Najnowsza nowelizacja Kodeksu pracy z 9 marca 2023 r. (Dz.U. z 2023 r., poz. 641, dalej: k.p.), wchodzącą w życie 26 kwietnia 2023 r., wprowadza wiele zmian w dotychczasowych przepisach, ale także kilka całkowitych nowości w zakresie uprawnień pracowniczych. Jedną z nich jest urlop opiekuńczy, przysługujący na wniosek pracownika w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Wymiar urlopu ustalono na 5 dni w roku kalendarzowym. Więcej piszemy o tym w Legal Alert.
Czytaj również: Urlop opiekuńczy, czyli mocna ochrona pracownika i komplikacje dla pracodawcy>>
Przepisy nie dookreślają tego, czym będą „poważne względy medyczne”. Na pewno dotyczą sytuacji zdrowotnej, przy czym mogą mieć związek wprost z chorobą, wypadkiem ale również planowanym zabiegiem medycznym. Za takie nie można będzie jednak uznać drobnych dolegliwości zdrowotnych.
Przykład: Za „poważne względy medyczne” trudno uznać przeziębienie, ale już nagłą wysoką gorączkę jak najbardziej.
Czytaj w LEX: Nowelizacja kodeksu pracy - zwolnienia od pracy i urlopy >
Członek rodziny, osoba wspólnie zamieszkująca
Urlop będzie udzielny w celu opieki lub wsparcia, które to pojęcia są dosyć obszerne - to zarówno typowa opieka bezpośrednia nad osobą obłożnie chorą, jak również pomoc w codziennych sprawach (np. zakupy), zawiezienie do lekarza, odbiór ze szpitala po zabiegu medycznym itp.
Osobami, które objęte mogą być wsparciem lub opieką („na które” udzielony może być urlop opiekuńczy) będą:
- członkowie rodziny (według definicji zawartej w art. 1731 par. 2 k.p. będą to syn, córka, matka, ojciec lub małżonek),
- osoby zamieszkujące we wspólnym gospodarstwie domowym.
Ważne! W odniesieniu do członków rodziny nie jest konieczne wypełnienie żadnego dodatkowego warunku, w szczególności wspólnego zamieszkiwania zarówno stale, jak w trakcie samego korzystania z tego urlopu.
Czytaj w LEX: Wniosek o zmianę rodzaju umowy o pracę lub o bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy - nowe uprawnienie pracownika >
W przypadku zaś drugiej grupy osób nie jest istotny z kolei żaden związek pomiędzy pracownikiem a tą osobą (pokrewieństwo, powinowactwo, partnerstwo życiowe) - ważny jest jedynie fakt wspólnego zamieszkiwania.
Przykład: Pracownica lub pracownik będą mogli wnioskować o urlop opiekuńczy w związku z poważną chorobą partnera/partnerki, o ile zamieszkują pod tym samym adresem.
Przykład: Wnuk pracownika może być osobą, w związku z sytuacją zdrowotną, której pracownik będzie mógł się domagać się urlopu opiekuńczego pod warunkiem wspólnego zamieszkiwania, nie został bowiem objęty definicją członka rodziny na potrzeby przepisów o urlopie opiekuńczym.
Sprawdź w LEX: Do kiedy można wykorzystać urlop ojcowski na dziecko urodzone w kwietniu 2022 r.? >
Dni urlopu
Urlop obejmować będzie 5 dni w trakcie roku kalendarzowego. Nie będzie rozliczany proporcjonalnie do okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy w trakcie roku. Wymiar roczny urlopu będzie jednak łącznym wymiarem u wszystkich kolejnych pracodawców. W przygotowywanej zmianie rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 30 grudnia 2016 r. w sprawie świadectwa pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 1862) zakłada się, że treść świadectwa pracy zostanie rozszerzona m.in. o informacje dotyczące urlopu opiekuńczego wykorzystanego w roku kalendarzowym, w którym ustał stosunek pracy.
Urlop ten udzielany będzie na całe dni pracy wynikające z rozkładu czasu pracy, bez względu na ilość godzin zaplanowanych w rozkładzie czasu pracy do przepracowania.
Przykład: Pracownik zatrudniony na 1/5 etatu pracujący według rozkładów harmonogramowych dzień w tygodniu po 8 godzin wnioskując o urlop na dzień pracy zrealizuje jeden dzień z 5 dni urlopu opiekuńczego w roku, a jednocześnie nie będzie pracować przez cały planowany rozkładowo tygodniowy czas pracy. Nie dokonujemy pomniejszenia proporcjonalnego wymiaru uprawnienia do tego urlopu do wymiaru czasu pracy pracownika.
Czytaj w LEX: Przegląd projektów rozporządzeń i ustaw z zakresu prawa pracy >
Ważne! Okres urlopu opiekuńczego jest niepłatny – ustawodawca nie przewidział za ten czas niewykonywania pracy wynagrodzenia w związku z czym wynagrodzenie nie przysługuje (art. 80 k.p.). Wprost jednak przyjęto, że okres urlopu opiekuńczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Weź udział w szkoleniu online: Nowe urlopy rodzicielskie i inne zwolnienia od pracy >
Dni urlopu nie będą więc odliczane od stażu pracy. Dodatkowo, zmieniają się przepisy ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 1872) poprzez dodanie do katalogu przypadków, w których dla uzyskania „trzynastki” nie jest konieczne przepracowanie co najmniej 6 miesięcy korzystania z urlopu opiekuńczego. W praktyce – biorąc pod uwagę znaczącą łatwość skorzystania z tego urlopu - skutkować to będzie możliwością uzyskania dodatkowego wynagrodzenia rocznego nawet przy stosunkowo krótkim pozostawaniu w zatrudnieniu w jednostce sfery budżetowej.
Czytaj w LEX: Kadry i płace: O czym warto pamiętać w kwietniu? >
Sprawdź również książkę: Meritum Prawo pracy 2023 ebook >>
Wniosek
Urlopu opiekuńczego udzielać się będzie na wniosek pracownika, złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.
We wniosku pracownik będzie podawać:
- imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych,
- przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika, oraz
- w przypadku członka rodziny ‒ stopień pokrewieństwa z pracownikiem, a w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny ‒ adres zamieszkania tej osoby.
Wprost przepisy art. 1731 par. 5 k.p. tworzyć będą podstawę do przetwarzania danych osobowych przez pracodawcę w związku z korzystaniem z urlopu opiekuńczego przez pracownika. Przepis ten określać będzie również ścisły zakres tych danych.
Czytaj w LEX: Zmiany w świadectwie pracy i dokumentacji pracowniczej >
Ważne! Pracodawca nie będzie mógł domagać się od pracownika potwierdzenia istnienia „poważnych względów medycznych” zaświadczeniem lekarskim. Nie będzie mógł domagać się także np. podania adresu zamieszkania członka rodziny, gdyż ta informacja nie wpływa na prawo do urlopu opiekuńczego.
Zobacz w LEX: Nowelizacja KP - wzory dokumentów >
Podając przyczynę, dla której wnioskuje o urlop pracownik nie będzie mógł się ograniczyć do powtórzenia użytego w przepisach określenia „poważne względy medyczne” ale będzie musiał w ogólny sposób scharakteryzować tę sytuację.
Przyjęta w nowych przepisach konstrukcja wnioskowania, wraz z użyciem określenia dotyczącego urlopu - „udziela się” - wskazuje na przyjęcie zasadniczego obowiązku udzielenia tego urlopu na prawidłowo złożony wniosek pracownika.
Więcej o zmianach przeczytasz w LEX: Nowelizacja kodeksu pracy od 26 kwietnia 2023 r. - wdrożenie dyrektyw UE >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
