W toku instancji ustalono, że Skarb Państwa stał się właścicielem nieruchomości, na której uprzednio ustanowiono hipotekę mającą zabezpieczać wierzytelność kasy do osoby fizycznej z tytułu udzielonego kredytu.
Oszustwo zarządu kasy
Spór powstał na tle powództwa syndyka masy upadłości Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej w Warszawie w upadłości likwidacyjnej. Syndyk wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Prezydenta m.st. Warszawy, jako dłużnika rzeczowego, określonej kwoty z zastrzeżeniem pozwanemu prawa do powoływania się w toku egzekucji zasądzonego od niego świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności pozwanego do opisanej nieruchomości gruntowej.
Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił powództwo w zasadniczej części. Ustalił przy tym, że od 2009 r. zarząd SKOK oraz powiązane z tym zarządem osoby tworzyły strukturę wykorzystującą działalność Kasy do uzyskiwania środków pieniężnych na podstawie umów kredytu.
Czytaj: SN: Upadłość SKOK to nie ustanie członkostwa>>
Umowa kredytu została zawarta w ramach zorganizowanego przez zarząd kasy i powiązane z nim osoby procederu, polegającego na oferowaniu osobom nieposiadającym zdolności kredytowej środków pieniężnych w zamian za zawarcie umowy na podstawie niezgodnych z prawdą dokumentów poświadczających zdolność do spłaty zobowiązania. Zabezpieczeniem spłaty miały być hipoteki na nieruchomościach, których wyceny rażąco odbiegały od cen rynkowych. Kredytobiorca został prawomocnie skazany za przestępstwo z oszustwa (art. 286 par. 1 k.k.).
Nieważna umowa kredytu i zabezpieczenie
Sąd Apelacyjny w Warszawie ocenił, że umowa kredytu była nieważna, co – z uwagi na zasadę akcesoryjności hipoteki – czyniło nieważnym także ustanowienie zabezpieczenia hipotecznego.
Czytaj też: Hipoteka na wierzytelności hipotecznej (subintabulat) a upadłość >>>
Rozpoznając skargę kasacyjną syndyka Kasy Sąd Najwyższy nie podzielił oceny, że samo przypisanie kredytobiorcy (w prawomocnym wyroku skazującym) czynu obejmującego zawarcie umowy kredytu uniemożliwia uznanie tej umowy za nieważną. Wynikające z art. 11 zd. 1 k.p.c. związanie sądu rozpoznającego sprawę cywilną ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa obejmowało bowiem fakt dokonania czynności prawnej, a nie ocenę jej ważności.
Czytaj też: Zakres związania sądu cywilnego wyrokiem skazującym sądu karnego >>>
Jednocześnie w uzasadnieniu wyroku przypomniano, że zasadniczo nieważność czynności prawnej nie jest prostą konsekwencją popełnienia przestępstwa pozostającego w związku z dokonaniem tej czynności; sprzeczność z prawem (art. 58 par. 1 k.c.) odnosi się bowiem do treści czynności, a nie do okoliczności jej zawarcia, z którymi prawo karne wiąże sankcję prawnokarną.
W okolicznościach sprawy zachodziły jednak podstawy do ustalenia nieważności umowy kredytu, a w konsekwencji oddalenia powództwa o zapłatę, gdyż umowa ta miała na celu obejście prawa.
W sprawie orzekali: SSN Tomasz Szanciło (przewodniczący), SSN Jacek Widło oraz SSN Beata Janiszewska (sprawozdawca).
Sygnatura akt II CSKP 642/22, wyrok z 10 listopada 2022 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
