1. Wstęp

Zasady odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku reguluje obowiązująca od 30 kwietnia 2007 r. ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493 z późn. zm.) – dalej u.z.s.ś. Przepisy tej ustawy stosuje się do bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub do szkody w środowisku:

  • spowodowanych przez działalność stwarzającą ryzyko szkody w środowisku;
  • spowodowanych przez inną działalność niż ww., jeżeli zagrożenia lub szkody dotyczą gatunków chronionych lub chronionych siedlisk przyrodniczych oraz wystąpiły z winy podmiotu korzystającego ze środowiska.

Pierwsza z przywołanych wyżej kategorii, czyli działalność stwarzająca ryzyko szkody w środowisku została w ustawie określona poprzez wskazanie konkretnych rodzajów działalności z zakresu różnych ustaw, które to działalności na gruncie omawianej ustawy uznane zostały właśnie za działalność stwarzającą ryzyko szkody w środowisku. Do działalności stwarzającej ryzyko szkody w środowisku zalicza się m.in.:
– z zakresu ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.) - działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, wymagającą uzyskania zezwolenia;
– z zakresu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) - dalej p.o.ś. - eksploatację instalacji wymagającą uzyskania:

  • a) pozwolenia zintegrowanego,
  • b) pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza;

– z zakresu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.) - dalej u.o.:

  • a) działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów wymagającą uzyskania zezwolenia,
  • b) działalność w zakresie zbierania odpadów oraz działalność w zakresie transportu odpadów wymagające uzyskania zezwolenia,
  • c) działalność zwolnioną z obowiązku uzyskania odrębnego zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbierania lub transportu odpadów na podstawie art. 31 tej ustawy,
  • d) działalność wymagającą zgłoszenia do rejestru na podstawie art. 33 ust. 5 u.o. – z zakresu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) - wymagające uzyskania pozwolenia wodnoprawnego:
    • a) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
    • b) pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych,
    • c) retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych;


To jedynie niektóre spośród wymienionych w ustawie działalności stwarzających ryzyko szkody w środowisku. Wśród tych form aktywności brak jest działań związanych w ścisłym tego słowa znaczeniu z realizacją inwestycji budowlanych, jednak niewątpliwie znajdują się wśród nich działalności, które mogą się wiązać z późniejszą eksploatacją obiektu budowlanego. Ogólnie można przyjąć, że działalność ta obejmuje działania, które mogą wywrzeć szkodliwe dla zdrowia ludzi skutki i dotyczą:

  • gatunków chronionych lub chronionych siedlisk przyrodniczych,
  • wód - ich stanu ekologicznego, chemicznego lub ilościowego,
  • powierzchni ziemi - zanieczyszczenia gleby lub ziemi, w tym stanowiące zagrożenie dla zdrowia ludzi.1

Z kolei do drugiej kategorii zaliczone zostały wszelkie inne przejawy działalności, jeżeli w ich wyniku dochodzi do zagrożenia szkodą lub wystąpienia szkody, które to zagrożenia lub szkody dotyczą gatunków chronionych lub chronionych siedlisk przyrodniczych oraz wystąpiły z winy podmiotu korzystającego ze środowiska. W tej kategorii mieścić się zatem będą wszelkie czynności związane z realizacją inwestycji budowlanej, które mogą doprowadzić do powstania takich zagrożeń bądź szkód.
Przepisów u.z.s.ś. nie stosuje się natomiast w sytuacji, gdy bezpośrednie zagrożenie lub szkoda w środowisku zostały spowodowane przez naturalną katastrofę.

2. Szkoda w środowisku oraz bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku

Szkodą w środowisku w myśl ustawy jest negatywna mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, oceniana w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska. Z kolei bezpośrednim zagrożeniem szkodą w środowisku jest wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia szkody w środowisku w dającej się przewidzieć przyszłości.
(...)
Obowiązek podjęcia działań zapobiegających wystąpieniu szkody lub działań naprawczych po jej wystąpieniu, wraz z wszelkimi konsekwencjami finansowymi ciąży bezpośrednio na podmiocie korzystającym ze środowiska. Należy jednak mieć na uwadze, że wystąpienie negatywnych oddziaływań na chronione siedliska i gatunki, które zostało przewidziane i znalazło wyraz w odpowiedniej decyzji, nie jest szkodą w rozumieniu ustawy. Jeżeli jednak oddziaływanie nie zostało przewidziane na skutek wad raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko czy raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na obszar(y) Natura 2000, a wystąpiło, jest szkodą, nawet jeżeli podmiot korzystający ze środowiska uzyskał wszystkie niezbędne decyzje na realizację przedsięwzięcia. Oczywiście inwestor z powództwa cywilnego może skarżyć autorów wadliwego raportu i w konsekwencji – to oni mogą ponosić skutki konieczności przeprowadzenia działań naprawczych.
(...)