Działalność UOKiK w ostatnim okresie była szczególnie widoczna w zakresie zwalczania tzw. zatorów płatniczych. Kompetencje w tym zakresie UOKiK uzyskał 1 stycznia 2020 r. i już w kwietniu 2020 r. zapowiedział, że w dobie zakłóceń wywołanych pandemią COVID-19 będzie poświęcał temu zagadnieniu wiele uwagi. Do końca roku 2020 r. UOKiK wszczął ponad 100 postępowań przeciwko przedsiębiorcom w sprawie niedochowania terminów płatności przewidzianych w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.
Czytaj: Są kary za zatory, ale ukaranie firmy jest bardzo trudne>>
Kontrola koncentracji– rekordowa kara dla Gazprom
W dniu 6 października 2020 r. Prezes UOKiK nałożył na Gazprom oraz uczestników projektu Nord Stream 2 rekordową karę ok. 30 mld złotych za dokonanie koncentracji (utworzenie wspólnego przedsiębiorcy) bez zgody UOKiK (decyzja UOKIK DKK-178/2020).
W roku 2016 uczestnicy projektu złożyli wniosek o wyrażenie zgody na utworzenie wspólnego przedsiębiorcy – spółki prawa szwajcarskiego – pierwotnie należącej do Gazprom, w której uczestnicy mieli objąć określone ilości akcji. Wobec zastrzeżeń UOKiK wycofali go, odstępując od zamiaru nabycia akcji we wspólnej spółce. Jednocześnie uczestnicy zawarli umowy finansowania przedsięwzięcia Nord Stream 2, które – według decyzji UOKiK – dawały im de facto uprawnienia akcjonariuszy.
Cena promocyjna: 199 zł
Cena regularna: 199 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 139.29 zł
Po przeprowadzeniu postępowania UOKiK uznał, że mimo braku objęcia akcji we wspólnej spółce przez uczestników innych niż Gazprom, doszło do faktycznego utworzenia wspólnego przedsiębiorcy, ponieważ uczestnicy mają wspólny interes: liczą na odsetki od udzielonych pożyczek, a do tego zagwarantowali sobie wpływ na projekt w takim zakresie, że bez ich zgody spółka projektowa nie może podejmować strategicznych decyzji. Tym samym, w ocenie UOKiK, uczestnicy projektu, nie będąc wspólnikami, zrealizowali pierwotny projekt pomimo braku zgody UOKiK. Innymi słowy – pomimo braku utworzenia wspólnego przedsiębiorcy de iure, uczestnicy utworzyli go de facto. W uzasadnieniu decyzji UOKiK powołał się na koncepcję obejścia prawa przez uczestników projektu.
Sprawa ta jest interesująca z kilku powodów. Po pierwsze, UOKiK nałożył karę za działania, które formalnie nie podlegają jego kognicji i, jak sam przyznał, nie stanowią formalnie naruszenia prawa, jednak które faktycznie zmierzają do osiągnięcia celu, co do którego UOKiK wyraził zastrzeżenie i mogą stanowić obejście prawa. Po drugie, UOKiK uznał, że niektóre uprawnienia finansujących mogą czynić z nich de facto udziałowców podmiotu otrzymującego finansowanie. Takie stanowisko UOKiK, choć w naszej ocenie błędne, może wymuszać wśród inwestorów bardziej ostrożne podejście do treści zawieranych umów o finansowanie oraz umów zabezpieczeń przewidujących wywieranie przez finansującego wpływu na działalność dłużnika.
Nadużywanie przewagi kontraktowej
UOKiK zaktywizował także swoje działania na podstawie ustawy z 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. W dniu 11 grudnia 2020 r. regulator nałożył na Jeronimo Martins karę pieniężną w wysokości 723 mln złotych za naruszenie przepisów powołanej ustawy. Naruszenie to dotyczyło zdaniem UOKiK arbitralnego narzucania dostawcom rabatów i upustów, które nie były wcześniej przewidziane umowami. Jest to rekordowa jak dotąd kara nałożona za naruszenie przepisów powołanej ustawy.
Czytaj: Surowa kara dla Biedronki za nadużywanie przewagi kontraktowej>>
Kary dla menedżerów
Rok 2020 widział też pierwszą karę nałożoną na zarządzającego przedsiębiorstwem, który dopuścił się naruszenia przepisów antymonopolowych. Ustawa przewiduje, że w przypadku, gdy osoba zarządzająca dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę określonych przepisów antymonopolowych (polskich bądź unijnych) lub niektórych przepisów dotyczących ochrony konsumentów, może być ukarana karą pieniężną do 2 mln złotych. Przepisy o ochronie konkurencji i konsumentów dające UOKiK możliwość nałożenia kary pieniężnej na osobę zarządzającą obowiązują już od roku 2015, jednak aż do grudnia 2020 r. groźba taka była teoretyczna. W grudniu 2020 r., przy okazji ukarania spółek grupy Veolia karą pieniężną 120 mln złotych za zmowę cenową i przetargową, UOKIK nałożył także karę 200 tys. złotych na jednego z członków zarządu. Można się spodziewać, że tego rodzaju działanie UOKiK stanie się wkrótce standardem. Stawia to przed przedsiębiorcami oraz menedżerami wyzwanie, by działać tak, aby nie narazić się na tego rodzaju zarzuty i ich konsekwencje.
Co nas czeka w roku 2021?
Należy przygotować się na nowe regulacje związane z prowadzeniem działalności za pośrednictwem stron internetowych. Pod koniec września 2020 r. do konsultacji społecznych trafił projekt nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zmierzający do poprawy ochrony konsumentów w Internecie oraz zwiększenia skuteczności działań podejmowanych przez Prezesa UOKiK. Jedną z nowych kompetencji Prezesa UOKiK ma być możliwość blokowania przez niego stron internetowych przedsiębiorców.
Autorzy:
Marcin Wnukowski, radca prawny, Partner w Squire Patton Boggs
Elżbieta Żemojtel, adwokat, Senior Associate w Squire Patton Boggs
Karolina Łasowska, radca prawny Associate w Squire Patton Boggs
