Do Biura RPO wpływają wnioski w sprawie nierównego traktowania funkcjonariuszy poszczególnych służb mundurowych po wprowadzeniu do polskiego systemu prawnego dwóch dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczących czasu pracy (work-life balance). Chodzi o dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej oraz 2019/1158 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE.
Czytaj również: Pracodawca nie może żądać potwierdzenia „poważnych względów medycznych” przy urlopie opiekuńczym
Prawo unijne a pragmatyki służbowe
Wątpliwości funkcjonariuszy dotyczą zakresu przeniesienia przepisów dyrektywy 2019/1158 na poszczególne pragmatyki służbowe. Np. art. 7 dyrektywy reguluje prawo do skorzystania przez pracownika z czasu wolnego od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika. Prawo do skorzystania z czasu wolnego od służby z powodu siły wyższej w wymiarze 2 dni albo 16 godzin z zachowaniem prawa do połowy uposażenia zostało wprowadzone do pragmatyk służbowych Służby Więziennej, Służby Celno- Skarbowej, Straży Marszałkowskiej oraz w ustawie o obronie Ojczyzny.
Czytaj w LEX: Zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej >
Funkcjonariuszom pozostałych służb mundurowych, w tym służb MSWiA, takie prawo nie przysługuje.
Z kolei prawo do uposażenia w wysokości 70 proc. za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Ochrony Państwa, Służby Więziennej, Krajowej Administracji Skarbowej, Straży Marszałkowskiej oraz żołnierzom zawodowym. Funkcjonariuszom tych służb przysługuje także prawo do bezpłatnego urlopu opiekuńczego w wymiarze pięciu dni w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.
Zobacz procedurę w LEX: Zasady udzielania urlopu opiekuńczego >
Jak zauważa Rzecznik, niestety, regulacje te w ogóle nie objęły pragmatyk służbowych funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego oraz Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Ich funkcjonariuszom nie przysługuje zatem ani prawo do czasu wolnego od służby z powodu działania siły wyższej, ani do urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni. Uposażenie za okres urlopu rodzicielskiego dla funkcjonariuszy służb specjalnych przysługuje zaś na starych zasadach tj. w wysokości 60/80 proc.
Zobacz procedurę w LEX: Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej >
Trudno nie odnieść wrażenia, że zróżnicowanie to ma charakter przypadkowy. Rzecznik poprosił zatem Marka Kuchcińskiego, szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów o informacje, z jakiego powodu zdecydowano się na takie różnice, a także czy resorty sprawujące nadzór nad poszczególnymi formacjami rozważają, lub przygotowują, zmiany w tym zakresie.
Dyrektywa ma zastosowanie do pracowników
W odpowiedzi na wystąpienie RPO, Stanisław Żaryn, sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i pełnomocnik rządu ds. Bezpieczeństwa Przestrzeni Informacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej, w odpowiedzi wskazał na pkt 17 preambuły do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE, zgodnie z którym dyrektywa ma zastosowanie do wszystkich pracowników posiadających umowy o pracę lub będących w innym stosunku pracy, w tym umowy związane z zatrudnieniem lub stosunkami pracy osób pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy, pracowników zatrudnionych na czas określony lub osób zatrudnionych na podstawie umowy z agencją pracy tymczasowej lub pozostających z taką agencją w stosunku pracy (jak przewidziano wcześniej w dyrektywie 2010/18/UE). - Biorąc pod uwagę orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące kryteriów ustalania statusu pracownika, to do państw członkowskich UE należy definiowanie umów o pracę i stosunków pracy – podkreślił Żaryn. I wyjaśnił, że stosunek służbowy w służbach specjalnych ma jednak swoisty charakter, odróżniający go nie tylko od klasycznego stosunku pracy, ale także od stosunku służbowego funkcjonującego na podstawie przepisów prawa pracy (jak np. w przypadku służby cywilnej).
Sprawdź również książkę: Prawo pracy >>
Nie każdy stosunek służbowy jest stosunkiem pracy
Odnosząc się do przywołanych w wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich art. 6 (prawo do urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni) i art. 7 (czas wolny z powodu działania siły wyższej) dyrektywy, zaznaczył, że dotyczą one pracowników. - Nie każdy stosunek służbowy jest jednak stosunkiem pracy w rozumieniu prawa pracy. Należy podkreślić, że w polskim systemie prawnym funkcjonują także stosunki służbowe regulowane przez prawo administracyjne, przy czym stosunki służbowe o charakterze administracyjnoprawnym są charakterystyczne m. in. dla służb mundurowych, w tym służb specjalnych. Istotne jest, że wobec tego typu stosunków prawo pracy nie ma bezpośredniego zastosowania. Dana pragmatyka służbowa może oczywiście odsyłać do wybranych przepisów prawa pracy, jednak z samej istoty odrębnego uregulowania stosunku służbowego funkcjonariuszy w ustawie pragmatycznej wynika, że prawo pracy i pragmatyki służbowe nie są tożsamym obszarem regulacji. Zaznaczyć przy tym należy, że w sytuacji odesłania w pragmatyce do przepisów prawa pracy, przepisy te mają wówczas charakter posiłkowy, co nie zmienia istoty stosunku służbowego charakterystycznego dla funkcjonariuszy służb specjalnych – przekazał Stanisław Żaryn. Dlatego te przepisy dyrektywy nie mają zastosowania do służb specjalnych, a ich ewentualne uwzględnienie mogłoby zostać dokonane jedynie poprzez bezpośrednie zmiany w poszczególnych pragmatykach służbowych.
Sprawdź w LEX: Czy urlop opiekuńczy i zwolnienie z tytułu siły wyższej obniżają wysokość świadczenia urlopowego? >
Czytaj również: Zwolnienie z powodu siły wyższej - nawet przed północą i SMS-em
Służby specjalne jak służby mundurowe
Według sekretarza stanu w KPRM, służby specjalne, zważywszy na posiadane przez nie cechy opisane w poszczególnych pragmatykach służbowych, należy zakwalifikować jako służby mundurowe. - Istotnymi składnikami służby w służbach mundurowych, jak podniósł w orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny są m. in. „pełna dyspozycyjność i zależność od władzy służbowej, wykonywanie zadań w nielimitowanym czasie pracy i trudnych warunkach, związanych nierzadko z bezpośrednim narażeniem życia i zdrowia w czasie udziału w obronie kraju lub gwarantowania bezpieczeństwa obywateli (...)”. Mając na względzie opisany powyżej charakter stosunku służbowego w służbach specjalnych, wymaganą pełną dyspozycyjność funkcjonariuszy i potencjalną konieczność wykonywania przez nich zadań w nielimitowanym czasie służby, w obecnej sytuacji nie jest zasadne włączanie do ustawowych pragmatyk tych służb dodatkowych przepisów potencjalnie ograniczających możliwość pełnienia tak uwarunkowanej służby – poinformował Żaryn. I dodał, że kwestia zmiany przepisów w pragmatykach służb specjalnych, przyznająca funkcjonariuszom tych służb prawo do uposażenia w wysokości 70 proc. za okres urlopu rodzicielskiego, z uwagi na potencjalne skutki finansowe dla budżetów tych służb, zostanie poddana dalszym, szczegółowym analizom.
Sprawdź w LEX: Czy urlop opiekuńczy w wymiarze 5 dni może być udzielany w częściach? >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
