem według ustawy o PIT, jak i ten na ryczałcie.
Są jednak dwa kluczowe dwa warunki uprawniające do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej. Pierwszym jest posiadanie statusu osoby niepełnosprawnej. Oznacza to, że osoba zmarła powinna za życia posiadać:
- orzeczenie o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności, określonych w odrębnych przepisach lub
- decyzję przyznającą rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, rentę szkoleniową albo rentę socjalną, albo
- orzeczenie o niepełnosprawności, wydane na podstawie odrębnych przepisów, w przypadku gdy osoba ta nie ukończyła 16. roku życia, albo
- orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez właściwy organ na podstawie odrębnych przepisów obowiązujących do dnia 31 sierpnia1997 r.
Co ważne, osoba niepełnosprawna musiała posiadać I albo II grupę inwalidztwa. Posiadanie I grupy inwalidztwa oznacza, że osoba, w stosunku do której, na podstawie odrębnych przepisów, orzeczono:
- całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji albo
- znaczny stopień niepełnosprawności.
W przypadku II grupy inwalidztwa w grę wchodzi orzeczenie:
- całkowitej niezdolności do pracy albo
- umiarkowany stopień niepełnosprawności.
Drugim warunkiem uprawniającym do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej jest posiadanie dokumentów potwierdzających poniesienie tych wydatków. Wysokość wydatków na cele rehabilitacyjne ustala się na podstawie dokumentu stwierdzającego ich poniesienie zawierającego w szczególności dane identyfikujące kupującego (odbiorcę usługi lub towaru) i sprzedającego towar lub usługę, rodzaj zakupionego towaru lub usługi oraz kwotę zapłaty. Innymi słowy nie wystarczy zwykły paragon fiskalny. Konieczne jest posiadanie faktury VAT, umowy albo rachunku.
No i oczywiście ważne jest, by zmarły uzyskiwał przed śmiercią jakiekolwiek dochody w roku 2022, od których można by tę ulgę odliczyć.
Czytaj w LEX: Ulga rehabilitacyjna na przykładach >
Trzy miesiące, a nawet dłużej
Problemu nie ma, jeżeli najbliżsi są w posiadaniu takich faktur, które otrzymała osoba zmarła. Gorzej, jeżeli pozostały tylko paragony fiskalne. To jednak nie przekreśla szansy na skorzystanie z ulgi rehabilitacyjnej. Wymagać będzie tylko więcej zachodu ze strony rodziny. Konieczne będzie bowiem zwrócenie się do sprzedawcy, który wydał ów paragon fiskalny przy zakupie towaru uprawniającego do odliczenia o wystawienie faktury dokumentującej ten zakup.
Sprawdź w LEX: Jak ustalić moment, od którego przysługuje ulga rehabilitacyjna w PIT? >
- O wystawienie faktury VAT na podstawie paragonu fiskalnego nabywca może się zwrócić do sprzedawcy w każdym czasie po zakupie, a na pewno w okresie, gdy zobowiązanie podatkowe z tytułu sprzedaży nie uległo przedawnieniu i istnieje możliwość powiązania paragonu potwierdzającego sprzedaż z dokumentującą ją fakturą. Przepisy wprawdzie kreują obowiązek wystawienia faktury do paragonu w terminie trzech miesięcy od dnia sprzedaży, więc w tym czasie sprzedawca ma obowiązek fakturę wystawić, a odmowa jej wystawienia może nawet ściągnąć na niego kary przewidziane w Kodeksie karnym skarbowym, ale nie ma przepisu zakazującego wystawienie faktury już po upływie tych trzech miesięcy – mówi serwisowi Prawo.pl Przemysław Hinc, doradca podatkowy i członek zarządu w kancelarii PJH Doradztwo Gospodarcze. Jego zdaniem, nie ma więc przeciwskazań, by najbliżsi, którzy są w posiadaniu paragonów fiskalnych, wystąpili do sprzedawców o wystawienie faktur dla ich zmarłych krewnych nawet, jeżeli śmierć nastąpiła na początku 2022 roku.
Sprawdź w LEX: Jak na cele ulgi rehabilitacyjnej udokumentować poniesione koszty? >
- Jeżeli tylko sprzedawca się zgodzi, to i po takim czasie może wystawić fakturę. Przepis mówi, że sprzedawca nie może odmówić wystawienia faktury VAT w ciągu trzech miesięcy licząc od końca miesiąca, w którym dostarczono towar lub wykonano usługę bądź otrzymano całość lub część zapłaty. Po tym terminie jej wystawienie uzależnione jest od dobrej woli sprzedawcy – zauważa Radomir Szaraniec, doradca podatkowy. Przyznaje, że nic się nie stanie, jak fakturę wystawi. – Nie ma to dla sprzedającego żadnych negatywnych konsekwencji z tego tytułu – podkreśla Szaraniec.
Sprawdź również książkę: Prawo cywilne i postępowanie cywilne. Kazusy i metodyka rozwiązywania ebook >>
Urząd skarbowy rozliczy zmarłego
Sposób rozliczenia ulgi rehabilitacyjnej zależy od sytuacji zmarłego będącego osobą niepełnosprawną. Jeżeli posiadał dochody przewyższające miesięcznie kwotę 2500 zł, a w skali roku 30 000 zł, czyli kwotę wolną od podatku, to wtedy będzie mu przysługiwało prawo do rozliczenia ulgi rehabilitacyjnej, bo będzie wystąpi dochód, od którego będzie można ją odliczyć. Jednak nie składa się za zmarłego zeznania rocznego, ale ulgę rozliczy… urząd skarbowy.
- Jeżeli osoba zmarła nie posiadała opiekuna, była wdowcem czy wdową, a pomagały jej tylko dzieci - córka czy syn, to w takiej sytuacji spadkobiercy powinni przekazać posiadane dokumenty potwierdzające poniesione wydatki urzędowi skarbowemu, w którym rozliczała się osoba zmarła. Wówczas urząd skarbowy rozliczy zmarłego i wyda decyzję o zwrocie i jego wysokości, a przysługująca zmarłemu kwota do zwrotu powinna trafić do spadkobierców w częściach, w jakich mają udział w spadku – tłumaczy Przemysław Hinc.
Sprawdź w LEX: Czy dowóz na zajęcia specjalne można rozliczyć w ramach ulgi rehabilitacyjnej? >
- Spadkobierca ma interes prawny, by żądać rozliczenia przez organ podatkowy, a ewentualne wątpliwości mogą być rozstrzygane na korzyść spadkobiercy - podkreśla Radomir Szaraniec. I wskazuje na art. 100 Ordynacji podatkowej, który tę kwestię reguluje. – To jest kluczowy przepis dla wszystkich spadkobierców, który umożliwia od razu załatwić sprawę spadkową – wskazuje Radomir Szaraniec. Według niego, organ podatkowy teoretycznie może w jednym postępowaniu zamknąć wszystkie sprawy zmarłego. Nie tylko kwestię ulgi rehabilitacyjnej, wydając decyzję, w której ustali wysokość przysługującego spadkobiercy zwrotu z tytułu ulgi. – Organ podatkowy powinien kompleksowo zebrać informacje o sytuacji spadkodawcy i w jednej decyzji zamknąć całą jego sytuację podatkową, rozliczając nie tylko ulgę rehabilitacyjną, ale i np. ryczałt z tytułu najmu – mówi Radomir Szaraniec. I przypomina: - Osoby, którym przysługuje prawo do zachowku (bo nie zostały wymienione w testamencie) nie są spadkobiercami, choć wysokość tego zwrotu z tytułu ulgi ma wpływ na wysokość zachowku, bo zachowek liczy się od wartości spadku.
Jak podkreśla Przemysław Hinc, urząd skarbowy nie odda jednak pieniędzy, dopóki spadkobiercy nie przedstawią prawomocnego sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo notarialnego poświadczenie dziedziczenia.
Dlatego radzi, by nie czekać z uregulowaniem prawa do spadku po zmarłym ojcu czy matce. – Trzeba jednak pamiętać, że prawo do zwrotu nadpłaty podatku wygasa po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin jej zwrotu. Nie warto jednak z tym zwlekać, bo pieniądze mogą stracić na wartości (zwłaszcza teraz w dobie wysokiej inflacji), więc nie warto czekać z uregulowaniem kwestii spadkowych. Tym bardziej, że z wnioskiem do sądu o stwierdzenie nabycia spadku może wystąpić tylko jedna osoba, która poczuwa się do bycia spadkobiercą, nie jest do wszczęcia tego postępowania potrzebna zgoda innych uprawnionych do spadku – mówi Hinc.
Zobacz procedurę w LEX: Odpowiedzialność podatkowa spadkobierców >
Notariusz Szymon Kołodziej, rzecznik prasowy Krajowej Rady Notarialnej przypomina, że zgodnie z przepisami art. 95a i nast. Prawa o notariacie, samo okazanie testamentu nie wystarczy do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. - Obecnie w Polsce potwierdzenie praw do spadku można dokonać przed sądem lub u notariusza, który po przeprowadzeniu postępowania określonego w przepisach art. 95a i następnych, jeżeli nie będzie miał wątpliwości m.in. co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów spadku, wyda akt poświadczenia dziedziczenia, który po zarejestrowaniu w Rejestrze Spadkowym ma moc prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Aby jednak to nastąpiło, notariusz przed wydaniem APD musi sporządzić protokół dziedziczenia, w którym uczestniczą osoby zainteresowane, tj. osoby które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi – mówi serwisowi Prawo.pl Szymon Kołodziej.
Ponadto, jak tłumaczy, notariuszowi trzeba przedłożyć odpis aktu zgonu spadkodawcy oraz odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy oraz inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku. W przypadku testamentu – wypis testamentu notarialnego lub oryginał testamentu własnoręcznego. Notariusz dokona także otwarcia i ogłoszenia testamentu, o ile nie nastąpiło to już wcześniej. - W efekcie tak przeprowadzonej czynności klient otrzyma wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, który ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i może być wykorzystywany w każdym przypadku udowodnienia swoich praw do spadku po osobie zmarłej – zaznacza not. Szymon Kołodziej.
Czytaj w LEX:
Poświadczenie dziedziczenia przez notariusza >
Notarialne poświadczenie dziedziczenia - postępowanie >
Współmałżonek rozliczy ulgę we wspólnym rozliczeniu ze zmarłym mężem czy żoną
Inaczej wygląda sytuacja, gdy zmarły mąż czy żona pozostawił współmałżonka, z którym łączyła go wspólność majątkowa i wcześniej korzystali ze wspólnego rozliczenia. Zgodnie bowiem z art. 6a ustawy o PIT, wniosek o łączne opodatkowanie dochodów małżonków, między którymi istniała w roku podatkowym wspólność majątkowa, może być także złożony przez podatnika, który pozostawał w związku małżeńskim w roku podatkowym, a jego małżonek zmarł w trakcie tego roku podatkowego albo zmarł po upływie roku podatkowego, ale przed złożeniem zeznania podatkowego za ten rok. Oznacza to, że współmałżonek może złożyć zeznanie podatkowe za rok 2022 korzystając ze wspólnego opodatkowania.
Czytaj w LEX: Preferencyjne opodatkowanie owdowiałych małżonków >
- W takim przypadku składający zeznanie podatkowe mąż czy żona mogą odliczyć poniesione wydatki w ramach ulgi rehabilitacyjnej pod warunkiem oczywiście, że współmałżonek posiadał status osoby niepełnosprawnej a owdowiały współmałżonek dysponuje fakturami wystawionymi na zmarłego współmałżonka – zaznacza Przemysław Hinc. I przypomina, że w tym roku termin na złożenie zeznania rocznego upływa 2 maja.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
