Zgodnie z przyjętą już chyba raz na zawsze w Polsce teorią dwóch kondykcji każda ze stron nieważnej umowy kredytu ma niezależnie roszczenie o zapłatę (zwrot świadczeń), które nie ulega automatycznej kompensacie i przez to nie sprowadza się do jednej wierzytelności o zapłatę różnicy między tymi dwiema oddzielnymi wierzytelnościami.
Czytaj w LEX: Teoria dwóch kondykcji – konsekwencje prawne i praktyczne uchwały SN III CZP 11/20 >
Jeśli konsument otrzymał z dawnego Getin Banku kredyt w wysokości 300 tys. zł, a do tej pory spłacił 250 tys. zł, to aktualnie pozywanie banku o zwrot 250 tys. zł (i pozostawienie bankowi na później możliwości dochodzenia zwrotu 300 tys. zł), której to należności i tak nie będzie można wyegzekwować rysuje się w perspektywie grożącej upadłości banku i wynikającym z tego ograniczeniom w dokonywaniu potrąceń z uwagi na ochronę masy upadłości w dość ciemnych barwach.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie z powództwa o zapłatę określonej kwoty pieniężnej z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia >
Czytaj: Getin Noble Bank zaczyna wypowiadać frankowiczom umowy - mimo sądowego zabezpieczenia>>
.
W obecnej sytuacji bezpieczniejszym rozwiązaniem byłoby dokonanie już teraz potrącenia (po wcześniejszym postawieniu roszczenia w stan wymagalności poprzez wezwanie do zwrotu nienależnych świadczeń) tak, aby później ani bank w restrukturyzacji, ani być może w przyszłości syndyk czy nabywca aktywów masy upadłości nie mógł egzekwować zwrotu nienależnie wypłaconego przed laty kapitału kredytu, podczas gdy nie będzie ani prawnych, ani też ekonomicznych możliwości wyegzekwowania przeciwstawnego roszczenia kredytobiorcy o zwrot nienależnie pobranych rat czy kosztów wadliwego kredytu.
Czytaj w LEX: Klauzule abuzywne jako podstawa prowadzenia sprawy frankowej >
Pozywać czy nie pozywać?
Powstaje pytanie, co z brakującą – na tle powyższego przykładu – kwotą 50 tys. zł, której zabraknie do pełnego wygaszenia roszczenia banku o zwrot nominalnego kapitału kredytu? Czy płacić jednorazowo, a może w ratach? Z perspektywy dążenia do potwierdzenia nieważności umowy kredytu czy pozbycia się hipoteki z księgi wieczystej jest to bez znaczenia, niemniej jednak dobrym rozwiązaniem – które jednak wymaga pewnej współpracy i komunikacji między kredytobiorcami tego samego banku – byłoby nabywanie po niższej cenie brakującej wierzytelności od kredytobiorców, którzy z kolei posiadają nadwyżkę, a nie mogą jej od banku wyegzekwować.
Czytaj w LEX: Aneksy do umów kredytowych a obowiązki informacyjne względem klienta >
Przykład:
X ma wobec banku roszczenie na 250 tys. zł o zwrot rat, zaś bank do niego na 300 tys. zł o zwrot kapitału kredytu. X wezwał bank do zwrotu 250 tys. zł i po upływie terminu wyznaczonego wezwaniem wysłał do banku oświadczenie o potrąceniu, tym samym doprowadzając do sytuacji, w której obowiązany jest zwrócić jeszcze 50 tys. zł. Z kolei Y uzyskał w przeszłości kredyt na kwotę 400 tys. zł i spłacił już 450 tys. zł, więc po wezwaniu i potrąceniu dysponuje roszczeniem do banku (którego nie może wyegzekwować) w wysokości 50 tys. zł. X może więc nabyć od Y w trybie umowy przelewu (np. sprzedaży) wierzytelności jego wierzytelność o zwrot świadczeń nienależnych o wartości 50 tys. zł za cenę wynoszącą 25 tys. zł. Obie strony takiej operacji zyskują: X ponieważ nabył wierzytelność wartą 50 tys. zł za cenę wynoszącą połowę tej kwoty i może dokonać potrącenia zerując tym samym wierzytelność banku względem niego o zwrot pozostałej części kapitału kredytu. Y natomiast zyska na tym, że otrzyma w pieniądzu przynajmniej 25 tys. zł, czyli połowę wartości swojej wierzytelności względem banku, której nie może wyegzekwować.
Czytaj też: Kwestionowanie umów frankowych o charakterze mieszanym >>>
Czytaj także: Konieczny: Po opinii rzecznika TSUE roszczenia frankowiczów za korzystanie z kapitału mało realne>>
Czy zatem w ogóle nie pozywać już Getin Noble Banku w restrukturyzacji? Oczywiście pozywać można i warto, tyle że najlepiej w takim celu, który jest dziś realny do osiągnięcia, czyli np. o nakazania wykreślenia hipoteki (tj. w trybie powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) lub o ustalenie nieważności umowy kredytu.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w sprawie z powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym >
To drugie powództwo (o ustalenie/stwierdzenie nieważności) – choć bardziej rozpowszechnione – ma jednak ten mankament, że nie część sądów wieczystoksięgowych z uwagi na treść art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie uznaje prawomocnego wyroku ustalającego nieważność umowy kredytu za podstawę do wykreślenia hipoteki zabezpieczającej wierzytelność banku z księgi wieczystej na wniosek właściciela nieruchomości.
Zdarzają się stanowiska, że do wykreślenia hipoteki – w braku zgody banku (czyli tzw. kwitu/listu mazalnego) – potrzebne jest orzeczenie wydane przez sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce położenia nieruchomości nakazujące wykreślenie hipoteki wydane właśnie na podstawie wspomnianego art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, a nie wyrok ustalający sądu okręgowego wydany w oparciu o art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Podstawa postępowania dotyczącego usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym >
Hipoteki można pozbyć się z księgi wieczystej
Restrukturyzacja banku nie stoi na przeszkodzie usuwaniu niezgodności wpisów w księgach wieczystych – wykonanie takiego wyroku nie wymaga bowiem w żadnej mierze angażowania komornika sądowego. Wyrok uzgadniający treść księgi wieczystej ze stanem rzeczywistym po stwierdzeniu prawomocności stanowi podstawę wniosku o wykreślenie hipoteki, który to wniosek składa właściciel nieruchomości do wydziału wieczystoksięgowego odpowiedniego sądu rejonowego prowadzącego księgę wieczystą.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Legitymacja procesowa do wytoczenia powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym >
Co więcej, można w ogóle pominąć etap ustalania nieważności umowy kredytu i przejść od razu do powództwa o usunięcie niezgodności między treścią księgi wieczystej z wpisaną hipoteką a stanem rzeczywistym, czyli sytuacją, w której owa hipoteka nie istnieje przecież z uwagi na nieważność umowy kredytu, którą miała w założeniu zabezpieczać. Hipoteka jest bowiem akcesoryjna względem wierzytelności i dzieli jej los prawny – w ślad za brakiem wierzytelności banku wynikającej z umowy kredytu idzie nieistnienie samej hipoteki. Taka hipoteka podlega usunięciu właśnie w wyniku wyroku nakazującego jej wykreślenie. Zresztą takie wyroki i to prawomocne już wcześniej zapadały. Przykładem może być wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków z dnia 28 stycznia 2022 r., sygn. VI C 840/21 czy wyrok Sądu Rejonowego w Gorzowie Wlkp. z dnia 1 czerwca 2022 r., sygn. X C 802/21.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Czy stronie wadliwej umowy kredytu frankowego przysługuje prawo zatrzymania? >
Podkreślmy raz jeszcze, że uregulowanie ewentualnej niedopłaty (czy to w formie pieniężnej, czy poprzez dokonanie potrącenia) lub inna forma rozliczeń na linii kredytobiorca-bank nie jest w ogóle istotna z perspektywy sprawy o ustalenie nieważności umowy kredytu, czy postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Sąd rozstrzygając wyłącznie o nieważności umowy kredytu czy usunięciu wpisu nieistniejącej hipoteki (ustawionej na podstawie nieważnej umowy kredytu) ocenia jedynie przesłanki abuzywności kwestionowanych postanowień umowy o charakterze indeksacyjnym (lub denominacyjnym) oraz ich wpływ na ważność umowy, a nie to, czy kapitał kredytu znajduje pokrycie w sumie świadczeń nienależnych spełnionych przez kredytobiorcę, czy miało miejsce potrącenie wierzytelności pieniężnych, czy występuje nadpłata/niedopłata itp. Tego typu okoliczności mają znaczenie wyłącznie w sprawie o zapłatę (o zwrot rat lub kapitału kredytu).
Autor: Tomasz Konieczny, radca prawny i partner w Konieczny, Polak Partnerzy.
Czytaj w LEX: Kwestionowanie umów kredytów frankowych o charakterze mieszanym (konsumencko-gospodarczym) >
