W polskim sądzie możliwe jest uzyskanie w ciągu kilku tygodni zabezpieczenia roszczenia, które z jednej strony ochroni interesy wnioskodawcy, a z drugiej strony może być na tyle uciążliwe dla przeciwnika, że skłoni go do znaczących ustępstw i szybkiego ugodowego zakończenia sporu.
Czytaj w LEX: Warunki zabezpieczenia roszczenia >
Zabezpieczenie roszczenia daje istotną przewagę
Sąd może zabezpieczyć roszczenie pieniężne, np. o zapłatę wynagrodzenia albo o zapłatę kary umownej, według sposobów enumeratywnie wymienionych w kodeksie postępowania cywilnego, takich jak zajęcie rachunków bankowych albo ustanowienie hipoteki na nieruchomości. W przypadku zajęcia rachunków bankowych przeciwnik nie będzie mógł korzystać z zajętych na nich środków, a w przypadku ustanowienia hipoteki przymusowej przeciwnik napotyka na istotne trudności dotyczące sprzedaży nieruchomości lub spełnienia warunków umów kredytowych.
Zobacz procedurę w LEX: Złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia >
Roszczenia niepieniężne sąd może natomiast zabezpieczyć w każdy sposób, który uzna za odpowiedni. Sąd może w szczególności zakazać przeciwnikowi określonych działań i określić kwotę pieniężną, którą przeciwnik będzie musiał zapłacić wnioskodawcy, jeżeli nie zastosuje się do postanowienia sądu. Wysokość tej kwoty ustalana jest przez sąd i w praktyce może wynosić wysokość setek tysięcy lub nawet milionów złotych.
Zobacz procedurę: Doręczanie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego >
Zabezpieczenie jeszcze przed pozwem
O udzielenie zabezpieczenia można wystąpić do sądu jeszcze przed złożeniem pozwu. We wniosku należy uprawdopodobnić roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia może polegać przykładowo na tym, że kontrahent wyzbywa się majątku lub ma zaległości płatnicze wobec różnych wierzycieli. Ważne jest, aby udokumentować te okoliczności, a jednocześnie przedstawić je w sposób przejrzysty. W sytuacji, gdy sąd zabezpieczy roszczenie przed wszczęciem postępowania, wyznaczy jednocześnie termin na wniesienie pozwu. W razie niezłożenia pozwu w tym terminie, zabezpieczenie przestanie obowiązywać.
Zobacz procedurę w LEX: Rozpoznanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia >
Czytaj także: Zmiany w postępowaniu cywilnym - uwaga na prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego>>
Co istotne, dopóki zabezpieczenie nie zostanie udzielone, sąd nie zawiadamia przeciwnika o toczącym się postępowaniu. Z założenia przeciwnik może bronić swoich praw dopiero na etapie składania zażalenia, gdy zabezpieczenia zostały już ustanowione. Jeżeli przeciwnik nie złoży zażalenia lub zażalenie zostanie oddalone, zabezpieczenia pozostaną w mocy przez cały czas trwania postępowania sądowego. Wizja kilkuletniego sporu z zajętymi środkami na rachunku bankowym, bardzo często skłania przeciwnika do weryfikacji swojego stanowiska i szybkiego zawarcia ugody.
Zabezpieczenie dowodu może zaoszczędzić lata niepotrzebnego sporu
Wieloletnie spory budowlane sprowadzają się często do ustalenia, jaki był stan zaawansowania robót w kluczowym dla sporu okresie, albo czy roboty te miały wówczas wady. Często latami czeka się, aż sąd zacznie prowadzić postępowanie dowodowe. W międzyczasie inwestycja zostaje dokończona, a ustalenie tego, jak było naprawdę, staje się coraz trudniejsze, jeżeli nie niemożliwe. Z upływem czasu obie strony okopują się na swoich stanowiskach, a jednocześnie coraz ciężej im przewidzieć do jakich konkluzji dojdzie sąd.
Takich sytuacji można uniknąć, jeżeli strona wystąpi zawczasu do sądu o zabezpieczenie dowodu. Możliwość taka istnieje również przed złożeniem pozwu w sądzie. Sąd uwzględni wniosek o zabezpieczenie dowodu, jeżeli zachodzi obawa, że przeprowadzenie dowodu stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy. W sporach budowlanych najczęściej zabezpieczany jest dowód z oględzin nieruchomości lub terenu budowy z udziałem biegłego. Na podstawie postanowienia sądu, biegły sporządza dokumentację z oględzin, w szczególności opisową, fotograficzną czy wideo. Dowód ten będzie brany pod uwagę przez sąd rozpoznający przyszły spór.
Zobacz procedurę: Zabezpieczenie dowodów >
Sama dokumentacja z oględzin nie rozstrzygnie jeszcze definitywnie sporu, jednakże na jej podstawie strony będą mogły dokonać bardziej racjonalnej oceny szans wygrania sprawy w sądzie. Jeżeli dokumentacja z oględzin potwierdza stanowisko wnioskodawcy, jest to sygnał dla przeciwnika, że istnieje duże ryzyko porażki w przyszłej sprawie sądowej. Może go to skłonić do ugodowego rozwiązania sporu na warunkach korzystnych dla wnioskodawcy.
Ponadto, czasami zabezpieczenie dowodu jest po prostu konieczne dla powodzenia przyszłej sprawy sądowej. Niekiedy wykonawca jest usuwany z budowy bez przeprowadzenia należytej inwentaryzacji robót. Jeżeli wykonawca nie uzyska postanowienia sądu o zabezpieczeniu dowodu, inwestor może w praktyce fizycznie uniemożliwić wykonawcy sporządzanie rzetelnej dokumentacji zrealizowanych prac, a w konsekwencji pozbawić go szans na wygranie sprawy.
Również inwestor w niektórych przypadkach może być zainteresowany zabezpieczeniem dowodu. Często inwestorzy, którzy na własną rękę usuwają wady robót budowlanych, mają w sporach z wykonawcami trudności z wykazaniem, że wady faktycznie istniały oraz jaki był ich zakres. Sądy niekiedy z ostrożnością podchodzą do dokumentacji wad przygotowanej jednostronnie przez inwestora. W takich przypadkach interesy inwestora ochroni właśnie zabezpieczenie dowodu poprzez sądowe oględziny wadliwych robót, zanim inwestor przystąpi do ich usuwania.
Czytaj w LEX: Sankcje za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o roboty budowlane >
Autorzy: Romana Piskuła, adwokatka w Kocur i Wspólnicy
oraz Tomasz Waszewski, radca prawny wspólnik Kocur i Wspólnicy
