W dobie dynamicznego rozwoju sektora kosmicznego na znaczeniu zyskuje współpraca podmiotów publicznych i partnerów prywatnych w branży kosmicznej, która jest szczególnie interesującym rozwiązaniem z punktu widzenia wysokiego ryzyka występującego w sektorze kosmicznym. Mając na uwadze, że działalność w przestrzeni kosmicznej to działalność szczególnie niebezpieczna (ultrahazardous – wyjątkowo niebezpieczna czynność), w której ryzyko powstania szkody jest znacznie wyższe niż w jakimkolwiek innym rodzaju działalności ludzkiej model współpracy w ramach PPP może okazać się w tym przypadku optymalnym rozwiązaniem.
Sektor prywatny w kosmosie
Ostatnie lata to przekraczanie granic przestrzeni kosmicznej przez amerykańskie prywatne podmioty, które czynią wynoszenie rakiet na orbitę okołoziemską bardziej przystępnym cenowo i zaawansowanymi technologicznie. Takie firmy jak SpaceX, Blue Origin, Nanoracks, Rocket Lab i Made in Space (obecnie Redwire) nieodwracalnie zmieniły oblicze przemysłu kosmicznego.
Monopol na eksplorację kosmosu do niedawna należał wyłącznie do rządów państw i ich podmiotów: NASA, ESA, Roskosmosu czy CNSA. Aktualnie doświadczamy w coraz większym stopniu zjawiska wielopodmiotowości w sektorze kosmicznym, czego przejawem jest aktywność w branży kosmicznej nie tylko państw, ale także prywatnych spółek oraz organizacji międzynarodowych. Swoją obecność w kosmosie zaznaczają także uczelni, których studenci konstruują nanosatelity i wysyłają je na orbitę okołoziemską. Małe gabarytowo satelity to także sfera aktywności prywatnych firm takich jak wspomniana SpaceX Elona Muska, czego przejawem było wyniesienie na orbitę w lutym 2022 r. terminali Starlink.
Zobacz nagranie szkolenia: Jak przygotować projekt PPP? >
Prywatyzacja kosmosu nie tylko przez USA
Prywatny sektor kosmiczny nie ogranicza się wyłącznie do działalności amerykańskich niepaństwowych podmiotów. Tak jak niegdyś Rosjanie, tak teraz Chińczycy nie przyglądają się biernie poczynaniom USA i całego rynku New Space, lecz tworzą własne prywatne firmy kosmiczne takie jak LinkSpace, OneSpace, LandSpace, iSpace czy exPace. Zauważalna jest także duża aktywność Indii w sektorze kosmicznym. Manastu Space Technology Private Limited to indyjska firma z sektora prywatnego z siedzibą w Mumbaju. Zaledwie kilka dni temu, 23 sierpnia br. indyjski lądownik z powodzeniem wylądował na Księżycu. Tymczasem Rosja, po raz kolejny chcąc pokazać swoją potęgę, próbowała wyprzedzić Indie wyścigu o znalezienie wody na Księżycu, jednak misja 19 sierpnia br. zakończyła się niepowodzeniem.
Dlaczego kosmiczne PPP ma sens?
Eksploracja kosmosu ze względu na wysokie ryzyko niepowodzeń przedsięwzięć kosmicznych wymaga odpowiedniego ubezpieczenia, co jest szczególnie ważne dla partnerów prywatnych, którzy oczekują poczucia bezpieczeństwa i pewności, że jeśli wydarzy się coś nieprzewidywalnego nie pozostaną sami z odpowiedzialnością i unikną samotnej walki sądowej. Koniecznym jest odpowiednie przygotowanie do realizacji przedsięwzięcia kosmicznego, tak aby zmitygować ryzyka i potencjalne roszczenia związane z jego realizacją. Można to osiągnąć przez wspomniane ubezpieczenia, odpowiedni podział ryzyk pomiędzy podmiotem publicznym a partnerem prywatnym, zarządzanie zakresami odpowiedzialności i obowiązków, w czym znakomicie sprawdza się PPP. Minimalizowanie ryzyk jest istotne z każdego punktu widzenia: prawnego, finansowego ale także technicznego, dlatego tak ważne jest przeprowadzenie testów przed realizacją każdej misji kosmicznej, zwłaszcza jeśli biorą w niej udział ludzie.
Czytaj w LEX: Prawne ramy współpracy w formule partnerstwa publiczno-prywatnego >
Z PPP wiążą się także źródła, schematy oraz procedury finansowania inwestycji. W przypadku PPP funkcjonującego USA realizacja przedsięwzięć kosmicznych przez prywatne firmy odbywa się z udziałem finansowania przez amerykański rząd. W istocie, rozwój sektora kosmicznego w każdym kraju zależy od tego, jak duży budżet przeznaczy na ten cel państwo.
Jako modelowy przykład współpracy sektora publicznego i prywatnego w ramach PPP często wskazuje się działanie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (International Space Station – ISS) – orbitującego laboratoriom, gdzie wiele aktywności, eksperymentów, utrzymania modułów załogowych możliwe jest dzięki trwającej kooperacji w modelu PPP. Ostatnie trendy pokazują zwiększenie udziału sektora prywatnego w badaniach kosmosu.
W przyszłości zbudowane przez prywatne firmy stacje orbitalne mają zastąpić ISS na orbicie okołoziemskiej. W tym celu NASA ogłosiła przetarg na budowę stacji kosmicznej, w której wzięły udział prywatne firmy, w tym wspominany SpaceX, z którym podpisano umowę. Firma Elona Muska w ostatnich latach wygrała większość przetargów, których przedmiotem były usługi świadczone na rzecz branży kosmicznej, w tym przetarg na budowę lądownika księżycowego. Ten ostatni SpaceX uzyskała po długiej batalii sądowej z jednym ze swoich głównych konkurentów - Blue Origin należącej do Jeffa Bezosa.
Potencjał polskiego sektora kosmicznego
Jako przykład współpracy Polskiej Agencji Kosmicznej (POLSA) i NASA można podać stworzenie projektu łazika Curiosity Rover wysłanego na Marsa, który działa w oparciu o czujniki wyprodukowane przez polską firmę VIGO System S.A.
Polski prywatny przemysł kosmiczny aktualnie skupia wiele podmiotów, których liczba stale rośnie. Polska prywatna spółka Creotech Instruments S.A. z Piaseczna na swojej stronie internetowej informuje, że przyczyniła się do sukcesu wielu misji kosmicznych. Mowa tu zarówno o komercyjnych, jak i badawczych satelitach na niskiej orbicie okołoziemskiej, eksperymentach naukowych na pokładzie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej oraz o orbiterze marsjańskim. Spółka weszła także w skład międzynarodowego konsorcjum, które zbuduje dla UE 100-kubitowy komputer kwantowy do 2025 r. oraz o zawarciu kontraktu ze Agencją Uzbrojenia. Inne prężnie rozwijające się polskie firmy z sektora kosmicznego to m. in. SatRevolution S.A., Astronika sp. z o.o. czy Blue Dot Solutions sp. z o.o.
Zobacz: Partnerstwo publiczno-prywatne niesie wiele korzyści >>
Na rozwój polskiego sektora kosmicznego niebagatelny wpływ miało wstąpienie Polski do ESA w 2012 r. W ostatnich latach z udziałem polskich inżynierów i naukowców zostały zrealizowane europejskie misje m.in. CASSINI-HUYGENS, ROSSETTA, BEPICOLOMBO, Ops-sat czy SOLAR ORBITER. Kolejne zaplanowane to m.in.: JUICE, EarthCARE, EUCLID, PROBA-3, Extremely Large Telescope, Electra, Plato, Ariel, Comet Interceptor i Athena.
Tajemnica kosmosu
Przestrzeń kosmiczna jest nieprzewidywalna. Czasem chęć jej odkrywania prowadzi do śmierci człowieka podczas nieudanej misji, innym razem zachwyca ogromem sukcesu, jak w 1969 r. gdy przedstawiciel ludzkości po raz pierwszy stanął na Srebrnym Globie. Dla rozwoju przemysłu kosmicznego konieczna jest jednak wola polityczna i wsparcie finansowe państwa. Od tego zależy także los prywatnych firm z sektora kosmicznego, które chcą się rozwijać i realizować coraz to bardziej skomplikowane projekty kosmiczne. Obecna sytuacja geopolityczna może sprzyjać rozwojowi sektora kosmicznego w Polsce. Zwiększenie wydatków na obronność państwa wpływa bowiem na militarny wymiar zastosowania kosmosu, który jest kluczowy z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa międzynarodowego i bezpieczeństwa państwa, a na tym teraz zależy wszystkim najbardziej.
Adriana Gostępska, adwokat w RKKW Kwaśnicki, Wróbel i Partnerzy
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
