Wzrost cen nośników energii spowodowany jest po pierwsze wojną w Ukrainie i wstrzymaniem dostaw gazu i węgla przez Rosję. Po drugie, brakiem paliw kopalnych oraz potrzebami inwestycyjnymi związanymi z koniecznością wybudowania infrastruktury niezbędnej do pozyskiwania energii z odnawialnych źródeł. Impuls inflacyjny powstał natomiast po zniesieniu ograniczeń związanych z pandemią. Gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa zaczęły wydawać nadwyżki gotówki zgromadzone w wyniku wstrzymania wydatków oraz otrzymane z rządowych programów pomocowych. Obecnie inflacja jest najwyższa od drugiej połowy lat 90-tych. Wzrost kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw (wynagrodzenia, koszty materiałów i koszty energii) oraz coraz droższy pieniądz i brak możliwości refinansowania istniejącego zadłużenia na korzystnych warunkach sprawią, że wiele przedsiębiorstw będzie co najmniej zagrożonych niewypłacalnością. Przedsiębiorcy staną przed wyzwaniem restrukturyzacji swoich zobowiązań.
Czytaj w LEX: Sprzedaż udziałów spółki w restrukturyzacji >>>
Czytaj w LEX: Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne - uwagi wybrane >>>
Restrukturyzacja pozasądowa a restrukturyzacja sądowa
Wykrycie i zdiagnozowanie problemów finansowych na wczesnym etapie umożliwia często przeprowadzenie pozasądowej restrukturyzacji zadłużenia, zwanej restrukturyzacją miękką, bez konieczności sięgania po narzędzia prawa restrukturyzacyjnego czy upadłościowego. W obliczu kryzysu warto zawczasu podjąć działania - wynegocjować z kontrahentami nowe warunki współpracy czy też skontaktować się z wierzycielami finansowymi celem wypracowania wspólnych rozwiązań.
Warto zauważyć, że sytuacja finansowa przedsiębiorcy - dłużnika zazwyczaj jest dość dobrze znana wierzycielowi - bankowi (lub obligatariuszom). Umowy kredytowe zawierają najczęściej postanowienia, na podstawie których dłużnicy zobowiązani są regularnie przekazywać bankom sprawozdania oraz inne dokumenty finansowe. W sytuacji problemów ze spłatą zadłużenia, to jednak dłużnik powinien wykazać inicjatywę i zaproponować warunki konkretnego porozumienia. Banki mają liczne powody, aby takie porozumienie z dłużnikiem zawrzeć, a nie od razu stawiać zobowiązania w stan wymagalności i sięgać po narzędzia egzekucyjne. Poza utratą przyszłych płatności, niespłacony kredyt wiąże się dla banku z koniecznością zawiązania odpowiednich rezerw. Dlatego też w przypadku podjęcia negocjacji z bankiem dłużnik ma dużą szansę na uzyskanie zawieszenia spłat na określony czas. Rzadziej możliwe jest chociażby częściowe umorzenie długu.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność karna związana z restrukturyzacją, sanacją i upadłością >>>
Bywa, że dłużnik posiada wielu wierzycieli, i to nie tylko finansowych. Może powodować to problemy w koordynacji działań, zwłaszcza jeżeli część wierzycieli posiada zabezpieczenia rzeczowe, takie jak hipoteki czy zastawy na mieniu przedsiębiorstwa. Zabezpieczeni wierzyciele mogą podjąć decyzję o egzekucji z zabezpieczeń, tym samym niwecząc szanse na powrót dłużnika do finansowego zdrowia. Jednak przecież także i zabezpieczeni wierzyciele mają powody, aby dążyć do porozumienia z dłużnikiem.
Czytaj w LEX: Instrumenty chroniące interesy wierzycieli przedsiębiorcy wszczynającego postępowanie restrukturyzacyjne >>>
Dlatego aby zapewnić możliwość prowadzenia negocjacji restrukturyzacyjnych oraz dalszego prowadzenia działalności operacyjnej zadłużonego przedsiębiorstwa, często niezbędne jest zainicjowanie zawarcia porozumienia, na mocy którego wierzyciele wstrzymają się od podejmowania działań egzekucyjnych (standstill agreement). W czasie obowiązywania porozumienia standstill wierzyciele i dłużnik negocjują sposób restrukturyzacji zadłużenia i warunki umowy restrukturyzacyjnej. W tym okresie dłużnik może podjąć próbę pozyskania nowego finansowania, przykładowo w formie kredytu, pożyczki strukturalnej lub emisji obligacji.
Nowe finansowanie zostanie spożytkowane na spłatę dotychczasowych wierzycieli oraz zapewnienie funkcjonowania przedsiębiorstwa. Dotychczasowi wierzyciele często skłonni są zgodzić się na dopuszczenie nowego kredytodawcy, nawet jeżeli wiązałoby się to z jedynie częściową spłatą ich wierzytelności. Alternatywą jest bowiem dochodzenie wierzytelności w kosztownym postępowaniu sądowym i egzekucyjnym, czy też upadłościowym. Należy przy tym jednak pamiętać, iż przedsiębiorstwa, które dziś mają problemy ze spłatą zadłużenia zaciągały kredyty w okresie bardzo niskich stóp procentowych i taniego pieniądza. W dzisiejszych warunkach makroekonomicznych pozyskanie refinansowania kredytów z bardzo niską stopą procentową dla podmiotu zagrożonego niewypłacalnością może okazać się niezwykle trudne.
Czytaj w LEX: Wpływ postępowania restrukturyzacyjnego dłużnika na jego zobowiązania wobec banku >>>
Czytaj w LEX: Korzyści dla dłużnika z uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego >>>
Jeżeli przedsiębiorcy nie uda się uzyskać refinansowania ani wynegocjować ze wszystkimi wierzycielami zmiany warunków spłaty zadłużenia, najlepszą drogą może okazać się otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego na podstawie przepisów ustawy z 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne. Jest to postępowanie prowadzone przy udziale sądu mające na celu przeprowadzenie głosowania nad układem i zawarcie układu z wierzycielami. Zasadniczo układ zostaje przyjęty jeżeli wypowie się za nim większość głosujących wierzycieli (większość osobowa), mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących wierzycielom głosującym (większość kapitałowa). W postępowaniu restrukturyzacyjnym zatem oporni lub bierni wierzyciele mogą zostać przegłosowani przez tych dążących do porozumienia z dłużnikiem. Większość wierzycieli decyduje o losach pozostałych. Zawarty układ zatwierdzany jest przez sąd.
Który rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego wybrać?
Prawo restrukturyzacyjne przewiduje możliwość zawarcia układu w drodze czterech różnych postępowań. Są to: postępowanie sanacyjne, postępowanie układowe, przyspieszone postępowanie układowe oraz postępowanie o zatwierdzenie układu, które występuje w dwóch wariantach. Wspólnym elementem wszystkich powyższych typów postępowań jest to, że prowadzą do zawarcia układu z wierzycielami przy udziale sądu. Różnią się natomiast między sobą kwestiami proceduralnymi oraz skutkami, jakie wywołuje otwarcie postępowania, m.in. zakresem ochrony dłużnika przed egzekucją, ingerencją sądu i organów pozasądowych w zarząd przedsiębiorstwem, możliwościami rozwiązania zawartych przez dłużnika umów itp. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, które z postępowań jest najbardziej korzystne. Wszystko zależy od indywidualnej sytuacji dłużnika, a przede wszystkim od tego, na ile poważne stały się jego problemy finansowe oraz jakie narzędzia prawa restrukturyzacyjnego będą potrzebne w konkretnej sytuacji.
Zasadniczo najszybsze i najmniej sformalizowane jest postępowanie o zatwierdzenie układu, w którym udział sądu jest minimalny. Sprowadza się głównie do zatwierdzenia układu, do zawarcia którego doprowadza nadzorca układu, czyli wybrany przez dłużnika doradca restrukturyzacyjny. Najbardziej radykalne natomiast jest postępowanie sanacyjne. Dedykowane jest ono podmiotom mającym najpoważniejsze problemy ekonomiczne, których rozwiązanie wymaga tym samym wdrożenia szeroko zakrojonych działań restrukturyzacyjnych. W postępowaniu tym zarząd na przedsiębiorstwem co do zasady sprawuje zarządca wyznaczony przez sąd. Charakteryzuje się ono pełną ochroną dłużnika przed egzekucjami, możliwością odstępowania przez zarządcę od zawartych przez dłużnika umów wzajemnych, redukcji zatrudnienia z pominięciem przepisów Kodeksu pracy dotyczących ochrony pracowników oraz możliwością sprzedaży składników majątku dłużnika ze skutkiem egzekucyjnym.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność zarządcy w postępowaniu sanacyjnym wobec zarządzanej spółki kapitałowej >>>
Najpopularniejszy rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego
Obecnie najbardziej popularnym rodzajem postępowania restrukturyzacyjnego jest nowy wariant postępowania o zatwierdzenie układu, tzw. PZU 2.0. Procedura ta zastąpiła od grudnia 2021 r. covidowe uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne (UPR), które biło rekordy popularności w latach 2020 - 2021. PZU 2.0. przejęło większość rozwiązań covidowego UPR. Zainicjowanie tego postępowania nie wymaga postanowienia sądu. Dłużnik nie składa wniosku o otwarcie postępowania. Zawiera jedynie umowę z dowolnie wybranym doradcą restrukturyzacyjnym, który obwieszcza w Krajowym Rejestrze Zadłużonych o ustaleniu tzw. dnia układowego. Główną zaletą procedury z punktu widzenia dłużnika jest to, że już od dnia obwieszczenia otrzymuje on bardzo szeroki pakiet ochronny. Składa się na niego m.in. całkowita ochrona przed postępowaniami egzekucyjnymi oraz przed wypowiadaniem dłużnikowi wszelkich umów o kluczowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa. Od dnia otwarcia postępowania dłużnik ma 4 miesiące takich warunków ochronnych, żeby zawrzeć układ z wierzycielami. Udział sądu sprowadza się głównie do zatwierdzenia układu.
Czytaj w LEX: Doradca restrukturyzacyjny jako pełnomocnik procesowy >>>
Poniższa tabela przedstawia wybrane podobieństwa i różnice pomiędzy dwoma najpopularniejszymi obecnie postępowaniami restrukturyzacyjnymi:
Co mogą przewidywać propozycje układowe? – sposoby restrukturyzacji zobowiązań
Żeby doszło do głosowania nad układem, najpierw muszą zostać złożone propozycje układowe. Są one przygotowywane przez dłużnika przy pomocy doradcy restrukturyzacyjnego. Propozycje układowe może również złożyć rada wierzycieli, nadzorca sądowy albo zarządca oraz wierzyciel lub wierzyciele mający łącznie więcej niż 30 proc. sumy wierzytelności. Zatem w jednym postępowaniu może zostać złożonych kilka propozycji układowych pochodzących od uczestników i organów postępowania.
Czytaj w LEX: Romańska Marta - Postępowanie o zatwierdzenie układu na nowych zasadach >>
Ustawa nie przewiduje zamkniętego katalogu sposobów restrukturyzacji zobowiązań, wiec istnieje w tym zakresie duża swoboda. Najbardziej popularne sposoby restrukturyzacji zobowiązań to odroczenie terminu wykonania zobowiązań, rozłożenie spłaty na raty oraz częściowe umorzenie zobowiązań. Propozycje układowe mogą przewidywać także przykładowo konwersję wierzytelności na udziały, akcje, a także obligacje lub inne papiery wartościowe.
Popularnym sposobem restrukturyzacji jest także zaspokojenie wierzycieli ze środków uzyskanych ze sprzedaży całości lub części majątku dłużnika. W takim wypadku nabywca najczęściej wpłaca cenę sprzedaży do depozytu notarialnego, z którego notariusz wypłaca następnie odpowiednie kwoty poszczególnym wierzycielom zgodnie z postanowieniami układu.
Propozycje układowe mogą przewidywać jeden lub kilka sposobów restrukturyzacji. Mogą także przewidywać podział wierzycieli na grupy obejmujące poszczególne kategorie interesów. Najważniejsze, żeby były dostosowane do sytuacji restrukturyzowanego przedsiębiorcy i realne do wykonania, a także korzystniejsze niż przewidywany stopień zaspokojenia wierzycieli w potencjalnej upadłości. Prawo restrukturyzacyjne daje dużą swobodę w kształtowaniu treści układu. Daje ono wiele narzędzi pozwalających na uratowanie przedsiębiorstwa, przy jednoczesnym maksymalnym możliwym zaspokojeniu wierzycieli, a zatem można mówić o rezultacie win-win. Dobrze przeprowadzone postępowanie restrukturyzacyjne może pozwolić na uniknięcie upadłości przez dłużnika znajdującego się w bardzo trudnej sytuacji, z którym wcześniej wierzyciele nie chcieli już nawet kontynuować negocjacji.
Autorka: Barbara Szczepkowska, radca prawny, partner, doradca restrukturyzacyjny w kancelarii act BSWW legal & tax
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.