Regulacje wprowadzone ustawą z 16 sierpnia 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku, zwaną potocznie warzywniakiem, stanowią przedmiot rozwiniętych dyskusji. Wiele uwagi poświęca się nowym wymogom, zaostrzeniu odpowiedzialności za naruszenia, mniej natomiast tak istotnej tematyce, jak nowe sposoby zakończenia postępowania prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego. Warzywniak wprowadził możliwość korzystania z instytucji tzw. dobrowolnego poddania się odpowiedzialności w sprawach z zakresu nadzoru nad rynkiem finansowym.
Czytaj też: „Amerykański sen” - czyli jak „warzywniak” zmieni postępowanie wyjaśniające >>
Podstawowe założenia
Istotą rozwiązania jest doprowadzenie do eliminowania nieprawidłowości występujących w działalności danego podmiotu, w stosunkowo krótkim czasie, przy odpowiedniej motywacji w postaci możliwości złagodzenia kary (a nawet jej uniknięcia). Instytucja wraz z Komisją ustalają sposób i czas do wyeliminowania naruszeń.
Obecnie, w wielu przypadkach, po nałożeniu kary administracyjnej przez Komisję, instytucje poza odwołaniem się od niej (co zazwyczaj nie przynosi zamierzonego skutku i organy utrzymują decyzję Komisji), zaskarżają ją do sądu administracyjnego. Postępowanie w tym wariancie trwa długo, a instytucje finansowe, zamiast skupiać się na systemowej naprawie (ewentualnych) własnych niedociągnięć, skupiają się na przygotowywaniu argumentacji w celu podważenia stanowiska Komisji. Jednocześnie, rozwiązanie to może rozwinąć dialog pomiędzy Komisją a instytucją finansową – wspomóc wypracowanie rozwiązań, które w sposób zadowalający zabezpieczą system finansowy przed nadużyciami.
Czytaj też w LEX: „Warzywniak”, czyli nowe zasady w zakresie (pod)outsourcingu bankowego >
Kiedy można skorzystać z instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności?
Komisja Nadzoru Finansowego uznaniowo podejmuje decyzję na temat możliwości zawarcia układu. Propozycja ta może wyjść również z inicjatywy samej instytucji finansowej. Konieczne jest, aby w zakresie naruszenia objętego danym postępowaniem instytucja:
- zaprzestała go i usunęła stan niezgodności z prawem,
- a także ujawniła Komisji wszelkie istotne okoliczności dotyczące naruszenia, w tym współdziałające w naruszeniu osoby lub inne podmioty (wraz z przedstawieniem dowodów).
Z pewnością, Komisja będzie brała pod uwagę stopień naruszenia, skalę ewentualnej szkody wyrządzonej klientom instytucji oraz dotychczas stwierdzone naruszenia lub ich brak.
Jak przebiega postępowanie dotyczące układu w sprawie warunków nadzwyczajnego złagodzenia sankcji?
Postępowanie jest złożone z kilku etapów.
- Po przeprowadzeniu kontroli i stwierdzeniu naruszeń, organ wydaje postanowienie o możliwości zawarcia układu w sprawie warunków nadzwyczajnego złagodzenia sankcji lub podmiot składa wniosek o zawarcie układu;
- Komisja wraz z instytucją finansową ustalają warunki układu, maksymalnie może to trwać 3 miesiące i zostać jednokrotnie wydłużone o kolejne 3;
- Po doręczeniu postanowienia o możliwości zawarcia układu, instytucja ma 14 dni na odpowiedź z decyzją o przyjęciu bądź odrzuceniu propozycji; obie strony do momentu zawarcia układu, mogą wycofać się ze złożonych oświadczeń i propozycji.
- Niezwłocznie po złożeniu oświadczenia, instytucja finansowa przekazuje Komisji okoliczności naruszenia objętego danym postępowaniem oraz wszelkie dowody. Towarzyszy temu oświadczenie o przedstawieniu wszystkich znanych okoliczności i dowodów dotyczących naruszenia;
- Po zweryfikowaniu przez Komisję, że instytucja spełnia wszystkie warunki konieczne do zawarcia układu, wydaje postanowienie o przedstawieniu projektu układu oraz wyznacza jej termin (maksymalnie 14 dni) na zaakceptowanie układu. Jeśli instytucja finansowa zamierza przyjąć układ, musi złożyć oświadczenie o treści identycznej do tej wskazanej w ustawie; do zawarcia układu nie dojdzie, gdy instytucja nie przyjmie oświadczenia, wycofa je lub gdy Komisja uzna, że działania instytucji mają charakter pozorny i nie zmierzają do zawarcia układu;
- Podmiot, który zawarł układ, jest obowiązany do informowania Komisji, nie rzadziej niż raz na 3 miesiące, o wywiązywaniu się z zobowiązań podjętych w ramach układu, co więcej na żądanie organu przedstawia harmonogram wywiązywania się z tych zobowiązań;
- Komisja może żądać wszelkich wyjaśnień, informacji lub dokumentów w zakresie wywiązywania się z zobowiązań podjętych w ramach układu
Czytaj też w LEX: Uczestnictwo w systemie pilotażowym na potrzeby infrastruktury rynkowej opartej na technologii rozproszonego rejestru (DLT Pilot Regime) >
Co może zyskać instytucja zawierająca układ z KNF?
To, czy warto zawrzeć układ, każdorazowo będzie zależało od jednostkowej sytuacji. Niemniej wskazać można na kilka uniwersalnych korzyści, które może uzyskać instytucja finansowa:
- zmniejszenie wymiaru kary, którą musiałaby ponieść instytucja;
- krótszy czas postępowania;
- możliwość ograniczenia ryzyk wizerunkowych.
Zgodnie z nowym brzmieniem ustawy, w ramach zawieranego układu Komisja może obniżyć wysokość kary pieniężnej nie mniej niż o 20 proc. i nie więcej niż o 90 proc. W przypadku, gdy postępowanie zostało wszczęte na podstawie informacji, które podmiot przekazał z własnej inicjatywy, nie mniej niż o 30 proc. i nie więcej niż o 90 proc., w stosunku do kary pieniężnej, która zostałaby nałożona bez zawarcia układu, lub złagodzić dolegliwość innej sankcji.
Dodatkowo, możliwym jest nawet odstąpienie od nałożenia sankcji – w przypadku zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności łagodzących, w tym usunięcia wszelkich skutków naruszenia objętego postępowaniem przez instytucje finansową.
Oczywistym jest przy tym, że odpowiednio przedstawiona informacja o współpracy z KNF może wpłynąć uspokajająco na kontrahentów instytucji, zaniepokojonych wcześniej informacjami o nieprawidłowościach w jej działaniu i możliwych sankcjach, jakie mogły być w związku z tym nałożone na instytucję.
Bardzo istotnym jest, że nowe informacje i dowody uzyskane przez Komisję, a ujawnione przez instytucję w związku z pracami nad układem, nie mogą być wykorzystane jako dowód w postępowaniu, w sytuacji gdy do zawarcia układu nie dojdzie, ani w innym postępowaniu prowadzonym przez Komisję albo inny organ na podstawie przepisów odrębnych.
Czytaj też w LEX: Zmiany w ustawie PSD2 w postanowieniach ustawy o rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku >
Jakie ryzyka wiążą się z zawarciem układu z KNF, kiedy może zostać unieważniony?
Próbując dokonać oceny wprowadzenia instytucji czynnego żalu do ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, należy wziąć pod uwagę konsekwencje niepowodzenia rozwiązania opartego na zawarciu układu.
W przypadku niezrealizowania jego postanowień (w całości, w części lub wykonania ich w sposób istotnie nieprawidłowości), Komisja wydaje postanowienie o wznowieniu postępowania. Upoważnia ono do wyjaśnienia okoliczności wznowienia oraz rozstrzygnięcia co do istoty sprawy.
KNF ma uprawnienie nie tylko do wznowienia postępowania w sprawie nałożenia kary, które zostało zakończone poprzez postanowienie dotyczące układu w sprawie warunków nadzwyczajnego złagodzenia sankcji, ale również nałożyć odrębną karę, niezależną od stwierdzonych dotychczas naruszeń. Kara pieniężna może zostać nałożona zarówno na podmiot (do 10 mln zł. w przypadku osób prawnych oraz do 1 mln zł. w przypadku osób fizycznych), jak i na członka zarządu osoby prawnej, który jest odpowiedzialny za to naruszenie (do kwoty 1 mln zł.)
Zwrócić uwagę należy na dwie kwestie – po pierwsze, nie tylko zasadność zawarcia układu, ale również konieczność wznowienia postępowania, są zależne wyłącznie od uznania organu. Po drugie, o ile Komisja nie ma prawa wykorzystywać dowodów zgromadzonych w trakcie dążenia do zawarcia układu, o tyle mogą one stanowić dla niej istotne informacje, w jakim zakresie i kierunku, w których Komisja powinna dalej weryfikować i prowadzić postępowanie przeciwko instytucji.
Nawet jednak, jeżeli układ zostanie wykonany, to trzeba zauważyć, że jego zawarcie oznacza zrzeczenie się przez podmiot układający się, prawa do złożenia wniosku do Komisji o ponowne rozpatrzenie sprawy oraz skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Podsumowanie
Wprowadzone rozwiązanie wydaje się być obiecującą opcją, umożliwiającą z jednej strony – uniknięcie konieczności długotrwałego prowadzenia postępowań przez KNF, także przed sądami administracyjnymi, a z drugiej – złagodzenie i to istotne sankcji, która zostanie nałożona na daną instytucję. Niewątpliwie jednak podmiot zawierający taki układ z KNF, musi dokładnie rozważyć, czy takie rozwiązanie jest na pewno najlepszą opcją. Podejmowanie decyzji o zawarciu układu pospiesznie, bez konsultacji z prawnikiem, może skończyć się zrzeczeniem się możliwości walki o ochronę swoich praw przed sądem administracyjnym, w sytuacji gdy była realna szansa na wygranie sporu z KNF.
Czytaj też w LEX: „Warzywniak” – charakterystyka zmian w prawie usług płatniczych >
Pytanie oczywiście jednak, jak będzie wyglądała praktyka stosowania tych przepisów. Słabością tej instytucji jest to, że powinna w teorii zwrócić się do KNF z wnioskiem o zawarcie układu. Problem polega jednak na tym, że takie rozwiązanie jest bardzo ryzykowne, ponieważ może być traktowane jako pośrednie przyznanie racji argumentacji KNF, a tymczasem złożenie wniosku nie gwarantuje jego uwzględnienia. Z punktu widzenia instytucji byłoby najlepiej byłoby, aby KNF zgadzała się na prowadzenie nieoficjalnych ustaleń dotyczących tego, czy zawarcie układu jest w ogóle możliwe. Dopiero po wstępnym zaakceptowaniu takiej opcji, instytucja składałaby taki wniosek, mając większe gwarancje jego uwzględnienia. Można mieć jednak wątpliwości, czy tak ten system będzie funkcjonował w praktyce.
Czytaj też w LEX: Czynności nadzorcze KNF niemające formy decyzji administracyjnych w aktualizacji Prawa bankowego >
dr Łukasz Pilarczyk, adwokat, starszy prawnik w Dziale Prawa Karnego w Kancelarii Filipiak Babicz Legal
Wiktoria Licha, prawnik, AML Compliance Officer w Dziale Prawa Karnego w Kancelarii Filipiak Babicz Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
